فرآیند فرسایش خاک و تولید رسوب در حوزه های آبخیز به عنوان شاخصی مهّم برای ارزیابی سلامت زیست بوم های مختلف تلقّی می شود. از این رو مدل سازی فرآیندهای حاکم بر آن از جمله تبدیل بارش به روان آب و رفتارسنجی تأثیر هر یک از آن ها بر تولید رسوب ضروری به نظر می رسد. حال آن که بررسی دقیق روابط حاکم بین متغیّرهای مذکور در سطح حوزه آبخیز کم تر مورد توجّه قرار گرفته است و از این رو تحقیق حاضر به منظور تحلیل روابط جامع متغیّرهای بارش، روان آب و رسوب معلّق در مقیاس رگبار در حوزه آبخیز معرّف خامسان با مساحت 4193 هکتار در استان کردستان مدّ نظر قرار گرفته است. بدین منظور تعداد کلّ 36 واقعه رگبار جداگانه طیّ دوره تحقیق مورد بررسی قرار گرفت که هیچ یک منجر به تولید روان آب و طبعاً تولید رسوب در حوزه های آبخیز شاهد و نمونه نگردید. لذا تحقیق حاضر بر آخرین وقایع اتّفاق افتاده در دوره تحقیق و منجر به تولید روان آب در خروجی حوزه آبخیز معرّف متمرکز شد. در همین راستا نمونه های رسوب معلّق با فاصله زمانی یک ساعت در 4 رگبار به وقوع پیوسته و داده های بارش و روان آب نیز به ترتیب با فواصل زمانی 10 و 30 دقیقه جمع آوری گردید. در ادامه ضمن تحلیل مفهومی روابط بین متغیّرهای بارش، روان آب و رسوب معلّق، تلاش های لازم در خصوص تهیّه مدل های مناسب دو متغیّره ی تخمین گر مولّفه های رسوب نگار صورت پذیرفت. تحلیل مفهومی روابط حاکم بین اجزای مختلف رگبارهای اتّفاق افتاده دلالت بر تبعیّت شکل کلّی رسوب نگار از آب نگار و باران نگار داشته است. ضمن آن که کاربرد مدل های رگرسیون دومتغیّره با ضریب تبیین و کارآیی به ترتیب بیش از 811/0 و 350/0 و خطای تخمین کم تر از 77 درصد نیز بر توانایی بیش تر مولّفه های بارش نسبت به روان آب در شبیه سازی مولّفه های رسوب کلّ رگبار، زمان تا اوج و زمان پایه رسوب نگار تأکید نموده است.

چکیده رسوبات معلق رودخانه به عنوان مهمترین پیامد فرسایش خاک و انتقال این مواد به آبراهه ها هستند. حجم زیادی از این رسوبات، در پشت سدها، آبهای ساکن، چاله های داخلی و دریاها و اقیانوسها ته نشین می شود. این تحقیق با هدف تهیه و تدقیق منحنی سنجه رسوب معلق در ایستگاه های هیدرومتری واقع بر رودخانه های تلوار و چم شور در حوضه سفیدرود استان کردستان انجام شد. با استفاده از معادله سنجه رسوب و با دخالت دادن عوامل موثر دیگر در انتقال رسوب، معیارهای هیدرولوژیکی و اقلیمی زمان نمونه برداری، داده ها تفکیک گردید. برای انتخاب مدل بهینه 12 شاخص مورد استفاده قرار گرفت. در ایستگاه های حسن خان و شادی آباد روشی که در آن تقسیم بندی داده ها به صورت سال پر آب، سال کم آب و فصول هیدرو اقلیمی، (روش m6-9) انجام گرفته بوده با در نظر گرفتن برآیند 12 شاخص مختلف دارای بیشترین دقت و کمترین خطا بوده، به عنوان بهترین روش و در ایستگاه دهگلان روشی که در آن تقسیم بندی داده ها بر اساس سال فصول هیدرواقلیمی و کلاسه بندی دبی جریان به دو کلاس انجام گرفته بود (روش m9-4)، به عنوان روش بهینه انتخاب گردید. روش کلی 32/73 درصد و روش بهینه 2/34 درصد به طور متوسط درسه ایستگاه رسوب معلق برآوردی را کمتر از مقدار واقعی برآورد کردند. نتایج نشان داد که تغییرات میزان و نوع بارش در سال های پرباران و کم باران و همچنین فصول و ماه های مختلف سال با ایجاد تغییرات پیچیده و ترکیبی در شرایط فیزیکی و رطوبتی خاک و پوشش گیاهی، در نهایت منجر به تغییرات غیر یکنواختی در میزان فرسایش سطح حوضه، دبی جریان و رسوب معلق حمل شده توسط رودخانه ها می گردد. با تفکیک داده ها برای شرایط مختلف بارش و جریان می توان عدم یکنواختی را حذف نموده و شرایط را برای ایجاد منحنی سنجه رسوب با دقت و صحت بالاتر هموار نمود. همچنین نتایج تایید کرد که تأخیر طبیعی ایجاد شده در شرایط بارش و جریان توأم با پیچیدگی های اثر دما و پوشش گیاهی موجب می شوند که در نظر گرفتن فصول هیدرواقلیمی منطقه اثر قابل ملاحظه ای بر افزایش دقت و صحت منحنی سنجه رسوب نسبت به فصول اصلی داشته باشد. واژگان کلیدی: بار معلق، حوضه آبخیز سفیدرود، رودخانه های تلوار و چم شور، منحنی سنجه رسوب

چکیده در کشور سالانه هزاران تن مواد رسوبی از بستر رودخانه ها برداشت می شود. برداشت بی رویه شن و ماسه از بستر رودخانه بدون آگاهی از وضعیت بودجه رسوبی رودخانه میتواند موجب خسارات فراوانی شود. تغییرات خصوصیات ریخت سنجی رسوبات یکی از مهمترین اثرات برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه محسوب می شود که میتواند سایر خصوصیات هیدرولیک جریان و رسوب را تحت تأثیر قرار دهد. از مهمترین خصوصیات هیدرولیک رسوب که تحت تأثیر برداشت قرار می گیرند میتوان به نحوه انتقال ذرات رسوبی، تغییر بافت رسوبات انتقالی و میزان حمل اشاره کرد. در این پژوهش تأثیر برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه زارم رود بر روی مهمترین پارامتر هیدرولیک رسوب یعنی ریخت سنجی رسوبات و فرسایش بستر مورد بررسی قرار گرفت. همچنین تعیین حریم و حد بستر هیدرولیکی با دوره بازگشت های 2 و 25 سال برای رودخانه مورد مطالعه انجام شد. بدین منظور از رسوبات بستر رودخانه در مقاطع قبل و بعد از محل برداشت طی عملیات صحرایی نمونه برداری شد همچنین با نصب دو دستگاه نمونه برداری چاله ای در مقاطع قبل و بعد بستر رودخانه بار کف رودخانه نمونه برداری شد. سپس نمونه های رسوب به آزمایشگاه منتقل شدند و نمونه های رسوبی به روش الک خشک دانه بندی شدند، در نهایت با استفاده از نرم افزار gradistat آماره های دانه بندی رسوبات محاسبه گردید. نتایج این پژوهش نشان داد که برداشت شن و ماسه از بستر رودخانه موجب تغییر دانه بندی مواد رسوبی بستر، کاهش اندازه ذرات رسوبی، کاهش کرویت و کاهش جورشدگی مواد رسوبی بستر رودخانه و بار کف رودخانه می شود. کلید واژه ها: برداشت شن و ماسه، هیدرولیک رسوب، خصوصیات ریخت سنجی رسوبات، gradistat، رودخانه زارم رود

بررسی اثر رطوبت خاک به ویژه اثر ترکیبی آن با شدت بارندگی بر فرآیندهای پاشمان، روان آب، فرسایش خاک و تولید رسوب در جهت شناخت و شبیه سازی پاسخ هیدرولوژیکی خاک ضروری است. حال آن که تحلیل فرآیندی اثرات اصلی و متقابل آن ها تاکنون کم تر مورد توجه قرار گرفته است. بر همین اساس پژوهش حاضر برای خاک شنی لومی مراتع ییلاقی البرز در آزمایشگاه شبیه-ساز باران و فرسایش دانشکده منابع طبیعی دانشگاه تربیت مدرس و مجهز به کرت های شیب پذیر آزمایشی با ابعاد 6×1 متر انجام شد. در این راستا، اثر پنج سطح رطوبت پیشین خاک در چهار سطح شدت بارندگی بر پاشمان، روان آب، فرسایش و رسوب در سه تکرار و در مجموع 60 کرت مورد آزمون قرار گرفت. برطبق نتایج پژوهش حاضر، تأثیرپذیری تمامی متغیرهای مورد بررسی شامل پاشمان کل و خالص، زمان شروع و ضریب روان آب، کل جابجایی خاک در کرت و سهم پاشمان، فرسایش بین شیاری، غلظت رسوب و هدررفت خاک از کرت و نسبت تحویل رسوب از رطوبت پیشین خاک و شدت بارندگی معنی دار بود. حال آن که نسبت پاشمان بالادست به پایین-دست تنها تحت تأثیر معنی دار شدت بارندگی بود. اثر متقابل رطوبت پیشین خاک و شدت بارندگی نیز در مجموع بر تمامی متغیرها به غیر از متغیرهای مربوط به پاشمان، ضریب روان آب و نسبت تحویل رسوب، معنی دار بود. نتایج حاصل از کاربرد خاک دانه های رنگی مصنوعی نشان داد که میانگین جابجایی خاک در دامنه شدت های بارندگی 30 تا 90 میلی متر در ساعت از 321 به 1079 گرم در متر مربع به طور نسبتاً یک نواخت افزایش یافت حال آن که در دامنه رطوبت های پیشین خاک 12 تا 44 درصد ابتدا از 839 به 654 در رطوبت پیشین 29 درصد کاهش و سپس مجدداً تا 765 گرم در متر مربع افزایش یافت. تحلیل نتایج نسبت تحویل رسوب کرت ها نیز نشان داد که نسبت تحویل رسوب حاصل از فرسایش بین شیاری در تمام تیمارها به دلیل زمان کوتاه آزمایش ها و طبعاً عدم وجود فرصت کافی برای انتقال ذرات جدا شده خاک توسط روان آب، کم تر از 20 درصد بود.

شناخت تغییرات در اندازه و شکل مواد بستر در جهت پایاب رودخانه، از ضروریات علوم زمین شناسی، رسوب شناسی و فرآیندهای هیدرولوژیکی حوزه آبخیز می باشد و دارای اهمیت قابل توجه ای در طراحی سازه های هیدرولیکی می باشد. در این بررسی تلاش شده است تا اثر ویژگی های زمین شناسی و فیزیکی بر خصوصیات ریخت سنجی رسوبات بستر در حوزه آبخیز قلعه سر با طول 24 کیلومتر مورد مطالعه قرار گیرد. برای این منظور نمونه برداری رسوبات بستر از 11 مقطع در طول آبراهه اصلی و آبراهه های فرعی در جهت پایین دست رودخانه به روش ترکیبی انجام گرفت. سپس خصوصیات ریخت سنجی رسوبات بستر از قبیل چولگی، کشیدگی، میانگین ، نما، درصد شن ، ماسه، سیلت، رس، بافت رسوبات، اندازه های بزرگ، متوسط، کوچک ذرات، قطر ظاهری، کرویت، گردشدگی، ضریب پهنی، عامل شکل و d10, d50 , d90 با استفاده از روش الک و دستگاه گراولومتر و در نهایت با استفاده از نرم افزار gradistat تعیین گردید. همچنین با استفاده از نسخه 9.2 نرم افزار arc/gis خصوصیات فیزیکی حوزه آبخیز بالا دست مقاطع نمونه برداری از قبیل مساحت، محیط، تراکم آبراهه ها، فاصله از بالادست و شیب آبراهه، رتبه بندی آبراهه، ضریب شکل هورتون، ضریب شکل میلر، ضریب شکل گراولیوس و خصوصیات زمین شناسی شامل تراکم گسل، ضریب مقاومت سازندها به فرسایش، درصد مساحت سازندهای حساس به فرسایش برای هر یک از حوزه ها استخراج گردید. سپس مقادیر همبستگی بین پارامترهای ریخت سنجی رسوبات بستر با ویژگی های فیزیکی و زمین شناسی حوضه بالادست مقاطع مورد بررسی به منظور توسعه روابط رگرسیونی دو و چند متغیره بین پارامترهای مذکور توسط نسخه 16 نرم افزار spss به دست آمد. در مجموع نتایج نشان داد که از مجموع پارامترهای فیزیکی و زمین شناسی مورد بررسی، شیب بستر، محیط، مساحت، طول آبراهه رتبه 1، طول آبراهه رتبه 2، مجموع طول کل آبراهه ها، تراکم آبراهه، فاصله از بالادست، درصد حساسیت سازندها به فرسایش و ضریب مقاومت سازندها به فرسایش تأثیر معنی داری بر برخی خصوصیات ریخت سنجی مانند متوسط اندازه ذرات، d50، d20، قطر بزرگ، قطر متوسط، جورشدگی و عامل شکل داشته اند.

حفاظت خاک و مهارفرسایش از ضروری¬ترین مبانی استفاده صحیح از منابع آب و خاک است. استفاده از افزودنی های خاک از راه¬کارهای مناسب و جدید مهار فرسایش خاک تلقی می شوند. اگرچه افزودنی های متعددی با هدف حفظ خاک و آب مورد استفاده قرار گرفته است، لکن تاکنون ماندگاری اثر آن طی رگبارهای متوالی مورد توجه قرار نگرفته است. بر همین اساس پژوهش حاضر با هدف تحلیل اثر کاربرد ویناس به عنوان یکی از پسماندهای مهم کشت و صنعت نیشکر بر مهار فرسایش خاک در بارندگی های متوالی در خاک مراتع ییلاقی دامنه های شمالی البرز با بافت لومی-رسی-شنی انجام پذیرفت. پژوهش حاضردر شرایط آزمایشگاهی با استفاده از سامانه شبیه ساز باران صحرایی و کرت های فرسایشی کوچک با ابعاد 5/0 متر طول، 5/0 متر عرض و 3/0 متر ارتفاع در سه تکرار با شیب 20 درصد انجام و با تداوم 15 دقیقه و شدت های بارندگی 50 و 90 میلی متر بر ساعت انجام شد. تیمارهای پژوهش شامل تیمار شاهد و دو تیمار با مقادیر 5/4 و 8 لیتر بر مترمربع از ویناس و یک رگبار اولیه و چهار رگبار متوالی بوده است. نتایج حاصل از پژوهش، دلالت بر اثر معنی دار شدت بارندگی بر زمان، حجم رواناب، هدررفت خاک و غلظت رسوب (00/0p=) و عدم اثر معنی دار آن بر ضریب رواناب (96/0p=) داشته است. نتایج به دست آمده اثر معنی دار توالی بارندگی بر زمان، حجم، ضریب رواناب و هدررفت خاک (01/0>p) و غیر معنی دار بر غلظت رسوب (13/0p=) را تأیید نمود. هم چنین اثر معنی دار تیمار بر زمان، حجم، ضریب رواناب، هدررفت خاک و غلظت رسوب (00/0p=) تأیید شد. از طرفی اثر متقابل شدت و توالی بارندگی بر زمان شروع رواناب (00/0p=)، حجم رواناب (08/0p=)، غلظت رسوب (04/0p=) و ضریب رواناب و هدررفت خاک (13/0<p) متفاوت ارزیابی شد. علاوه بر آن اثر متقابل شدت بارندگی و تیمار بر حجم و ضریب رواناب (00/0p=) و زمان شروع رواناب (05/0p=) معنی دار و بر هدررفت خاک و غلظت رسوب (19/0<p) غیرمعنی دار به دست آمد. هم چنین اثر متقابل توالی بارندگی و تیمار بر زمان شروع رواناب و هدررفت خاک (00/0p=)، غلظت رسوب (03/0p=)، ضریب رواناب (07/0p=) و حجم رواناب (16/0p=) متفاوت بود.

رسوباتمعلق رودخانه به عنوان مهمترین پیامدفرسایش خاک وانتقال این موادبه آبراهه هاهستند. حجم زیادیازاین رسوبات، درپشت سدها، آبهای ساکن، چاله هایداخلی ودریاهاواقیانوس هاتهنشین می شود. این تحقیق با هدف تهیه و تدقیق منحنی سنجه رسوب معلق در ایستگاه های هیدرومتری واقع بر رودخانه های تلوار و چم شور در حوضه سفیدرود استان کردستان انجام شد. با استفاده از معادله سنجه رسوب و با دخالت دادن عوامل موثر دیگر در انتقال رسوب، معیارهای هیدرولوژیکی و اقلیمی زمان نمونه برداری، داده ها تفکیک گردید. برای انتخاب مدل بهینه 12 شاخص مورد استفاده قرار گرفت. در ایستگاه های حسن خان و شادی آباد روشی که در آن تقسیمبندی دادههابهصورت سال پر آب، سال کم آب و فصول هیدرو اقلیمی، (روشm6-9)انجامگرفتهبوده با در نظر گرفتن برآیند 12 شاخص مختلف دارای بیشترین دقت و کمترین خطا بوده، به عنوان بهترین روش و در ایستگاه دهگلان روشی که در آن تقسیمبندی دادهها براساس سال فصول هیدرواقلیمی و کلاسه بندی دبی جریان به دو کلاس انجامگرفتهبود(روش m9-4)،بهعنوان روش بهینه انتخاب گردید.روش کلی 32/73 درصد و روش بهینه 2/34 درصد به طور متوسط درسه ایستگاه رسوب معلق برآوردی را کمتر از مقدار واقعی برآورد کردند. نتایج نشان داد که تغییرات میزان و نوع بارش در سال های پرباران و کم باران و همچنین فصول و ماه های مختلف سال با ایجاد تغییرات پیچیده و ترکیبی در شرایط فیزیکی و رطوبتی خاک و پوشش گیاهی، در نهایت منجر به تغییرات غیریکنواختی در میزان فرسایش سطح حوضه، دبی جریان و رسوب معلق حمل شده توسط رودخانه ها می گردد.با تفکیک داده ها برای شرایط مختلف بارش و جریان می توان عدم یکنواختی را حذف نموده و شرایط را برای ایجاد منحنی سنجه رسوب با دقت و صحت بالاتر هموار نمود.همچنین نتایج تایید کرد که تأخیر طبیعی ایجاد شده در شرایط بارش و جریان توأم با پیچیدگی های اثر دما و پوشش گیاهی موجب می شوند که در نظر گرفتن فصول هیدرواقلیمی منطقه اثر قابل ملاحظه ای بر افزایش دقت و صحت منحنی سنجه رسوب نسبت به فصول اصلی داشته باشد.

چکیده ندارد.