در این پایان نامه مراحل مختلف مطالعه و حفاظت و مرمت یک نمونه قاب آیینه دوره قاجاری واقع در موزه نیاوران از نظر می گذرد. این قاب آیینه به دلیل آسیب دیدگی بیش از حد قابلیت نمایش را از دست داده بود که برای جلوگیری از آسیب بیشتر مورد مطالعه و مرمت قرار گرفت. در این نوشتار با توجه به نقاط قوت وضعف شناسایی شده در قاب آیینه و پس از بررسی های فن وآسیب شناسی اثر، روش مناسب مرمت پیشنهاد و اجرا گردیده است. از جمله مطالعات انجام شده می توان به بررسی های هنری، تاریخی و تطبیقی با نمونه های مشابه از لحاظ طرح و نقوش، بررسی بر روی شیوه اجرا و خلق اثر، انجام مطالعات آزمایشگاهی جهت شناخت ساختار اثر و شناسایی آسیب ها با روش هایی همچون آنالیز با میکروسکوپ الکترونی روبشی ، بررسی با میکروسکوپ نوری انجام گردید. از جمله نتایج در بخش آزمایشگاهی می توان به شناسایی رنگدانه های آبی، قرمز، سبز، کرم، و بستر مورد استفاده در قاب آینه اشاره نمود که به ترتیب شامل رنگ لاجورد، اخرا، سبز زمردی، رنگ دست ساز نقاش برای زمینه و بستر سولفاتی بودند. با توجه به داده ها و در جهت حفاظت اثر، عملیات مرمتی بر روی اثر انجام گردید و همچنین به منظور نمایش بهتر آن ارایه طرح شده است. واژگان کلیدی: قاب آیینه، نقاشی لاکی،حفاظت و مرمت، قاجاریه

آرامگاه های موجود در چغازنبیل به دلیل تکامل شیوه تاق زنی، نحوه مقابله با رطوبت و نیز بدعت در تدفین در دوره ایلام از جایگاه ویژه ای برخوردارند. تاق آرامگاه شماره 5 به دلیل حفاری غیرمجاز تخریب شده است. این در حالی است که عوامل مختلف آسیب رسان با ادامه روند تخریب زندگی این بنا را با خطر جدی مواجه می کنند. بدلیل حساسیت موضوع و منحصر بفرد بودن بنا و همچنین ارزشهای والای تاریخی و معماری آن نیاز به پوششی بر روی آرامگاه برای جلوگیری از گسترش دامنه عملکرد عوامل مخل به این بنا و همچنین القاء کلیت سازه ای و کالبدی آن بیش از پیش احساس می شود. استفاده از مصالح سنتی به عنوان مصالح جایگزین برای بخش های کمبود و آسیب دیده می تواند عاملی در کندترشدن روند آسیب ها و ضامنی برای ماندگاری هر چه بیشتر این یادمان های ارزشمند باشد. برای تحقق چنین اندیشه ای استفاده از مصالح آجری به همان شیوه سنتی مطمئن ترین راه به نظر می رسد. اما مشکلاتی نیز بر سر راه قرار دارد و آن می تواند فرسوده شدن مصالح بنای چند هزار ساله باشد. با توجه به اینکه ایستایی قوس پیوند نزدیکی با پایه هایی که بر روی آن قرار می گیرد دارد و دیواره های این بنا پس از گذشت حدود سه هزار سال و وارد شدن آسیب های فراوان دیگر مانند ابتدا قدرت تحمل باری اضافی که چند دهه ای هم از روی دوش آن برداشته شده بود را ندارند. لذا سبک سازی آجر می تواند راهکاری ایده آل برای این منظور باشد. چنانچه بتوان از جرم آجر کاست جرم تاق آجری نیز به طور قابل ملاحظه ای کاسته می شود. در این پژوهش سعی بر آن است تا با بهره گیری از مواد ارگانیک طبیعی و در دسترس، همچنین ضایعات کارخانجات صنعتی منطقه، همچنین متناسب ترین خاک رس از لحاظ ساختاری (در میان منابع خاک مورد استفاده در منطقه)، به ماده مناسبی دست یافت که علاوه بر سبک سازی آجر، از ویژگی های فیزیکی مورد نظر نیز برخوردار باشد.

سلطانیه امروزی، شهری با پیشینه 700 ساله در جنوب شرقی شهر زنجان واقع شده است. در این شهر بنای عظیم گنبد سلطانیه یکی از معدود بناهای باقی مانده از ارگ سلطنتی ایلخانی خودنمایی می کند. در محوطه خارجی گنبد سلطانیه و متصل به ضلع شرقی گنبد، بقایای کاوش های باستان شناسی نشان از وجود گورستان سلطنتی در این محدوده دارد. آثار موجود در این محوطه در سالهای اولیه کاوش تحت اقدامات حفاظت و مرمت قرار گرفتند اما بدلیل عدم پایش مداوم و رسیدگی، دچار آسیب های فراوانی گشته اند. ارزش باستانی، تاریخی، فرهنگی، آموزشی… محوطه آنرا نیازمند توجه بیشتر می نماید. اولین گام در ارائه طرح حفاظت، مطالعه و شناخت دقیق آثار است که این مهم با انجام مطالعات میدانی جهت تهیه عکس، نقشه و نمونه، انجام مطالعات آزمایشگاهی وکتابخانه ای جهت شناخت مصالح و حدود آسیب ها صورت پذیرفت. در فصل اول پایان نامه به اهمیت پرداخت به موضوع حفاظت از این محوطه پرداخته شده است. و پیشینه مطالعات انجام شده در این رابطه ذکر گردیده. در فصل دوم تاریخچه شهر سلطانیه، روندشکل شهر و ارگ سلطانیه و همچنین کاوش های صورت گرفته در محوطه می پردازد. فصل بعد به معرفی کاملی از محوطه شرقی بلافصل گنبد سلطانیه اختصاص دارد و شامل مطالعات تاریخی، تطبیقی، فن شناسانه و آسیب شناسی می گردد دراین فصل بر اساس مشاهدات مهمترین عامل تاثیرگذار و آسیب رسان در محوطه عوامل جوی شناخته شد که کاهش تاثیر آن یکی از اهداف این رساله می باشد.فصل چهارم به بررسی تجارب داخلی و خارجی آثار در سایت های مشابه می پردازد. و در فصل پنجم با مبانی نظری و و راهکارهای حفاظتی مورد استفاده در سایت های باستانی می پردازد و از از میان راهکارهای موجود، دو گزینه: ایجاد جان پناه و گزینه پوشش مصالح بوسیله اندود در نظر گرفته شد. گزینه ها با توجه به مصالح بکار رفته، آسیب های موجود، شرایط محیطی و مبانی نظری مرتبط با محوطه ارائه گردیده اند.

بقعه ی شاه حمزه واقع در شهر قم، از بناهای دوره ی صفوی است. اصل بنا به استناد نقشه ی هشت ضلعی آن متعلق به قرن 8 هـ. ق است. ایوان شرقی بنا در دوره ی قاجار با کاشی های سفید و آبی تزئین شد. این کاشی ها طی گذشت زمان و در اثر عوامل درون ساختاری و عوامل محیطی، دچار آسیب زیادی شده اند. برای حفاظت از این کاشی ها و به تأخیر انداختن آسیب بیشتر آنها نیاز به شناخت فن ساخت و عوامل آسیب این کاشی ها احساس شد. این کاشی ها با مطالعات کتابخانه ای، آزمایشگاهی شیمی تر، روش های دستگاهی چون sem و xrd و میکروسکوپ های نوری و دیجیتالی مورد بررسی قرار گرفتند. براساس این مطالعات، سریع سرد کردن محیط کوره احتمالاً یکی از عوامل مهم اولیه در ایجاد ریزترک در کاشی ها بود که در اثر گذر زمان و عوامل محیطی چون انقباض و انبساط های پی در پی گسترش یافته اند. املاح موجود در خاک توسط رطوبت بالارونده در کاشی ها نفوذ کرده و طی زمان موجب آسیب شده است. هم چنین میخ هایی که برای اتصال کاشی ها به دیوار نصب شده بود زنگ زده و موجب شکستگی لعاب و بدرنگ شدن کاشی ها شده است. چون به نظر می رسد رطوبت بالارونده عامل اصلی جدایش و آسیب کاشی ها از دیواره است راه کاری که ارائه می شود این است منبع رطوبت کشف شده و حذف شود. سپس، کاشی های جداشده و طبله کرده پاکسازی شود و با استفاده از ملات گچ نیم کوب مجدداً روی دیوار سوار شود.

عمارت هشت بهشت اصفهان در دوره شاه سلیمان صفوی.(1080 ه .ق) بنا شده است. کاخ مزبور دارای انواع تزیینات معماری منحصر به فرد گچی ،کاشی کاری، آیینه کاری وغیره می باشد. با گذشت زمان این بنا دچار آسیب و تغییر و تحولات گوناگون شده است. دراین بنا زمان بندی دقیق بخشی از دوره های مرمتی و نوع عملیات مرمتی مشخص و آشکار نمی باشد. همچنین مرمت های گوناگون توسط افراد مختلف با ایده های متفاوت بر روی آنها صورت گرفته است. بنابراین، پژوهش مورد نظر سعی در بررسی موارد مذکور و مشخص نمودن نگرش و روش مناسب در جهت حفاظت ومرمت تزیینات این بنا دارد. و چون تا کنون منبع کامل وجامعی در زمینه عملکرد مرمتی بر روی کاخ هشت بهشت اصفهان ارایه نشده است و به علت کمبود منابع مدون این پایان نامه سعی در شفاف سازی دوره های مختلف عملیات تعمیراتی و مرمتی دارد تا باتوجه به منشورها وآیین نامه های جهانی، موفق ترین شیوه های حفاظت ومرمت صورت گرفته بر روی این بنا را تعیین نماید. این پژوهش از منظر هدف، کاربردی محسوب می گردد و از نقطه نظر ماهیت، روش توصیفی- تحلیلی را در بر می گیرد

تزیینات گچ بری، یکی از شاخص ترین تزیینات وابسته به معماری ایران می باشد . بنابراین شناسایی و بررسی این تزیینات و نیز حفاظت و مرمت صحیح و اصولی آنها امری لازم و ضروری به شمار می رود . در این پژوهش اطلاعات مربوط به دو شیوه مرمت علمی و مرمت سنتی گچ بری های تاریخی – فرهنگی گردآوری و تدوین گردیده است و نگارنده سعی نموده که با قوت بخشیدن به نقاط مثبت دو شیوه مرمت علمی و مرمت سنتی گچ بری ها، ارتباطی را میان این دوشیوه مرمتی ایجاد نماید . هدف از ایجاد این ارتباط ، تدوین اصول و دستور العمل هایی می باشد که به امر حفاظت و مرمت گچ بری های تاریخی – فرهنگی کمک نماید. گردآوری و تدوین اطلاعات علمی گچ بری ها (مطالعات فن شناسی، آسیب شناسی و مطالعات مبانی مرمت) از طریق مطالعه، ارزیابی و تحلیل پژوهش های انجام شده و نگاشته شده در زمینه حفاظت و مرمت گچ بری ها و گردآوری و تدوین اطلاعات مربوط به شیوه مرمت سنتی گچ بری ها نیز از طریق بهره گیری از تجارب و دیدگاههای مرمتگران سنتی گچ بری های تاریخی- فرهنگی انجام گرفت. در این پایان نامه کوشش شده است که با تحلیل اطلاعات گردآوری شده و انجام ارزیابی ها و تحلیل هایی در زمینه مرمت علمی و مرمت سنتی گچ بری های تاریخی – فرهنگی کشورمان و ایجاد تعادل میان این دو شیوه مرمت، اصول و دستورالعمل¬هایی را درزمینه حفاظت و مرمت گچ بری ها ارایه نماید . ارایه راهکارها و دستورالعمل¬های صحیح در زمینه حفاظت و مرمت گچ بریهای تاریخی- فرهنگی از نتایج به دست آمده در این پژوهش می باشد . مطالعات انجام شده در این پژوهش می تواند به عنوان پایه ای جهت تحقیقات حفاظتی مرمتی گچ بری ها در آینده مورد استفاده قرار گیرد . دستورالعمل های ارایه شده نیز می تواند سرلوحه کار مرمتگران گچ بریهای تاریخی- فرهنگی قرار گیرد .