1- بیان مسأله منظور از تقریب، آن نیست که اهل سنت، شیعه و یا شیعیان، سنی مذهب شوند یا اینکه پیروان مذاهب، دست از اعتقادات و دیدگاه های خود بشویند. ما می گوییم تقریب، همکاری، بهره گیری از دلائل علمی، پایبندی به آداب و اخلاق اسلامی و اجتناب از برخوردها و اقدامات ناشایست و خصمانه است. تقریب مذاهب، ادغام مذاهب نیست، بلکه تکیه بر مشترکات بی شمار میان مذاهب و توجه مسلمانان به آنهاست، تا ایشان در برابر مشکلات جهان اسلام موضع گیری واحدی داشته باشند. شکی نیست که تقریب مذاهب راهی برای دستیابی به وحدت است. به طور قطع، وجود دشمنان بسیار مسلمانان از یک سو و ظهور مسلمان نمایانِ منفعت طلب از سوی دیگر، تأثیر بسزایی در رشد و غلبه گفتمان تقریب داشته است؛ نباید این واقعیت را فراموش کنیم که تقریب، حرکت مسلمانان زیر پرچم اسلام و چنگ زدن به اصول قرآن کریم است. بنده در این پژوهش با بهره گیری از قرآن، سعی در بررسی اهداف، موانع و راه کارهای تقریب دارم. امید است که گامی در راه همبستگی و تقریب مذاهب اسلامی برداشته باشم و این پژوهش جای پایی برای پویندگان این راه معنوی باشد. إن شاء الله 2- اهمیت موضوع روایات متقن صدر اسلام از رسول اعظم (صلی الله علیه و آله و سلم)، ائمه طاهرین (علیهم السلام) و صحابه ایشان، پس از قرآن والاترین منبع برای تمام مذاهب مختلف اسلامی است و همانطور که خواهد آمد، بزرگان و مجددانِ مجتهد قرون اخیر نظیر سید جمال الدین حسینی، شیخ محمد عبده، شیخ محمود شلتوت، آیت الله العظمی بروجردی و امام خمینی (علیهم الرحمه)، یکپارچگی امت اسلامی و دوری از اختلافات فرقه ای را، از لوازم انکار ناپذیر تحقق امت واحده اسلامی دانسته اند. بنابراین این پژوهش بر آن شده است تا با نص مقبول یعنی قرآن و روایات متقن اسلامی، مبانی فکری این بزرگان را پیرامون «تقریب مذاهب اسلامی»، بررسی کند تا ان شاء الله از گسترش این نوشته ها، دل مسلمین نسبت به یکدیگر رووف شود. بنده بر این عقیده ام که طلایه داران تحقق امت واحده اسلامی، دست به دست شعله نهضت بیداری و احیای مجدد امت رسول اکرم را روشن نگاه داشته اند و وظیفه علماء و موثرین نسل کنونی است که این شعله را تا به سرانجام آن و ظهور منجی بشریت (عجل الله تعالی فرجه الشریف)، روشن نگاه دارند. 3- پیشینه بحث در زمینه پیشینه مبانی تقریب، کارهای موردی صورت گرفته است. درباره برخی از مبانی چون آزادی اجتهاد، وحدت، اخوت و مرز ایمان و کفر مطالب زیادی مطرح شده که البته شاید جامع مباحثی که ما در اینجا ذکر کردیم نباشد. به طور مثال در بحث اجتهاد آیه مربوطه بدین گونه بررسی نشده است و یا در مبحث وحدت و اخوت دربسیاری از آثار، تنها به ذکر آیات و احادیث اکتفا شده است. ولی درباره برخی دیگر از مبانی مانند عقلانیت اسلامی، به قدری کم سخن گفته شده که می توان گفت بر روی آن کار نشده است و بنابر آنچه من یافتم تنها نام این مبنا در برخی از مقالات و سخنرانی ها ذکر شده است. به طور کل، تاکنون کار منسجمی که بر روی همه مبانی متمرکز شود و به یک یک آنها با رویکرد قرآنی و روایی بپردازد، مشاهده ننمودم. اما در بحث موانع و راه کارها کارهای بسیاری انجام شده است و هر نویسنده یا سخنرانی، مطالب مورد نظر خود را در این رابطه بیان کرده است. بنده در اینجا سعی در جمع بین اقوال و بیان خلاصه آنها کردم و در اثر دیگری این جمع اقوال را نیافتم. در قسمت نقد برنامه ها و فعالیت ها نیز تا کنون پژوهشی را ندیدم که به ارزیابی این مراکز پرداخته باشد. 4- سوالات تحقیق تقریب مذاهب اسلامی بر چه مبنایی بنا شده است و تا چه میزان با قرآن مطابقت دارد؟ عالمان تقریبی تا کنون چه مسیری را در این راه قرآنی طی نمودند؟ موانع راه تحقق تقریب چیست و تا به حال برای رفع این موانع چه چاره ای اندیشیده شده است؟ تا کنون چه مجموعه هایی برای تقریب فعالیت کرده اند و برنامه های آنها چه بوده است و کارهای انجام شده برای تقریب، تا چه میزان امر تقریب را به سرمنزل رسانده است و برای تحقق تقریب چه پیشنهادهای عملی ای مطرح است؟ 5- فرضیه های قابل بررسی مبانی تقریب مذاهب اسلامی، بر آیات قرآن کریم بنا شده است و موانع در برابر آن، تعصبات و افراطی گری های کورکورانه، نیرنگ های بیگانگان و منفعت نگری سردمداران حکومت مسلمین بوده و به طور کلی هر آنچه برخلاف حرکت تقریب باشد، مانعی در راه تحقق آن است و می توان با بهره گیری از رهنمودهایی که از قرآن و سنت، دریافت می شود، راه کارهایی برای رفع این موانع یافت. البته مجموعه هایی تا کنون برای تحقق تقریب تلاش کرده اند که با بررسی نمودن اهداف و فعالیت هایشان و در بوته نقد قرار دادن برنامه هایشان، می توان راه را برای استراتژی قوی و جدیدی باز و آسان کرد. 6- اهداف پایان نامه شناخت حرکت تقریب بر پایه مبانی آن تا شناختی صحیح، کامل و حقیقی از تقریب مذاهب اسلامی شکل گیرد. موانع در مسیر تقریب از منظر اندیشمندان اسلامی گردآوری گردد تا قدمی در راه رفع آنها به جلو برداشته شود و در این مسیر مهم ترین راه کارهای مطروحه بیان نماید. شناخت برنامه های تقریبی و اینکه تا کنون چه حرکتهایی در این رابطه انجام گرفته است و چه مسائلی هنوز باقی مانده است. 7- روش تحقیق روشی که در این پژوهش به کار گرفته شده است، روش کتابخانه ای است. در این پژوهش، سعی کردم با استفاده از کتب، پایگاه های اطلاع رسانی جمعی چون سایت ها و مجلات، به مطالب مفید در رابطه با موضوع دست یابم و فیش نویسی کنم. پس از این مرحله به جمع آوری مطالب و بررسی آنها پرداختم و حاصل آن ها این مرقومه شد. تا آنجا که توانستم از منابع دسته اول حول تقریب مذاهب نظیر مجله «رساله الاسلام» و کتب گردآوری شده کنفرانس های سالیانه وحدت اسلامی و منابع دسته اول تفسیری و فقهی مذاهب اسلامی، استفاده کردم. برای بهره گیری مطلوب، بنای خود را بر استفاده از معتبرترین کتب در هر دسته مربوطه نمودم. به گونه ای که در منابع تفسیری، تفاسیرِ «المیزان فی تفسیر القرآن»، «مجمع البیان لعلوم القرآن» و «روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم» را برگزیدم و از «فی ظلال القرآن»، «المنار» و «راهنما» به سبب رویکرد تقریبی مولفین آن، بهره برداری نمودم. تصور بنده در ابتدای پژوهش، به علت احاطه کلی و عدم تسلط بر جزئیات، نقدهای فراوانی بود که می تواند بر مباحث مرتبط وارد شود ولی پس از گسترده سازی حوزه اطلاعاتم، متوجه شدم اشکال در تئوری و نظریه پردازی این ایده نیست بلکه اشکال از عدم عمل به دانسته هاست و به همین جهت بنده در اکثر موارد با مباحث مطروحه هم نظر هستم و در مواردی که نظر دیگری داشتم، نقد و تحلیل خود را در رابطه با مطالب منقول، ذیل همان مبحث بیان کرده ام و به همین دلیل، فصل خاصی را به نقد مطالب اختصاص نداده ام.

چکیده پس از آشنایی با معانی متفاوتِ تأویل و آیات متشابه در نگاه بسیاری از مفسران متقدم و متأخر(شیعه و سنی) و همچنین برخی از علمای قرآنی، آگاه شدیم که این معانی دارای درجاتِ متفاوتی از ضعف و اعتبار هستند. برخی از تعاریفِ تأویل ارتباطی به آیات محکم و متشابه نداشته(تأویل= تفسیر)، برخی نیز تنها آیات متشابه را دارای تأویل می دانند، و علمایی همچون علامه طباطبایی نیز تمام قرآن از محکم و متشابه را تحت تأویل دانسته و معتقد به تأویل کتاب می با شد؛ به گونه ای که می فرماید تمام مضامین و معارف قرآن، به حقیقتی مستند است که آن حقیقت همان تأویل می باشد. علت و مبنای تفاوت دیدگاهِ علامه طباطبایی با دیگر مفسران، اختلاف در روش تفسیری و دیدگاه های قرآن شناختی ایشان با دیگران است. علامه تأویل را بر اساس روش تفسیر قرآن به قرآن و استفاده از دیگر کاربردهای آن در قرآن کریم و بر اساس اصول تفسیری که در مقدمه تفسیر المیزان آمده، بیان نموده است. جمع بندی نهایی این پایان نامه نیز که عبارت از جمع بین دو دیدگاه تأویل کتاب و تأویل متشابه می باشد، بر مبنای سخنان آیت الله جوادی آملی صورت گرفته است.

چکیده یکی از مباحث مهم درباره ی پیامبر اسلام حضرت محمد(ص) مسأله «أُمی» بودن و عدم توانایی ایشان بر خواندن و نوشتن می باشد. واژه «أُمی » به عنوان یکی از صفات پیامبر(ص) به معنای شخصی ناخوانا و نانویسا می باشد. در این تحقیق سعی بر این شده تا معنای واژه «أُمی» با استناد به کتب لغت عرب و نیز با ستفاده از کتب تفسیر دو فرقه شیعه و اهل سنت تعیین گردد و به آراء و نظریات مطرح شده از سوی متفکران و نیز دیدگاه مستشرقان، در خصوص معنای «أُمی» و مسأله ناتوانی پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن پرداخته و به شبهات مستشرقان نظیر «أُمی» به معنای پیامبر بت پرست، فرد توانا بر خواندن و نوشتن، منتسب به یهود پاسخ لازم داده شود.آن چه در فرجام این تحقیق خواهید دید آن است که «أُمی» به معنای شخص ناخوانا و نانویسا می باشد. درباره ی مسأله خواندن و نوشتن پیامبر(ص) باید گفت که ایشان، پیش از بعثت، بر خواندن و نوشتن توانا نبوده و هیچ چیزی نخوانده و ننوشته است. این مسأله، وحیانی بودن و اعجاز قرآن و نیز راستین بودن دعوت ایشان را ثابت می کند و نشان می دهد که پیامبر(ص) هیچ حرفی از خود در این کتاب الهی وارد ننموده، بلکه تمام آیات و کلمات قرآن، از سوی خداوند تعالی فرو فرستاده شده است؛ ولی در دوران پس از بعثت نیز پیامبر(ص) بر خواندن و نوشتن توانا نشده، بلکه دستور به امر خواندن ونوشتن می داده ا ست و این می تواند معجزه ای دیگر را برای ایشان ثابت کند که این نیز نشان از حقانیت دعوت و نبوت ایشان دارد.

چکیده جامعه ما با اینکه یک جامعه اسلامی و بهره مند از معارف قرآن کریم و روایات ائمه معصومین(ع)است، اما متأسفانه در برخی موارد از اصول و فرهنگی تبعیت می کند که هیچ گونه شباهتی به فرهنگ اصیل اسلامی ندارد. فرهنگ بهره وری در جامعه ما تا حد زیادی متأثر از فرهنگ مادیگرای غربی است، فرهنگی که عصاره ای جز رسیدن به مادیات و لذتهای مادی نخواهد داشت. پژوهش حاضر با عنوان « شاخص های بهره وری در قرآن کریم در امور غیر مادی(معنوی) » از جمله تحقیقات کاربردی در حوزه ی معارف قرآن است که اصلاح الگوی بهره وری را مورد مطالعه قرار داده و به دنبال بررسی ماهیت، عوامل و راهکارها، فوائد، موانع و آسیب های دستیابی به بهره وری صحیح بر اساس آیات قرآن کریم است. مطالب آن در چهار فصل ذیل تنظیم شده است. در فصل اول این پژوهش، به بیان تعاریف و کلیات موضوع پرداخته شده است. در فصل دوم، مهم ترین شاخص های بهره وری در قرآن کریم از جمله مدیریت زمان، مدیریت نیروی انسانی، رعایت اعتدال و پرهیز از اسراف مورد بررسی قرار گرفته است. فصل سوم ایـن پژوهـش به بررسـی مهمترین عوامل دستیابی به بهره وری صحیح از جمله ایمان، تقوا، عمل صالح، استغفار و شکر و بیان فوائد آن در سه بخش، آرامش، امنیت، و حیات طیبه می پردازد و در فصل چهارم موانع رسیدن به الگوی صحیح بهر ه وری از جمله، عدم آشنایی جامعه با مفهوم صحیح بهره وری، جهل، عجله، تکبر و کم بودن اصلاح گران و پیامدهای عدم رعایت الگوی صحیح بهره وری از جمله نابودی سرمایه ها و تمدن ها، اضطراب، حسرت و عذاب الهی مورد مطالعه قرار گرفته و در نهایت، نمونه ای از مصادیق الگوی صحیح و ناصحیح بهره وری در قرآن کریم بیان شده است.

چکیده موضوع این رساله،مطالعات و پژوهش های مستشرقین پیرامون شبهه افکنی درباره ی قرآن از جمله تعارض آیات است. منظورشان از این اصطلاح، این است که گفتار ها و مطالب قرآن در موارد متعدد، با هم ناهماهنگ و ناسازگار هستند و یکدیگر را نقض می کنند.دراین راستا، عده ای از خاورشناسان، جهت اثبات موضوع به جمع آوری و شرح آیات قرآن در مقالات و تالیفات خود، پرداختند. مبانی خاورشناسان در طرح شبهه مذکور، ذهنیت ها و پیش فرض ها، توجه به تناسب سیاقی بدون درنظرگرفتن تناسب موقعیتی[ مکانی و زمانی] و نگاه غیر وحیانی به قرآن بوده است. در نتیجه، معتقد و مدعی تعارض در آیات قرآن شدند. این ادعا برخاسته از توهمات آنان بوده که دارای هیچگونه پشتوانه علمی و اسناد قطعی نیست.منشا این توهمات، ناشی از عدم آشنایی و آگاهی با دلائلی همچون نحوی و بیانی و قرآنی و...به عنوان علوم مورد نیاز در فهم آیات قرآن، می باشد. با جمع آوری و طرح موارد مهمی از آیات قرآن در بخش های قصص، اهل کتاب، عذاب، عقائد، اخلاق، مکی و مدنی، نشان داده شدکه، نه تنها، هیچگونه ناهماهنگی و ناهمگونی در آنها وجود ندارد بلکه معجزه بودن و مستحکم بودن اصالت قرآن را نیز آشکار می سازد.

چکیده یکی از مباحثی که در علوم قرآن مطرح می شود، نسخ در قرآن کریم است. در مورد این مسأله مهم تاکنون نظرات و دیدگاههای متفاوتی از سوی دانشمندان علوم قرآن مطرح گردیده است. برخی با استناد به دلایلی از جمله: دلایل قرآنی یعنی آیات 106 بقره و 101 نحل، استناد به سخنان متقدمان و دلایل عقلی، وقوع نسخ در قرآن کریم را حتمی دانسته اند و آن را غیرقابل انکار می دانند. به اعتقاد این گروه مراد از واژه «آیه» در آیات مربوط به نسخ، آیات قرآن کریم است که خداوند به صراحت به مقوله نسخ آیات قرآن کریم اشاره کرده است. در مقابل گروهی دیگر از دانشمندان این دلایل را کافی ندانسته و با استناد به دلایلی از جمله: عدم دلالت آیات 106 بقره و 101نحل به نسخ در قرآن کریم و دلالت آن بر نسخ شریعت ها و معجزات پیشین توسط قرآن کریم، عدم حجیت خبر واحد در اثبات وقوع نسخ در قرآن، عدم مقدم شمردن اخبار ظنی بر قرآن قطعی و متواتر و... ، وقوع نسخ در قرآن کریم را منتفی می دانند و معتقدند قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی از هر گونه نقص و نسخ منزه است. در نگاه این گروه معنای نسخ، نسخ شریعت ها، معجزات و کتاب های آسمانی پیشین توسط معجزه و کتاب آسمانی جاویدان یعنی قرآن کریم است. با این همه آنچه که در این باره می توان گفت این که نسخ در آیات قرآن کریم منتفی است زیرا قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی جاویدان باید از لحاظ لفظ و مفاهیم جاودانه باشد و لازمه جاودانه بودن مفاهیم، عدم نسخ آن ها است. معنای صحیح نسخ، این است که قرآن کریم به عنوان آخرین کتاب آسمانی ناسخ کتاب های آسمانی پیشین بوده و در عین حال دربردارنده تمامی مفاهیم آنهاست. مفاهیم قرآن کریم محدود به زمان خاصی نبوده بلکه مخصوص تمامی انسان ها در تمامی دوره ها تا قیامت است برخلاف کتاب های آسمانی پیشین که مخصوص به زمان خاصی بوده اند. از جمله دلایلی که می توان برای اثبات این دیدگاه به آن ها اشاره کردعبارت اند از: قرآن کتاب جهانی، پیامبر اکرم(ص) پیامبری جهانی، تحریف کتاب های آسمانی پیشین، قرآن به عنوان کتاب مهیمن، خاتمیت، غلبه و سلطه اسلام بر شرایع پیشین و همچنین آیاتی از قرآن مجید و روایاتی از پیامبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) به این مطلب تاکید دارند. کوتاه سخن این که در قرآن کریم آیه ای با عنوان منسوخ وجود ندارد و کل قرآن کریم به عنوان ناسخ کتاب های آسمانی و شریعت های پیشین است. کلیدواژه ها: علوم قرآن، نسخ، وقوع نسخ، آیات منسوخه، نسخ شریعت های پیشین.

پس از آشنایی با معانی متفاوتِ نسخ در نگاه بسیاری از لغت شناسان و دانشمندان علوم قرآنی، مشخص می شود که معنای اصیل و حقیقی کلمه نسخ «ازاله»، و معانی دیگر مجازی می باشد. بسیاری از علمای قرآن و مفسران از میان اقسام نسخ، تنها نسخ حکم بدون تلاوت را پذیرفته اند. نسخ، نزد صحابه مفهومی عام داشته و هرگونه تخصیص، تقیید یا استثناء را از مقوله نسخ خوانده اند، اما علمای متقدم و متأخر شیعه و اهل سنت، شروط و ضوابط خاصی برای نسخ برشمرده اند به گونه ای که اجزاء مولفه ی مفهوم آن دامنه مصادیقش را محدودتر می کند، تاجایی که آیت الله خویی آیه ای را منسوخ نمی داند و سیوطی تنها 20 آیه را منسوخ می داند. دلیل اختلاف، تعریف نسخ است که از صدر اسلام تا کنون سه مرحله را پشت سر گذرانده است؛ مرحله اول: نسخ نزد صحابه و تابعین و مرحله دوم: مکتب بیان انتهاء و مرحله سوم: مکتب رفع می باشد. با توجه به اینکه نسخ با مباحث فقهی و اصولی پیوند دارد، نیازمند شناخت این علم برای تفسیر آیات الاحکام و استنباط از آیات فقهی می باشیم. چنانکه نسخ حکم به عنوان یک پدیده در عالم تشریع از نظر واقع و مقام ثبوت، تأثیر مستقیم در استنباط از آیات دارد و با ملاحظه ی روایات وارده از ائمه- علیهم السلام- نیز می توان به اهمیت این دانش در تفسیر و فهم آیات پی برد.

پس از بیان معنای لغوی و اصطلاحی تناقض و بیان اسباب اختلاف وشرایط آن، آگاه شدیم که خاورشناسانی که قرآن را به تناقض گویی متهم کرده اند، معنای تناقض را درست درک نکرده و آنان به کتاب خدا هم چون کتاب بشری نگریسته، و به آن دید غیر وحیانی داشته اند، در حالی که علمای اسلام به عدم تناقض در قرآن اجماع دارند و حتی برخی از آن ها یکی از وجوه اعجاز قرآن را عدم تناقض در آن می دانند. برخی از ادعاهای خاورشناسان مبنی بر تناقض و تعارض در آیات قرآن در زمینه ی اعتقادات، احکام و خلقت می باشد و با بررسی نمونه های آن ها، روشن است که آن ها به دلایل متعددی دچار این توهم شده اند از جمله این دلایل: سطح کم اطلاعات، آگاه نبودن به قواعد و اسالیب زبان عربی، رجوع به منابع اهل سنت، سوء فهم، آگاه نبودن از شرایط تناقض، تفسیر نادرست آیات، مراجعه به آیات متشابه، ناسخ و منسوخ ، مطلق ومقید و عام و خاص، بدون آگاهی از آن ها و کینه و حقدشان نسبت به اسلام می باشد. با بررسی این نظرات با تکیه به منابع اصیل اسلامی این نتیجه حاصل می شود که آیات قرآن نه تنها با هم متناقض نیستند بلکه موید و مصدق یکدیگر نیز می باشند.

روزی که پیامبر دو ثقل گرانبها(قرآن و اهل بیت)را به مردم معرفی کرد و برای هدایت انسانها تمسک به آن دو را به همگان توصیه فرمود اهل بیت خویش را به عنوان قران شناسان خبیر معرفی کرد تا پس از او امت از ائمه الهام گرفته و شاگردی انان را با افتخار بپذیرد چرا که پیامبر ایشان را قطب و محور قرآن وبلکه همه کتب آسمانی معرفی کرد

چکیده: مبحث« أسماء السور» یکی از زیر مجموعه های علوم قرآنی است که مورد توجه مفسران و اندیشمندان علوم قرآنی بوده و احادیث فراوانی در این زمینه در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت نقل شده است. این موضوع با مباحث علوم قرآنی دیگری چون مکی و مدنی بودن سوره ها، فضایل سوره ها و اسباب نزول سوره ها ارتباط نزدیکی دارد. با گذری بر صدو چهارده سوره قرآن در می یابیم که هر یک از این سوره ها با نام خود از دیگر سوره ها متمایز شده اند و برخی از سوره ها علاوه بر نام اصلی، به چند نام فرعی دیگر نیز شناخته شده اند. به نظر می رسد که نامگذاری سوره ها از همان ابتدای نزول سوره ها در دوره ی مکی وجود داشته است. حال پرسش هایی در این زمینه وجود دارد که این پژوهش درصدد پاسخگویی به آن است، پرسش هایی از قبیل اینکه نامگذاری سوره ها توقیفی است یا اجتهادی؟ دلایل قائلان به توقیفی یا اجتهادی بودن نام سوره ها چیست؟ نظر قائلان به تفصیل در این باره چیست؟ آیا این نام ها در مصاحف عثمانی مکتوب شدند؟ و آیا رابطه ای میان نام سوره ها با غرض آن ها وجود دارد؟ به نظر می رسد نامگذاری سوره ها به طور نسبی اجتهادی باشد، بدین معنا که علاوه بر وجود نام های توقیفی سوره ها، نام هایی دیگری از سوی صحابه و اندیشمندان مسلمان ذکر شده است. از نظر خاستگاه وحیانی، نام سوره ها تابع نص قرآن کریم می باشد و پیامبر(ص) بنیانگذار نامگذاری سوره ها است. احتمالاً سبب اختلاف نظر علما در مقوله ی توقیف یا اجتهاد نام سوره ها، وجود مبانی مختلف در پذیرش آن ها و روایات متنوع در این باره است. قائلان به توقیفی بودن أسماء السور اهتمام پیامبر(ص) به تسمیه ی سوره ها، اهمیت نامگذاری آن ها، وجود روایات متنوع در این باره و... را از دلایل خود برشمرده اند. در مقابل، قائلان به اجتهادکثرت استعمال نام سوره ها، تصادفی بودن انتخاب نام برخی از سوره ها و روایت های حاکی از عدم تسمیه را برای اثبات نظر خود بیان کرده اند. قائلان به تفصیل در این باره دو نظر متفاوت را ارائه داده اند، نظر اول بر این است که تعداد مشخصی از سوره ها توسط پیامبر(ص) نامگذاری شده و مابقی توسط صحابه و تابعان صورت گرفته است. نظر دوم که این پژوهش درصدد اثبات آنست بر این باور است که برای هر یک از سوره ها حداقل یک نام توقیفی از سوی معصوم صادر شده، و نام های دیگر حاصل از استنباط صحابه، تابعان و علمای اسلامی است. احتمال می رود که در هنگام توحید مصاحف، صحابه نام سوره ها را در ابتدای آن ها کتابت نکرده باشند و این عمل را بر اساس روایات موجود مکروه می دانستند. گاهی برای برخی از سوره ها در کلام معصومین(علیهم السلام) ، صحابه و تابعان اوصافی ذکر شده که عظمت و اهمیت آن ها را می رساند. در این پژوهش تسامحاً روایات وارده از معصومین(علیهم السلام) را که به بیان ویژگی هایی سوره ها می پردازد به عنوان نام توقیفی سوره قلمداد کرده ایم. در مورد ارتباط میان نام سوره ها با غرض آن ها به نظر می رسد رابطه ظریفی میان نام توقیفی و مشهور سوره با غرض اصلی آن وجود داشته باشد؛ زیرا روشمندی و گزینش نامی که با محور اصلی سوره هماهنگ باشد مورد توجه شارع بوده است. برای یافتن این ارتباط، ابتدا باید به غرض اصلی سوره پی برد تا بتوان رابطه ی میان نام سوره با غرض آن را کشف نمود. کلید واژه: قرآن، سوره، توقیفی، اجتهادی، نامگذاری، اغراض، اهداف

چکیده: انسان کامل مفهومی است که از دیرباز مورد توجه مذاهب و مکاتب مختلف بوده و اندیشمندان اسلامی نیز از منظر های مختلف به بررسی مفهومی آن پرداخته اند. با این حال، تاکنون تحقیقی نظام مند - بر اساس روش های جدید معناشناسی- بر مفهوم انسان کامل، از دیدگاه قرآن صورت نپذیرفته است. بنابر این، وارد-شدن در حوزه ی معناشناسی واژگان قرآنی و تبیین واژه های مهم، بر اساس کاربرد های قرآنی و جدا از پیش داوری ها از مهم ترین مسائلی است که برای رسیدن به فهم صحیح و عمیق معارف قرآن کریم ضروری می نماید. از این رو در پژوهش حاضر، با تکیه بر خود آیات قرآن و بر مبنای روش معناشناسی، به بررسی نظام مند در دو محور مجزا، یعنی، معناشناسی واژه عبد و شناخت حوزه های معنایی انسان در قرآن کریم پرداخته است. این کار را با تعیین حوزه های معنایی انسان در چارچوب «روابط معنایی»، مانند «هم معنایی» و «شمول معنایی» آغاز نموده و از این راه معانی نسبی«انسان»، «بشر» و «آدم» را مورد ارزیابی قرار داده، سپس معنای «عبد» را به عنوان یکی از کلمات کلیدی مرتبط با مفهوم انسان در نظام قرآنی بررسی کرده است. در ادامه فرایند پیچیده مفهوم انسان کامل را که در لایه های مختلف معنایی به صورت شبکه ای در قرآن گسترده شده، مورد کنکاش قرار گرفته است. در پی این تحلیل معناشناختی، حوزه های معنایی انسان در قرآن مشخص و به دنبال آن معانی نسبی و مراتب مختلف عبد نیز شناسایی شده است. در پایان، جهت دستیابی به شبکه معنایی انسان کامل، این دو میدان معناشناختی با یکدیگر مقایسه و تطبیق داده شده است. کلید واژه: انسان، عبد، معناشناسی، قرآن، انسان کامل.

چکیده از جمله مسائل مهمی که امروزه در مورد ادیان مطرح است، محتوای کتب مقدس و میزان اعتماد به آنهاست. در این پژوهش سعی شده کتاب مقدس مورد نقد و بررسی قرار گرفته و با تنها کتاب آسمانی که تا به امروز خدشه ای بر آن وارد نشده، مقایسه گردد. این پایان نامه به بخشی از کتب مقدس یهودیان و مسیحیان یعنی تورات (پنج کتاب اول یا همان اسفار خمسه) پرداخته و در آن، آیات متعارض با قرآن کریم را در زمینه ی توحید، معاد و نبوت آورده است. در این مورد که تورات مورد بازنویسی قرار گرفته و بسیاری از آیات آن عوض شده، شکی نیست به گونه ای که با تطور و غور در آیات تورات این نکته به وضوح به چشم می آید. آخرین نسخه ی تورات که در دسترس ماست، چند صد سال پس از وفات موسی نگاشته شده و میان برخی از دانشمندان یهودی نیز اعتقاد بر این است که تورات کنونی نوشته ی موسی نیست و این مطلب با توجه به برخی عبارات موجود در آن به اثبات رسیده است. آیاتی که در تورات آمده و ما به عنوان متعارض با آیات قرآن به حساب آوردیم، بیش تر پیرامون توحید می باشد. در این آیات، خدا به حالت جسمانی نشان داده شده است؛ حالتی که در شأن خداوند تبارک و تعالی نیست. همچنین به خداوند نسبت های دروغ نیز وارد شده است. در تورات کنونی هیچ سخنی از معاد و یا بهشت و دوزخ به میان نیامده و پاداش و کیفر کردارها، این جهانی است. در حوزه-ی نبوت نیز تورات کنونی به انبیای الهی تهمت های ناروایی نسبت داده است. بنابر این آنچه در تورات آمده، تحریفاتی است که به آن راه پیدا کرده و این تعارضات، اعتبار این کتاب را از بین برده است. کلید واژه ها: قرآن، تورات، تعارض، عهد عتیق، توحید، معاد، نبوت.

چکیده: در آغاز گذری کوتاه بر معنای "جمع"، "قرآن" و "استشراق" داشته و دیدگاه برخی از مستشرقان را مغایر با دیدگاه لغویون و علماء اسلام که جمع را در لغت به معنای "ضمیمه شدن" و در اصطلاح به معنای "تدوین و گردآوری آیات و سور قرآن کریم" می دانند، یافته است. خاورشناسان یا به معنای لغوی جمع توجهی نکرده اند و یا مانند: نولدکه و شوالی آن را به معنای مطلق حفظ در حافظه می دانند. سپس با معیار قرار دادن عنصر زمان در جمع قرآن، به بررسی برخی از مهمترین اقوال مطروحه ی خاورشناسان پرداخته؛ برخی مانند: برتون، وات و منزس قائل به جمع قرآن در زمان حیات پیامبر?بوده و از آنجا که دلائل آنها بر این قول کافی و وافی نبود، با ذکر ادلّه ی قرآن، روایی، عقلی و تاریخی به اثبات این دیدگاه که قرآن در زمان حیات رسول اکرم ? به طور کامل جمع شده، پرداخته است. در ادامه نظرات مستشرقان پیرامون جمع قرآن در زمان خلفا مورد بررسی قرار گرفته است. خاورشناسانی مانند: نولدکه، جلکرایست، بلاشر، جفری، دیون پورت، ویلش و موئر، معتقدند قرآن برای اولین بار در زمان ابوبکر جمع شده است و مهمترین دلیل آنها، روایات موجود در منابع اهل سنّت بوده که مورد بررسی قرار گرفته است. در مبحث "مستشرقان قائل به جمع قرآن در زمان عثمان"، با تبیینِ ویژگی های عصر عثمان، انگیزه و اهداف او، به نقد دیدگاه خاورشناسانی مانند: نیوورث و گوستاو لوبون پرداخته شده است، همچنین دیدگاه مستشرقانی مانند: ونزبرو و مینگانا که جمع قرآن را بسیار متأخرتر از دوره ی خلفا می دانند در بخشی مجزا مورد بررسی قرار گرفته است. که در متن اصلی رساله، آراء این خاورشناسان و ادله ی آنها، و همچنین نقد نظرات آنها به طور گسترده آمده است.

در این پژوهش آسیب های ناظر به معلمان، دانش آموزان، کتاب های آموزشی مرتبط با ترجمه و مفاهیم قرآن و اصول و روش های به کار گرفته شده در آموزش و انتقال ترجمه و مفاهیم قرآن در مدارس ابتدایی مورد برسی قرار گرفت. در این زمینه بیشتر آسیب ها ناظر به عملکرد ضعیف و نامطلوب آموزگاران ابتدایی است از جمله: عدم اشراف کامل به ماده درسی و علوم مرتبط با آن، استفاده از روش های تدریس ناکارآمد، ضعف در مهارت های لازم برای تعلیم، ضعف در التزام به فضایل اخلاقی و تعارض میان گفتار و رفتار معلمان، افراط و تفریط در برخوردهای دینی و عدم توجه به تربیت دینی. در مرحله بعد آسیب ها متوجه محتوای آموزشی کتاب های درسی، محدود بودن شیوه های به کار گرفته شده در انتقال مفاهیم، فقدان تنوع و جذابیت در ساختار ظاهری این کتابهاست. برخی آسیب های دیگر عبارتند از: هدف قرار دادن رشد علمی و افزایش معلومات به جای تقویت حس مذهبی و رشد دینی، آموزش تک بعدی، نداشتن شناخت دقیق از خصوصیات جسمی، روحی و رشد ذهنی دانش آموزان، عدم هماهنگی و یا تعارض میان آموزش های خانه، مدرسه و جامعه و ... . برخی راهکارها جهت بهبود کتب آموزشی برای آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن به کودکان مطرح گردید، از جمله: آموزش موضوعی واژگان قرآنی، آموزش از طریق نمادسازی، آموزش از طریق نمودار، آموزش ترجمه واژه ها در قالب شعرهای ساده و کوتاه کودکانه، طراحی مکالمه های قرآنی، استفاده از تصاویر برای تسریع و تسهیل آموزش. همچنین برخی راهکارها جهت ارتقای توان علمی و مهارتی معلمان و توانمندسازی آنها در به کارگیری اصول و روش های برتر تدریس در آموزش ترجمه و مفاهیم قرآن مطرح گردید که عبارتند از: اهتمام ویژه به شایسته سالاری در گزینش معلمان، غنی سازی کلاس های ضمن خدمت و غنی سازی کتاب راهنمای معلم.

خطبه قاصعه، طولانی‏ترین خطبه نهج‏البلاغه است که مشتمل بر مباحث مختلف اعتقادی، اخلاقی، علمی و ... می باشد. اعتبار سخنان حضرت علی(ع)از آن جهت است که وی ارتباط نزدیکی با منبع وحی و مکتب رسول الله(ص) داشته است و این اتّصال، باعث غنای مضامین، و اوج فصاحت و بلاغت این کلام شده است. لذا جهت دست یابی به فهم صحیح قرآن می توان از آن ها بهره برد. در همین راستا، این پژوهش به بررسی مبانی قرآنی آموزه های اخلاقی خطبه ی قاصعه پرداخته است. از آنجا که ائمه وارثان قرآن و خازنان علم الهی هستند؛ و بدون شک بین سخنان ایشان و قرآن ارتباط وثیقی وجود دارد. این پژوهش در پی بیان این ارتباط است؛ لذا مبانی قرآنی آموزه های اخلاقی خطبه قاصعه را استخراج کرده و ارتباط بین آن دو را تبیین نموده است. قبل از بیان این بحث، سند خطبه و دیگر نکته های مقدماتی لازم مورد بررسی قرار گرفته است.

چکیده خانواده اصلی ترین نهاد اجتماعی و بهترین بستر برای سیر آدمی به سوی کمالات است اما در شرایط امروز که تهاجم فرهنگی، زمینه ی انحراف فکری و عملی جوانان را بیش از هر زمان دیگری فراهم ساخته، و هدفش دور ساختن نسل جوان از ارزش های دینی و اسلامی است، آن چه در حفظ اقشار آسیب پذیر جامعه موثر است، مراقبت خانوادگی است، و بدون شک رفتار شناسی معصومین که بر اساس اصول قرآنی شکل گرفته، الگویی مفید در این حوزه می باشد. از این رو در این رساله با انگیزه ی پرداختن د وباره به کتاب الهی و سنت نبوی، در حوزه ی مباحث خانوادگی مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در واقع سیره، اصول ثابتی ? سیره ی اهل بیت است که رفتار و گفتار را شامل می شود ، چرا که گفتار معصوم 7 در واقع دستور به عمل است. بنابراین در این رساله، جلوه های عملی سیره ی معصومین مورد فحص قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا اصول مرتبط با رفتار در خانواده از آیات قرآن استخراج گردید و بازتاب این اصول در مورد بررسی قرار گرفت. این اصول که قواعدی ثابت و پایدار است، شامل اصل ? سیره ی خانوادگی اهل بیت تشکیل خانواده، اصول حاکم بر رفتار با همسر، فرزند و والدین می باشد. برجسته ترین نتیجه ی این بررسی این است که اداره ی خانواده باید بر پایه ی اصول مهمی چون مودت و رحمت، نفی خشونت، صداقت و صراحت و تکریم پایبند باشد. کلید واژه ها : سیره، سیره ی عملی، سنت، اهل بیت، قرآن، روایت، خانواده، تربیت فرزند، روابط همسران، وظایف والدین، » « وظایف فرزندان

بسامانی یک جامعه در گرو مدیریت آن است و جامعه بدون مدیری توانا، قادر به ادامه ی حیات نخواهد بود. به همین دلیل هر مدیری باید با تأسی از یک الگوی کامل، جامعه را به اهداف عالی انسانی برساند. از سوی دیگر چنین مدیریتی جز از امام معصوم که از سوی خالق انسان انتخاب شده است، انتظار نمی رود، و از آن جایی که امیرمومنان به صورت ظاهری پنج سال در رأس حکومت بودند و نیز در جنگ های متعدد مدیریت و فرماندهی نمودند، در این رساله به بررسی سیره ی مدیریتی ایشان که برگرفته از اصول ثابت قرآنی است، پرداخته شد. در واقع سیره، اصول ثابتی است که رفتار و گفتار را شامل می شود، چرا که گفتار معصوم7 در واقع دستور به عمل است. بنابراین در این رساله، جلوه های عملی سیره ی امام علی7 مورد فحص قرار گرفته است. بدین منظور ابتدا اصول مدیریت از آیات قرآن استخراج گردید، سپس بازتاب این اصول در سیره ی مدیریتی امیرمومنان7 مورد بررسی قرار گرفت. این اصول قواعد ثابتی است که راهنمای مدیران در همه ی عرصه های مدیریتی اعم از اجتماعی، سیاسی و اقتصادی می باشد. نتیجه ی این بررسی چیزی جز همراهی و جدایی ناپذیری علی7 و قرآن نیست، و قرآن همان گونه که بر اندیشه ی علی7 تأثیر گذاشت، بر سیره و کردار ایشان نیز تأثیری شگرف و تجلی ویژه ای داشت. کلید واژه ها: سیره، سیره ی مدیریتی، قرآن، امام علی7، عهدنامه ی مالک اشتر.

کتاب شریف نهج البلاغه یکی از کتب معتبر از سخنان گهربار امیرالمومنین علی ? است که درباره موضوعات مختلف اعتقادی، اخلاقی، علمی، اخبار غیبی و ... می باشد. اعتبار سخنان حضرت از آن جهت است که از ابتدا در آغوش پُر مهر پیامبر اکرم ? پرورش یافته و ارتباط نزدیک با منبع وحی و مکتب رسول الله داشته است و این اتصال به منشاء وحی باعث اوج این کلام شده است. پژوهش حاضر به بررسی مبانی قرآنی سخنان امیرالمومنین ? در یکی از خطب ایشان به نام خطبه اشباح می پردازد. خطبه اشباح خطبه ای است که در خصوص مسائل اعتقادی، خداشناسی، آفرینش آسمان و زمین و همچنین آفرینش فرشتگان بوده و حضرت با بیان مطالب فوق، چگونگی معرفت خدا را به شخصی که رویت خداوند را به صورت عینی از حضرت خواسته بود ترسیم فرموده، همجنین محدوده های خداشناسی را با مطرح نمودن شیوه خداشناسی ««راسخان در علم»» مشخص می نماید. از آنجا که ائمه ? وارثان قرآن و خازنان علم الهی هستند؛ و بدون شک بین سخنان ایشان و قرآن ارتباط وثیقی وجود دارد، این پژوهش در پی بیان این ارتباط است؛ لذا مبانی قرآنی خطبه اشباح را استخراج کرده و ارتباط بین آن دو را تبیین نموده است. قبل از آن، سند خطبه، نیز مباحثی درباره علم اهل بیت ? و نیز علم ویژه امیرالمومنین ? و دیگر نکته های مقدماتی مورد دقت قرار گرفته است.

پژوهش حاضر با عنوان «معناشناسی یأس و ناامیدی در قرآن کریم»، با هدف بررسی مولفه های معناییِ این واژه، بر محور روابط هم نشینی و جانشینی و تقابل، نگارش یافته است. بدین منظور، واژه ها و عباراتی که در حوزه معناییِ یأس، دارای این روابط با این واژه می باشند، تبیین گردیده اند که به صورت اجمال به آنها اشاره می گردد: ده عبارت «الّذین کفروا، انسان، القوم الکافرون، نساء، قوماً غضب الله علیهم، کفار، الّذین کفروا بآیات الله و لقائه، الّذین آمنوا، رسل، برادران حضرت یوسف»، هم نشین های فاعلی و دو واژه ی «کفور» و «قنوط»، هم نشین های وصفی و هفت عبارت «من ینکم، من المحیض، من الآخره، من رَوْح الله، من أصحاب القبور، ایمان نیاوردن مردم، من رحمه الله» هم نشین های متممی یأس می باشند، که هریک از این هم نشین های متممی، متعلق یأس نیز به شمار می روند. و نهایتاً دو عبارت «نزعنا رحمه الله» و «مسّه الشّر»، هم نشین های فعلی این واژه محسوب می گردند. از مولفه های معنایی یأس می توان به «کفر به آیات الهی و لقاء خداوند، گمراهی، بدگمانی و ظن سوء نسبت به خدا، انکار آیات الهی» اشاره کرد. از دیگر مولفه های معناییِ یأس می توان به عبارات «کفور، قنوط، ختر، خون، آثماً، فراموش کردن غیر و توبه و خواندن خداوند، فذو دعاءٍ عریض، جزوعاً، مقصر و گناهکار جلوه دادن دیگران» اشاره نمود. «لایرجون لقاءنا (الله)» به عنوان عبارت هم معنای «یأس از معاد و آخرت» با مفاهیم «رضوا بالحیاه الدنیا، اطمأنّوا بها، عن آیاتنا غافلون، فی طغیانهم یعمهون، إستکبروا فی أنفسهم و هم چنین بهانه جویی» هم نشین معنایی می باشد، بدین ترتیب این عبارات نیز جزء مولفه های معناییِ «یأس» محسوب می گردند. واژه های «صَبَرْنا، مَنُوعًا، شاکراً»؛ به عنوان مفاهیمی که در رابطه ی تقابل با یأس قرار می گیرند، به صورت منفی، از مولفه های معنایی یأس می باشند. عبارت «رجو»، به عنوان واژه ی متقابل با یأس، به صورت منفی از مولفه های معنایی آن محسوب می گردد. از مولفه های معنایی امید به «رحمهالله» و «معاد»، امید همراه با عمل صالح است که تحت عباراتِ «الّذین آمنوا والّذین هاجروا و جاهدوا فی سبیل الله، هو قانتٌ آناء اللّیل ساجداً و قائماً یحذر الآخره»، «ذکر الله کثیراً، اعبدوا الله، لاتعثوا فی الأرض المفسدین» و «الَّذینَ یَتْلُونَ کِتابَ اللَّهِ وَ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ أَنْفَقُوا مِمَّا رَزَقْناهُمْ سرًّا وَ عَلانِیَهً»، آورده شده است. کلید واژه ها: یأس، معناشناسی، قرآن، روابط هم نشینی، روابط جانشینی، روابط تقابلی

چکیده طبق شواهد تاریخی و روایی و عقلی، امام علی(ع) که تحت تعالیم وحیانی پیامبر اکرم(ص) رشد یافته بود، در حفظ و کتابت قرآن اهتمام ویژه داشته و سر آمد حافظان، قاریان و کاتبان قرآن گشته بود. آن حضرت(ع) نخستین جامع قرآن در عهد پیامبر(ص) می باشد و قرآنی که با اشراف ایشان جمع آوری شد، هیچ نقصی نداشته و از نظر اطلاعات تفسیری و تأویلی و شأن نزول ها فراگیر بوده است. با آن که روایاتی از طریق فریقین مسأله جمع آوری قرآن توسط حضرت علی(ع) را پس از رحلت پیامبر(ص) تأیید می کند، ولی این روایات به فرض صحت، می تواند نشانگر این مطلب باشد که آن مصحف در واقع افزون بر نص? قرآن، یک دوره تفسیر مبسوط بوده، که با املای پیامبر(ص) و خط علی بن ابی طالب(ع) نوشته شده بود. روشن است که تألیف نشدن چنین مصحفی در حیات پیامبر(ص)، دلیل بر تألیف نشدن مصاحفی که دربردارنده هم? نص قرآن باشد، نیست و مقصود رسول اکرم(ص) در سفارش به جمع قرآن، تهی? نسخه ای کامل از کتاب خدا به همراه تفسیر و معارف وحیانی- تبیینی می باشد. این نوشتار ضمن بررسی و اثبات جمع قرآن در زمان پیامبر(ص) و تبیین جایگاه ویژه امام علی(ع) در آن، به این موضوع اشاره دارد که جمع ابوبکر با هدف فضیلت سازی برای خلفا و در جهت تجرید قرآن موجود از نکات تفسیری بوده و بازتابی اجتماعی و عمومی نداشته است. جمع عثمان نیز فقط توحید مصاحف بوده که با نظارت و تأیید امام علی(ع) انجام گرفته است و امام(ع) با تأیید قرآن موجود و صحه گذاشتن بر آن، راه را بر هرگونه تحریف و تغییری در قرآن بست. کلید واژه: امام علی(ع)، جمع قرآن، مصحف علی(ع)، تدوین قرآن

«تفکر انتقادی» که از سوی سازمان بهداشت جهانی به عنوان یکی از مهارت های زندگی شناخته شده، به معنای: «فرآیندی نظام دار است که از طریق تحلیل و ترکیب اطلاعات به ارزیابی و نتیجه گیری افکار می پردازد». قرآن کریم همواره با تقلید های کورکورانه و موضع گیری های منفعلانه مخالفت کرده و از وجود این مهارت در حیات انسان به «بصیرت» یاد کرده است و صاحبان آن را «اولوالابصار» معرفی می کند. اهمیت این تفکر تا حدی است که خداوند در دو ساحت فرد و جامعه با عنوان محاسبه نفس و امر به معروف و نهی از منکر بدان اشاره کرده است. مراحل تفکر انتقادی در قرآن کریم با مراحل تفکر انتقادیِ معرفی شده از سوی سازمان بهداشت جهانی مطابقت قابل توجهی دارد. اما قرآن کریم در بین این مراحل توجه ویژه ای به مشاهده و پرهیز از سطحی نگری، پرسش از علل و ارزیابی از استدلالات و در نهایت نتیجه گیری داشته است. تحلیل قصص انبیاء در قرآن کریم به عنوان یکی از صحنه های عملی رویارویی حق و باطل، می تواند تجلیِ اصول تفکر انتقادی و در مقابل، عوامل تفکر غیر انتقادی باشد. هم چنین قصص انبیا با شخصیت پردازی فرد منتقد درحوزه اخلاق و رفتار، شاخصه های اخلاق انتقادی را به نمایش کشیده است. در نقطه مقابل نیز با بررسی شاخص های موجود در معاندین و مخالفان انبیاء به شناخت تفکر غیرانتقادی می توان رسید. بنابراین تفکر انتقادی در قصص انبیاء با محوریت مشاهده، پرسش، ارزیابی و اعتلای افکار به دنبال اصلاح و رشد نگرش، اخلاق و رفتار افراد است.

از آنجا که پیشرفت¬های مردمی و جمعی بشر در سایه اجتماعات، حاصل می¬شود لذا مکاتب فکری انسانی و نیز شرایع آسمانی خصوصا اسلام بر این مهم پای فشرده¬¬اند. در گام اول، هر انسانی باید جامعه¬پذیر باشد یعنی بتواند خود را با جامعه وفق داده و قوانین و ملزومات جامعه خود را بپذیرد. لذا این پژوهش با هدف بررسی عوامل و موانع جامعه¬پذیری و نیز راه¬کارهای مقابله با موانعِ این امر مهم با تکیه بر قرآن و جامعه¬شناسی سامان گرفته است. در اهمیت و کارکرد جامعه¬پذیری باید گفت که در سایه این فرآیند، شخصیت افراد شکل گرفته و کمال می یابد، و هدف اسلام نیز رساندن آنان به کمال است. علاوه بر آن، فرد با شیوه های پذیرفته شده زندگی اجتماعی آشنایی پیدا می کند و می آموزد که نیازهای خویش را به شیوه های قابل قبول جامعه برآورد، و مهارت هایی را که برای زندگی در جامعه ضروری است، کسب می کند، و با دیگران نیز به گونه موثری ارتباط برقرار می کند. این فرآیند مهم توسط نهادها و عواملی مانند: خانواده، آموزش و پرورش، همسالان، محیط، فرهنگ، دین و رسانه¬های جمعی به وقوع می¬پیوندد، که البته هرکدام از آن¬ها آسیب¬هایی نیز دارد. علاوه بر این نهادها، عواملی چون: ایمان و عمل شایسته، مهربانی، تواضع، تعاون، صداقت، وفای به عهد، گذشت، سخاوت و مشورت در تحقق این امر موثر هستند. پس از این¬که امر جامعه¬پذیری محقق شد، می¬توان در جامعه آثاری چون: محبت، آرامش، اتحاد، عدالت، مدارا، احترام، استفاده از تجربیات دیگران و پیشرفت را مشاهده نمود. اما مسیر رسیدن به این پیشرفت همیشه هموار نبوده، بلکه با موانع مختلفی پوشیده شده است، موانعی که در دو بخش فردی_اخلاقی و فرهنگی_ اجتماعی قابل مشاهده است. عواملی مانند: کم¬رویی، پرخاشگری، خودبینی، سخن¬چینی، سوءظن، تکبر، حسد، کینه و نفاق جزء موانع فردی، اخلاقی است و عواملی چون: اختلاف و تفرقه، تجاوزگری و فرهنگ منحط جزء موانع فرهنگی، اجتماعی می¬باشد. از طرف دیگر، عواملی چون: اصلاح میان مردم، نظارت اجتماعی امر به معروف و نهی از منکر، پرورش آگاهی و بصیرت اخلاقی، تکریم شخصیت، ایجاد روحیه¬ی قانون¬پذیری و درمان هر کدام از موانع اخلاقی، خنثی¬کننده و راه-کار این موانع می¬باشند.

چکیده از جمله تفاسیر نوین که در راستای تبیین مقاصد آیات قرآن کریم انجام گرفته تفسیر کوثر، اثر قرآن پژوه معاصر آیت الله یعقوب جعفری می باشد، وی هدف از نگارش این تفسیر را با وجود تمام تفاسیر پرارزش دیگر، کشف و استخراج نکات فراوانی دانسته که قرآن انباشته از آن است وهمواره تعمق ها و نگرش های تازه طلب می‏کند. در تفسیر کوثر، مبانی تفسیری همچون جواز تفسیر، پیوستگی آیات، وحیانی بودن قرآن، تحریف ناپذیری، حجیت ظواهر، نسخ واعجاز در قرآن پذیرفته شده است. در حوزه روش، آیت الله جعفری غالبا از روش قرآن به قرآن و روایی استفاده کرده است اگرچه ایشان در تفسیر خود از روش عقلی یا اجتهادی هم استفاده کرده اند واز گرایش کلامی، فقهی هم بهره برده است ابتدا نظرات معتزله، اشاعره، اهل سنت وشیعه را بیان کرده سپس نظر خود را با دلیل بیان کرده است وبه ندرت از گرایش عرفانی، اخلاقی وعلمی استفاده کرده است. در عرصه ی قواعد، بهره گیری ایشان در زمینه قواعد ادبی، توجه به سیاق، توجه به اسباب نزول و قرائت صحیح قابل توجه است. کلید واژه: تفسیر قرآن، مبانی، روش، قواعد، تفسیرکوثر، آیت الله جعفری.

یوسف دره حداد ، کشیش و مستشرق لبنانی آثار زیادی در زمینه قرآن، اندیشه های اسلامی و ارتباط آنها با مسیحیت، نگاشته است. وی قرآن را برگرفته از نصرانیت می داند و مبنای اندیشه او بر پایه «دیدگاه اقتباس» است که دیگر مستشرقان نیز بدان پرداخته اند. هدف پژوهش حاضر تبیین و نقد آراء حداد در شبهه نصرانیت دعوت پیامبر(ص) می باشد. این پژوهش با روش تحلیل اسنادی انجام شده و روش تحلیل داده ها کیفی است. جامعه تحقیق متنی و شامل فصل چهارم کتاب «القرآن دعوه النصرانیه» می باشد که به صورت هدفمند و در راستای سوالات تحقیق انجام گرفته است. یافته های تحقیق حاکی از آن است که اندیشه جمع شریعت موسی(ع) و عیسی(ع) در قرآن و تبلیغ قرآن برای نصرانیتی که معتقد به جمع این دو شریعت است، مقدمات حداد برای فهم متشابهات قرآن را تشکیل می دهد. نتیجه این نگاه آن است که حداد برخی آیات مکی قرآن را سندی بر پیوستن حضرت محمد(ص) به نصاری و همراهی نصاری در دعوت قرآنی با ایشان می داند. همچنین وی با به استناد برخی آیات مدنی ادعا می کند که پیامبر(ص) و دعوت او نصرانی بوده و نصاری نیز به همراه او به این اسلام نصرانی ایمان آورده اند. آنچه که موجب شده حداد قائل به نصرانیت دعوت پیامبر(ص) شود، تفسیر به رأی، تأویل نا به جای آیات، بی توجهی به آیات مکمل بحث، نگاه خلاف قرآن به وحی و ادعای خلاف تاریخ در همراهی وسیع نصاری با دعوت قرآنی است.

پژوهش حاضر، به شناسایی و تحلیل مولفه های انس با قرآن در آیات و روایات پرداخته و از نظر هدف، بنیادی و از نظر روش، اکتشافی می باشد. شیوه گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای است. جامعه پژوهش متنی و شامل قرآن کریم، بحارالانوار و کنزالعمال و نمونه تحقیق متنی و شامل آیات و روایات مربوط به انس با قرآن از منابع پیش گفته می باشد. پس از بررسی آیات و روایات در منابع، 481 گزاره به دست آمده در ذیل 21 مولفه دسته بندی شد. مولفه ها در قالب سرمقوله، دو مقوله و پنج زیرمقوله انس مقدماتی، فهم و عمل به قرآن در بعد فردی؛ و ترویج و اجرای قرآن در بعد اجتماعی اختصاص داده شد. پس از تحلیل مولفه ها از بین 21 مولفه، مولفه¬ی"ایمان"با فراوانی 16.2 ، "فهم دقیق" با فراوانی 14.8 و مولفه"اطاعت و پیروی" با فراوانی 10.8 درصد به ترتیب رتبه های اول تا سوم را به خود اختصاص دادند.در بین زیرمقوله ها نیز "عمل به قرآن" که در بعد فردی انس با قرآن قرار دارد با فراوانی 29 درصد بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده است. موارد زیرمجموعه انس مقدماتی با قرآن را می توان پیش نیاز تدبر دانست، چنان که تدبر عامل ثمر بخشی آن هاست. فهم نفسی ابتدایی قرآن کریم، ملازم با قرائت و مقدم بر تدبر است. تدبر هم مقدم برتفکر و هر دو زمینه ساز تذکر هستند. به طور کلی موارد مندرج تحت فهم ابتدایی قرآن (خصوصا تدبر)، مقدمه فهم دقیق و عمیق آن (تفسیر) هستند. هر سطحی از فهم به تناسب خود مقدمه عمل به قرآن کریم است. بعد اجتماعی انس با قرآن شامل ترویج و اجرای قرآن کریم نیز ارتباط متقابلی با انس فردی دارد، یعنی ترویج و اجرای هرچه بیشتر قرآن کریم در جامعه، رونق انس فردی با قرآن را بیشتر می کند و انس فردی نیز، زمینه ساز عمل به وظایف اجتماعی انس است.

پژوهش حاضر، به استخراج و تطبیق دیدگاه‏های علوم قرآنی آیت‏الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‏الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، در سه بحث اسباب نزول، محکم و متشابه و نسخ می‏پردازد.

مقایسه معارف قرآن و عهدین در عصر حاضر یکی از حوزه های مطالعاتی مطرح است و پژوهش حاضر با روش جمع آوری «کتابخانه ای» و با روش تحقیق «توصیفی- تحلیلی» این مقایسه را در حوزه قضا و قدر و سرنوشت انسان بر عهده دارد تا از این رهگذر نقاط افتراق و اشتراک این دو کتاب (قرآن و عهدین) مشخص گردد. قضا یعنی افعال الهی که در عالم نسبت به مخلوقات انجام می شود و قَدَر، حد و اندازه هر چیزی است که همه امور بر طبق آن بنا می گردد. مبنای قَدَر علم الهی است زیرا تنها اوست که به حدود و مقادیر اشیاء عالم است. قضا و قدر به دو نوع تکوینی و تشریعی تقسیم می گردند که هرکدام از آنها بر دو قسم حتمی و معلقی می باشد که قرآن و عهدین در این مفاهیم مشترکند. در بحث اختیار انسان، در قرآن و عهدین آیاتی بر طبق اختیار و تقدیر الهی داریم که هردو کتاب به یک معنا، هم موافق تقدیر و هم موافق اختیار می باشند. هدایت بر دو نوع تکوینی و تشریعی می باشد که هردو کتاب در این مفاهیم مشترکند. در قرآن و عهدین آیاتی است که هدایت و ضلالت را کار خداوند می داند که در هردو منظور هدایت و ضلالت کیفری است. بر خلاف قرآن، عهدین به موروثی بودن گناه در نسل بشر و برگزیدگی افراد خاصی برای نجات اشاره کرده است. بر این اساس بسیاریِ نقاط اشتراک این دو کتاب به سبب منشأ مشترک الهی آندو است و نقاط افتراق، به سبب تحریف کتاب مقدس می باشد.

پژوهش حاضر با عنوان «بیت المعمور و لوح محفوظ» به بررسی بیت المعمور و جایگاه آن و همچنین لوح محفوظ و کیفیت آن از دیدگاه مفسران شیعه و سنی می پردازد.در این روش، محقق آراء و دیدگاه ها و همچنین روایات در مورد موضوع تحقیق و موضوعات وابسته را گردآوری نموده و با توجه به آیات قرآن و تفاسیر مختلف شیعی و سنی، برترین و موثق ترین آراء در مورد بیت المعمور و لوح محفوظ را گزینش کرده است.برای دستیابی به نتیجه ای جامع تر موضوعات مرتبط با پژوهش نیز مورد بررسی قرار می گیرد که از آن جمله می توان به بحث نزول قرآن، مسئله ی قضا و قدر الهی، «ام الکتاب» و «کتاب مکنون» و لوح محو و اثبات اشاره کرد.

تفسیر کنزالدقائق یکی از تفاسیر قرن دوازدهم است که ، توسط میرزای مشهدی به رشته تحریر درآمده است و در طبقه بندی تفاسیر، به عنوان تفسیر روایی محسوب می شود. غالبا تفاسیر را به دو دسته روایی و اجتهادی تقسیم می کنند و گمان می شود که در تفاسیر روایی، کوشش و اجتهاد صورت نگرفته و تنها مجموعه ای از روایات در پی هم آمده است. در حالی که دقت در شیوه تفسیری کنزالدقائق ، گویای گستردگی اجتهاد در آن است. مراد از شیوه تفسیری، مجموعه روش و گرایش تفسیری است. هدف از این پژوهش اولا بررسی زمینه های اجتهاد مفسر در بعد روش (ناظر به منابع مورد استفاده مفسر) و گرایش (ناظر به سلیقه و باورهای مفسر) بوده ،ثانیا بررسی عوامل موثر بر نوع اجتهاد مفسر می باشد.