چکیده المعجم السیاقی للعبارات الاصطلاحیه یک فرهنگ متوسط عربی ـ عربی در حوزه ی فرهنگ های تخصصی زبان عربی است که بیش از دو هزار ترکیب و عبارت اصطلاحی را در خود جای داده است و توسط یک گروه سه نفره از نویسندگان عربستانی به نام های دکتر «محموداسماعیل صینی و مختار طاهر حسین و سید عِوَض الکریم الدوش» به رشته ی تحریر در آمده است. قلمرو زمانی این فرهنگ تخصصی مربوط به زبان معاصر عربی است و از آنجا که به زبان فصیح عربی نوشته شده می تواند مورد استفاده ی مردم عرب زبان سراسر جهان عرب واقع شود. خالی بودن جای چنین فرهنگ عبارت های اصطلاحی در میان عربی خوانان و عربی دانان کشورمان سبب اصلی ترجمه ی آن به زبان فارسی گردیده است تا إن شاءالله هم فتح بابی برای ترجمه و ارائه ی آثاری گسترده تر و جدی تر از این دست در کشورمان باشد و هم در حد خود مورد استفاده ی دانشجویان رشته زبان و ادبیات عربی در مجامع دانشگاهی ایران قرار گیرد. اثر حاضر شامل بیش از دو هزار ترکیب و عبارت اصطلاحی در زبان عربی است که در آن هر مدخلِ اصطلاحی با یکی دو نمونه جمله ی عربی که اغلب از نثر ساده ی عربی و بعضاً از قرآن و حدیث می باشد همراه گردیده است. نمونه دار بودنِ مدخل های اصطلاحی و تیمی بودنِ کار تألیفِ آن و همچنین حرکت گذاریِ کاملِ مدخل های اصطلاحی و تیمی بودنِ کار تألیفِ آن و همچنین حرکت گذاریِ کاملِ مدخل ها در آن، از محاسنِ این فرهنگ عبارت های اصطلاحی است و بر ارزش آن افزوده است. در مقابل نداشتن فهرست منابع و مآخذ، جامعیت نداشتن و چند نقص ناچیز دیگر می تواند از کاستی های آن به حساب یاد. روش ما در ترجمه ی این اثر به فارسی این بوده که تلاش کرده ایم زبانی روان و البته در حد توان برای مدخل ها و نمونه عبارت های عربیِ آنها برگزینیم.

دکتر شوقی ضیف چهره ی نام آشنای استادان و دانشجویان ادبیات عربی درسطح جهان اسلام در طول نزدیک به یک سده ی عمرخویش پژوهشهای فراوانی را در ادبیات و علوم انسانی انجام داده که حاصل آن بیش از پنجاه مقاله و کتاب است. با توجه به اینکه پیوندهای عمیقی میان زبان و ادبیات فارسی وزبان و ادبیات عربی وجود دارد ترجمه ی آثار دکتر شوقی ضیف به زبان فارسی می تواند برای فارسی زبان هایی که در حوزه ی ادبیات عربی تحقیق و پژوهش می کنند مفید و موثر باشد. پژوهش حاضر به عنوان نقد و ترجمه ی کتاب تیسیر النحو تعلیمی قدیما و حدیثا نوشته ی دکتر شوقی ضیف فراهم گشته است که از یک سو تلاش دارد ضمن ترجمه ی این کتاب به صورت ساده و روان از زبان عربی به زبان فارسی مقصود نویسنده ی کتاب را بدون هرگونه کاستی به خواننده انتقال داده و او را از روند سیر تحول آسان سازی نحو آموزشی در قدیم وروزگار معاصر ونیز حذف کردن برخی مباحث از نحو آموزشی و همچنین تکمیل قواعد در این زمینه آگاه سازد و از سوی دیگر برخی از نظرات نویسنده را مورد نقد قرار دهد. به طور کلی می توان گفت این پایان نامه ترسیمی است از سیر تحول نحو آموزشی در قدیم ودوره ی معاصر وحذف کردن برخی مباحث اضافی و نیز تکمیل کردن برخی مباحث در نحو آموزشی.

در این پایان نامه به 37 آرایه علم بدیع پرداخته شده است :30 آرایه معنوی و 7 آرایه لفظی.هر آرایه به طور مستقل مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است: در ابتدا متن عربی ، سپس ترجمه فارسی و در آخر نیزشرح کامل متن بیان گردیده است.در پایان هر آرایه در قالب(نکته)هائی ایرادات متن بیان گردیده و یا نقد های بیان شده مورد واکاوی قرار گرفته است. نقد کلی کتاب و گشودن افقی جهت احیاء این علم و بارور کردن آن در خاتمه کتاب آمده است.

خداوند متعال برای تذکر بیداری و آگاهی بندگانش از یک سبک و سیاق استفاده نکرده بلکه برای بندگان کافر و مشرک از وعید و برای بندگان مومن تشویق به کار برده و گاهی برای تأثیر بیشتر این توبیخ ها از جملات انشایی استفاده کرده است. برای فهم اغراض فرعی در قرآن کریم بر آن شدیم تا با عنایت پروردگار متعال به نوشتن این پایان نامه همت گماریم. برای فهم اغراض فرعی جملات استفهامی در قرآن بر آن شدیم که اغراض فرعی استفهام و تجاهل العارف را در منابع بلاغی بررسی نماییم،هرجند اغراض فرغی استفهام در قرآن محدود به نکاتی نیست که در کتابهای بلاغی پیرامون آن سخن رفته است. این پایان نامه ابتدا ضرورت بلاغت در فهم و تفسیر قرآن کریم را مورد توجه قرار داده سپس نگاهی گذرا به تاریخچه بلاغت دارد .ما برای ورود به فصل اصلی پایان نامه مفهوم تجاهل العارف و نکات ذمربوط به آن را به تفصیل شرح می دهیم،نتیجه ای که در این پایان نامه به آن دست یافته ایم و در آن شکی نداریم این است که تجاهل العارف در واقع همان استفهام با اغراض فرعی است هرچند که هیچ یک از کتابهای بلاغی به صراحت اشاره ای به این حقیقت ندارند.و برای فهم بیشتر آنها نمونه هایی از میان تمام شواهد قرآنی استخراج شده بیان کردیم. در هر بخش از موضوعات فصل نهایی،ابتدا آیه و ترجمه آن را آورده سپس نکات تفسیری پیرامون آن را ذکر کرده آنگاه غرض از طرح استفهام در آیه مذکور را بیان می کنیم.

در این پایان نامه با توجه به زمان ،جمله را به سه قسمت خبری، انشایی و ترکیب شرطی تقسیم کردیم که جمله ی خبری به سه قسمت اسمی، فعلی، منفی تقسیم می شود که جمله ی اسمی دلالت بر زمان ندارد ولی با توجه به قرائنی که بر این جمله وارد می شود دلالت بر انواع زمان(گذشته و حال و آینده) دارد و جمله ی فعلی دلالت بر انواع زمان دارد و در واقع علاوه بر زمانی که در فعل می باشد ادوات و قرائنی در جمله هست که در این زمینه بسیار تأثیرگذار می باشد و زمان جمله را تغییر می دهد و جمله ی منفی با توجه به ادواتی که بر سر آنها به دو قسمت اسمی و فعلی تقسیم می شود ادواتی که بر سر جمله ی اسمی می آیند در صورت عدم وجود قرینه فقط برای نفی زمان حال می باشد و در جمله ی فعلی منفی با توجه به ادواتی که بر سر آن می آید زمان آن نیز تغییر می کند پس این جمله دلالت بر انواع زمان دارد. جمله ی انشایی به دو قسمت طلبی و غیر طلبی تقسیم می شود که در جمله ی انشاء طلبی ، استفهام و تحضیض و تمنی و در جمله ی انشاء غیر طلبی، قسم و تعجب دلالت بر انواع سه گانه زمان دارند. جمله ی ترکیب شرطی دلالت بر زمان آینده دارد زیرا ادوات شرط، زمان گذشته را به آینده تغییر می دهند و آن بیانگر تعلیق فعلی به فعل دیگر می باشد و تعلیق فقط در زمان آینده می باشد.

چکیده و لله الحمد لِانّه « بدیع السموات و الارض» تحقیق حاضر، ترجمه و شرح منظومه ی«غیث الربیع فی علم البدیع» اثر معروف و شاهکار ادبیاز دیار کردستان عراق است. این منظومه در حدود 256 بیت و در مدح حضرت ختمی مرتبت محمد مصطفی(ص) با موضوع علم بدیع است. نودهی آرایه های بدیعی را در دو قسم در ابیات خویش، گنجانده است.قسم اول، محسنات لفظی است که شامل جناس و انواع آن، سجع، لزوم ما یلزم، رد العجز علی الصدر، توازن مماثل و.... قسم دوم،محسنات معنوی است که شامل، طباق،مراعات نظیر، ارصاد، مشاکله و استطراد و... می باشد. ابیات این منظومه ساده و سلیس و در عین حال زیباست که بسیار هنرمدانه در خود آرایه ها و محسنات بدیعی را گنجانده است.« نودهی برزنجی کردی» ناظمی توانا و حاذق که در نظم متون ادبی و علمی مهارت زیادی دارد و نظم برای وی از نثر آسان تر می نمود. در این رساله با مراجعه به کتب بلاغی و فرهنگ های مختلف، ابیات منظومه ترجمه و شرح شده و به ذکر شاهد مثال های عربی و فارسی مبادرت شده است.

معروف نودهی در سال 1166هـ.ق در روستای «نوده» واقع در سلیمانیه عراق چشم به جهان گشود وهشتاد سال از عمرش را به تحصیل،وتدریس و تصنیف پرداخت و با بررسی آثارش متوجه می شویم که ایشان فردی بسیار توانا،علاقمند به مسائل دینی بوده و در به نظم کشیدن علوم مختلفه تبحر زیادی داشته و حرص می ورزیده است وی به سه زبان عربی،کردی و فارسی آشنایی داشته و اکثر قریب به اتفاق آثارش به زبان عربی است و در سال 1254هـ. ق چشم از جهان فرو بست. یکی از آثار علامه«معروف نودهی»که در این رساله به ترجمه و شرح و تحقیق آن- پرداخته ایم منظومه«فتح الرحمن فی علمی المعانی و البیان»است که این اثر ارزشمند ایشان 384 بیت دارد که در سال 1404هـ. ق توسط چهار تن از محققین عراقی آن هم به صورت مشترک و توسط وزارت اوقاف به چاپ رسید و روش کار این عزیزان به این صورت بود که در پاورقی به شرح مختصر برخی ابیات پرداخته بودند. منظومه فوق همانطور که از نام با مسمایش پیداست در راستای تعریف دو علم «معانی و بیان»آمده است. در تدوین رساله حاضر : 1- اعراب گذاری برخی از ابیات منظومه که اعراب نداشتند. 2- تصحیح اشکالات احتمالی ابیات دارای اعراب و ذکر اصل اعراب آنان در پاورقی انجام شد. 3- با استفاده از کتب بلاغی مشهور، مطالب را جمع آوری و سپس به ترجمه ابیات آن پرداختیم. 4- به منظورآشنایی دانشجویان محترم زبان و ادبیات عرب با متن اصلی کتب بلاغی مشهور سعی کرده ایم،در پاورقی برخی از تعاریف به زبان عربی آورده شود. 5- و به منظور استفاده شایسته تر دانشجویان ادبیات فارسی، از کتب دانشگاهی معروف علم بلاغت در این زبان هم استفاده گردید تا جذابیت بیشتری برای آنان داشته باشد. 6- و در پایان هرفصل تمارینی به منظور تثبیت یادگیری قرار داده و در پیوست ها به ذکر جواب سوالات اقدام نموده ایم.

چـــکـیـده فارسی شیـخ محمّد مشهوربه مــعـروف نـودهی ( 1166- 1254هـ ق ) ازعلماء بزرگ اسـلام و قوم کـُرد ، در زمینه علوم دینی بوده است . وی شا فعی مذهب و در عقیده متمایل به اَشـاعره است . خاندان وی نسب خود را به نبـیّ اکرم (ص) می رسانند وی عالمی بزرگ در دانش های منقول و معقول ، و ادیبی توانا درفنون ادب بوده است . شیخ معروف عالمی جامـع ومدرّسی کامل وشاعری کم نظیربودکه علاوه برزبان و فرهنگ کردی ، درزبان وفرهنگ های عربی و فارسی نیز تسلّطی حیرت انگیز داشت . وی در نظم بسیار توانا بود و نزدیک به ده هـزار بیتی که از وی بجای مانده است گواه خوبی برصـدق این مدّعا است . دامنه فعّالیّت علمی وی بسیارگسترده است ،گاهی درادبیّات وفـقه گاه درمنطق واصول فـقه وگاهی در کلام وتجـوید ، به تحقیق وتأ لیف می پرداخت . درسبک شعری ، اشعارش به اشعار جاهلی وشاعران عصر طلایی ادبیّات عبّا سی ، پهلومی زند . غالب عمروی درشهر سلیمانیّه به تدریس وتألیف و تنظیم سپری شده است . پرکاری وی سبب تألیف بیش از شصت کتاب ومنظومه ، به زبان های عربی وکردی و فارسی ،گشته است . وی در مدح رســـول اعظم ( ص ) اشــعار بسیاری سروده که یادآور اشعار بوصیـری است. از جمله منظومه های وی ، منظومه " فتح الرَّحمن فِی عِلـمَیِ المَعَانِی وَالبَیـانِ " است ، که درآن امّهات دو علم مهمّ بلاغت ، یعنی معا نی وبیان را ، درنهایت روانی و ایجاز ، به رشته نظم درآورده است . وی سرودن این منظومه، در کمتر ازیک هفته را ، از الطاف خداوند نسبت به خود برمی شمارد. بخش معانی این منظومه خود شامل یکصد ونود وپنج بیت است . شــیخ این منـظومه را از نظر ترتیب مباحث ، به روش علماء سلف و پایه گذاران این علم یعنی سکّاکی و عبدالقاهرجرجـا نی و تفتـازانی ، به نظم درآورده است . نکته قابل ذکردرباره این اثـرآن است که وی ازورود به مباحث جزئی واختلافی وذکر اقوال ،خودداری کرده وغالبًا نظرهای اِ جماعی، را بیان نموده است.ازجمله ویژگی های دیگراین منظومه استفاده کردن ازآیات قرآن کریم به عنوان شاهد مثال است. می توان وجود فراوان ابیات موقوف المعانی دراین منظومه راخصیصه دیگر آن شمرد. عمربا برکت و قریب نود ساله وی،به همراه هوش سرشاروطبع شعری روان وایمان قوی و پشتکار زیاد واستفاده از فرصت ها، باعث شد تا ازوی عالمی منحصربه فردباآثاری فراوان،وشهرتی عالم گیر بسازد. کلید واژه : علم معانی ـ نودهی ـ فتح الرّحمن ــ مسندالیه ــ انشــاء .

در زبان عربی مانند هر زبان دیگری، گاه مطلب به صورت تشبیه و تمثیل گفته می‏شود تا شنونده یا خواننده فکر خود را بهتربه کار اندازد و مطلب مورد نظر را عمیق‏تر دریابد. این گونه سخن گفتن، از فصاحت و بلاغت و توانایی گوینده در استخدام واژه‏های مناسب ناشی می‏شود. یکی از گونه‏های این شیوه ی بیان، «استعاره» است که بحث‏های مفصلی در علم بیان دارد و در قرآن کریم که به زبان عربی مبین نازل شده، موارد فراوانی ازآن یافت می شود. پرداختن به بحث استعاره و تأ لیف کتب متعدد در این زمینه از سوی علماو دانشمندان تنها از جنبه ی ادبی و زیبایی کلام مورد توجه نبوده است بلکه از قدیم الأیّام جنبه ی اعتقادی و مذهبی آن پر رنگ تر از جنبه ی ادبی آن بوده است. با ظهور اسلام و نزول کتاب آسمانی قرآن علما و فضلا و مفسرین جهت درک و فهم مقصود آن ناگزیر از پژوهش در فنّ بیان و به خصوص زیبا ترین شاخه ی آن یعنی استعاره شدند. از طرفی سایر متون اسلامی همچون احادیث نبوی و نهج البلاغه و صحیفه ی سجادیّه که سرچشمه های معرفت دینی هستند همگی سر شار از نکات استعاری می باشند لذا این عجیب نیست که اغلب مفسرین ، تفسیر قرآن را با ذکر نکات بلاغی همراه کرده اند زیرا بدون درک آنها درک منظور قرآن و نیز متون اسلامی غیر ممکن است از این رو شیخ معروف نودهی نیز که خود عالمی دینی بوده در این زمینه از هیچ کوششی فرو گذار ننموده است. بر این اساس او یا خود در این زمینه دست به تألیف کتابی زده یا کتب علمای دیگر را به نظم کشیده و یا منظومه های خویش را شرح کرده است. از این روی به نظم رساله ی سمرقندیّه که در عصر خویش سر آمد کتب بلاغی در زمینه ی استعاره بود پرداخت و در غالب نظم ، بحث استعاره و انواع واقسام آن و بیان آراء و نظرات علمای بیان در مورد انواع استعاره را تبیین نمود و از ذکر عقاید ونظرات متفاوت علمایی همچون زمخشری ، سکاکی و قزوینی و دیگران دریغ نورزید. بااین حال در مواردی علاوه برذکر عقاید شخصی خویش به آرای مولف رساله ی سمرقندیّه اشکال گرفت و نظرات اصلاحی خویش را اظهار نمود ، و در برخی موارد مطالبی را بازگوکردکه ابوالقاسم لیثی سمرقندی از آن غفلت ورزیده است. با این اوصاف پایان نامه ی پیش رو با تکیه بر چنین پیش زمینه ای منظومه ی «تنقیح العبارات فی توضیح الإستعارات » شیخ معروف نودهی را ترجمه و شرح نموده و علاوه بر مباحث اصلی منظومه با بهره گیری از کتب بلاغی معتبر و استفاده از شواهد وادله ی متقن قرآنی وادبی به بررسی مسایل مربوط به انواع استعاره پرداخته و حتی الإمکان آراء ومذاهب مختلف بلاغی رادر قالب مذاهب سلف ، زمخشری ، خطیب قزوینی وسکاکی مطرح کرده و در کنار آن نظرات ناظم را بیان نموده است . همانطور که پیش بینی می شد نتایج حاصله از این پژوهش مویّد آن است که منظومه ی مورد اشاره به گونه ای شایسته مسایل مربوط به مجاز واستعاره را طرح نموده وآرای علمای بیان را مطرح کرده است . تحقیقات بسیاری در زمینه ی علم بیان و خصوصا ً مجاز و استعاره در حوزه ی علوم ادبی صورت گرفته است امّا آنچه این پژوهش را از سایر تحقیقات در این عرصه متمایز می نماید این است که اوّلا:این پژوهش استعاره را به صورت اختصاصی و ویژه مورد بررسی قرار می دهد که سبب می شود نتایج حاصله جزئی ، عینی و دقیق تر باشد . ثانیا ً : کمتر تحقیقاتی در این زمینه صورت گرفته است که موضوع آن منظومه ای در باب استعاره باشد. ثالثا ً:این پژوهش منظومه ای را مورد بررسی قرار داده که برپایه یکی از معتبر ترین کتب بلاغی به نظم درآمده است، لذا موجب آشنایی خوانندگان با آراو نظرات علمای طراز اول این فنّ می گردد . رابعاً : منظومه و رساله ی سمر قندیّه تا کنون به فارسی ترجمه نشده اند که از این جهت امید می رود پایان نامه حاضربرای آشنایی طلاب و دانشجویان زبان ادبیات فارسی وعربی با این آثار ارزشمند اسلامی مفید فایده باشدومشوّق پژوهشگران دیگر در عرصه ی پژوهش در علوم بلاغی گردد .

با مطالعه ی این پایان نامه توان به کار گیری انواع استعاره در موارد مناسب برای خوانندگان ایجاد شده است . پایان نامه برای استفاده گروه های زبان و ادبیات عربی ، الهیّات و زبان فارسی در مقاطع کارشناسی ، ارشد ، دکتری و استادان و پژوهشگران عرصه ی علوم بلاغی فراهم شده است . از آن جا که علوم بلاغی به خصوص مبحث استعاره ، تأثیر مستقیمی در فهم آیات قرآن و تفاسیر آن ها دارد انجام این پایان نامه ضرورت خاصّی داشته است تا گامی موثّر در عرصه ی دانش برداشته شود . استعاره به اعتبارهای گوناگون ( مصرّحه و مکنیّه ، محقّقه و تخییلیّه ، اصلیّه و تبعیّه ، عامیّه و خاصیّه ، عنادیّه و وفاقیّه ، مطلقه و مرّشحه و مجرّده ) به صورت کتاب خانه ای و ابزار تحقیق ، فیش ها ی مطالعاتی ، بانک های اطلاعاتی و مصاحبه با اساتید اهل فن و پژوهشگران متخصّص بوده و پس از دسته بندی یافته ها و گنجاندن آن ها در فصول و مباحث مورد نظر به شرح جزئیات هر کدام به روش استدلال و تحلیل عقلائی پرداخته شد و نتایج حاصله در پایان هر فصل عرضه شد . با مطالعه ی دقیق و بررسی منـابع و مآخـذ کتـاب های عربی نتیجه ای حاصل شد که منابع و مآخذ می تواند خطاها و اشتباه هایی داشته باشد که قبلاً برای من حالت تقدّس داشت و با بررسی به عمل آمده از 40 آیه در این پایان نامه ، دو منبع از منابع مورد استفاده در تشخیص انوع استعاره 11 آیه را به غلط ذکر نمودند . پس می توان به این باور رسید که انشاءالله در آینده نقدی بر این گونه منابع و مآخذ نوشته شود .

در این پایان نامه با عنوان (وجوه تناسب لفظ ومعنا در ثلث آخر قرآن از دیدگاه علم معانی) سعی بر آن شده است که اهمیت ایجاز واطناب در جای مناسب خود بیان شود واز میان شواهد قرآنی برگزیده، موارد غیر تکراری ، تا آنجا که مقدور باشد و موجب افزایش حجم بی رویه پایان نامه نگردد به شکل مبسوط ومطلوب شرح وتحلیل شود ، و در مواردی که نیاز به بسط کلام نبوده ، به اشاره ای مختصر اکتفا گردد. آنچه به عنوان نتیجه می توان ذکر کرد این است که اکثر آیات قرآن ، در ده جزء آخر ، از موارد ایجاز و مساوات محسوب می شوند ، اما این بدان معنا نیست که هیچ نمونه ای از شواهد اطناب در این بخش از کتاب شریف وجود نداشته باشد به طوری که تقریبا می توان ادعا کرد بیشترزیر شاخه های اطناب نیز در ثلث آخر قرآن ملاحظه می گردند اما برخی از موضوعات اطناب، هیچ نمونه ای در این اجزاء قرآنی ندارند یا دارای نمونه های اندک می باشند ، مانند استقصاء .

یکی ازعلومی که در سایه سار قرآن کریم سربرآورده و از چشمه ی سرشار و پرفیض آن سیراب گشته، علم بلاغت می باشد. وجود قدیمی ترین کتب بلاغی که به منظور اثبات اعجاز قرآن به رشته ی تحریر درآمده اند، بهترین شاهد این مدّعاست. از طرفی یکی از موضوعاتی که درعلم بلاغت دارای جایگاه ویژه ای می باشد، موضوع انواع مجازهاست که استعاره از زیباترین وموثّرترین آنها به شمار می رود. به طوری که صاحب نظران بلاغی، آن را ملکه ی تشبیهات مجازی خوانده اند.این پایان نامه با عنوان «بررسی انواع استعاره درجزء های 14تا20 قرآن کریم» در سه فصل تنظیم گردیده است. در فصل اوّل به سیر تطوّر بلاغت در دوره های مختلف و در فصل دوم به انواع مجاز از جمله استعاره واقسام مختلف آن پرداخته شد. امّا فصل سوم که موضوع اصلی رساله می باشد، به شرح انواع استعاره های موجود در جزء های یاد شده می پردازد. به این ترتیب که هر آیه به صورت مستقل مورد بررسی قرار گرفته، ابتدا متن عربی آیه، سپس ترجمه ی ساده ی آن و در انتها نیز بررسی استعاره یا استعاره های موجود در آن آیه به صورت کامل بیان شده است. در برخی از آیات نیز نکاتی پیرامون بلاغت و زیبایی استعاره ی موجود در همان آیه از دیدگاه ادباء ومفسّران مختلف ذکر گردیده است.خلاصه ی نتایج به دست آمده نشان می دهد که انواع گوناگون استعاره تقریباً به صورت یکسان در جزءهای مذ کور به کار رفته و این استعاره ها سبب جلوه وجذّابیت خاصّی در مفاهیم والای قرآنی شده و آنها را به ذهن بشر نزدیک تر ساخته است، به گونه ای که تأثیر عمیقی در روان آدمی بر جای می گذارد. واژگان کلیدی: قرآن کریم، بلاغت، مجاز، استعاره.

چکیده موضوع پایان نامه، نزار قبانی از عشق تا سیاست است، که در واقع تلاشی برای معرفی نزار قبانی شاعر معاصر و پرآوازه سوری است. مهمترین علل انتخاب این موضوع، بررسی اشعار عاشقانه و سیاسی نزار قبانی، و تفاوت این اشعار با هم (از لحاظ محتوایی و اسلوبی) و بررسی دلیل گرایش او از عاشقانه ها به شعر سیاسی است، تا بر ما معلوم شود چگونه شاعری با این همه سوابق در اشعار عاشقانه و شهرتش در این زمینه، به یک باره به سمت مسیر پرتلاطم و واقع گرای سیاست گام بر می دارد، این شاعر دو مرحله ی متفاوت شعری را در زندگی اش پشت سر نهاد، مرحله ی اول، به سرایش عاشقانه هایش و مرحله ی دوم، به اشعار سیاسی و مسأله ی شکست 1967م. اعراب از اسرائیل و جنگ اسرائیل و همدستانش علیه کشورهای عربی خصوصاً فلسطین و لبنان، و خیانت برخی دولتمردان مزدور عرب و... می پردازد. مهمترین نتایج حاصله از این پژوهش، این است که شکست اعراب از اسرائیل و نیز مرگ همسرش بلقیس به یکباره حال این شاعر را دگرگون کرده و او را درگیر مسائل وطن و جنگ و دشمنان داخلی و خارجی، مسأله ی وحدت و وظیفه شناسی و تعهد در برابر ملت عرب می کند و او را از شاعر عشق به شاعر سیاست مبدل می کند، هر چند گهگاهی گذری به شعر عاشقانه(البته با تلفیق زن و وطن) می زند، ولی دغدغه ی اصلی او سیاست می شود نه عاشقانه صرف. نزار قبانی هرچند که به خاطر محتوای بسیاری از عاشقانه هایش، و نیز نگه نگداشتن حد و حدودها و عدم رعایت حریم زن، بر او انتقادات فروان وارد است، ولی در محتوای برخی دیگر از عاشقانه ها و در اسلوبش بسیار خوب ظاهر شده است، و در اشعار سیاسی اش نیز از لحاظ محتوایی با وجود برخی بی ملاحظگی ها مثل سرزنش و توبیخ و متهم کردن مردم کشورهای عربی و قضاوت های بی موردش، ولی در کل در این نوع شعر نیز کارنامه ی خوبی از خود به جا گذاشت. چراکه در این مرحله، شعرش به پختگی و تکامل بیشتری می رسد و به عنوان یک شاعر متعهد، مشکلات و دردهای مردم را در شعرش به خوبی به تصویر می کشد.

یادگیری و شناخت بهتر زبان، مستلزم آشنایی با ساختار و قواعد دستوری زبان است. زبان عربی بر پایه ی دو بخش اصلی، صرف و نحو استوار است. این پایان نامه به بررسی و کشف شباهت ها و تفاوت های صرفی میان هر سه نوع کلمه، یعنی فعل، اسم و حرف می پردازد. هدف اصلی برای این چنین مقایسه هایی، ایجاد مجموعه ای مستقل در قواعد دستوری زبان عربی می باشد تا برای یادگیری و آموزش آسان تر، به دانشجویان، صاحب نظران و علاقمندان به این زبان، کمک رساند. آنچه که در پی این پژوهش به آن رسیدیم، این است که تفاوت میان کلمات، بیشتر از شباهت میان آن ها می باشد. در مقایسه ای که میان اسم ها صورت گرفت، آشکار شد که صورت های شباهت و تفاوت میان اسم ها بر خلاف فعل ها و حرف ها، بیشتر است. همچنین دریافتیم که تفاوت معنایی در میان فعل ها، بیش از تفاوت معنایی در میان اسم ها و حرف ها است.

این پایان نامه با عنوان شرح و بررسی بخش بیان منظومه ی لآلی التبیان که در 305 بیت تألیف دکتر عبدالرزاق میباشد،سعی شده است تا علاوه بر ترجمه ی ابیات بلاغی ، به شرح این ابیات با استفاده از کتب معتبر بلاغی پرداخته شو د. همچنین به اعراب گذاری و ذکر امثله ی متناسب با هر درس که برگرفته از قرآن و اشعار جاهلی و احادیث نبوی است ، پرداختیم ؛ و در پایان هر درس بلاغی ، از میان ابیات فارسی شعرای فارسی زبان ذکر شده است .آنچه بعنوان نتیجه میتوان ذکر کرد ، این است که از آنجا که ، علم بلاغت از دروس مهم و مشکل دانشگاه محسوب میشود ، در این پژوهش سعی شده که یادگیری این دروس برای دانشجویان و طلّاب حوزه های علمیِه ، با استفاده از اشعار و مثال های متعدّد و توضیحات مورد نیاز ، آسان تر و جذّاب تر شود .

با این که این فرهنگ به سبب در برداشتن گویش¬های محلی نواحی قره حصار افیون و کوتاهیه ، در محدوده زمانی تالیفش و نیز از دیدگاه فرهنگ¬نویسی و زبان شناسی و نیز تاثیر و نفوذ زبان فارسی در میان علما و اهل ادب عثمانی دارای اهمیت است ، در روزگار و سرزمین ما، حتی در محافل دانشگاهی و پژوهشی نیز چندان شناخته شده نیست و چون امروز دیگر کاربردی برای فارسی¬زبانان ندارد، اهمیت و جایگاهی را که روزگاری می¬داشته، ندارد. از این کتاب، نسخه¬های خطی فراوان و مختلفی در کتابخانه¬های ترکیه و ایران پراکنده¬است. همچنین نخستین بار در 1242ق. / 1826م . در استانبول به چاپ رسیده است . پس از آن نیز بارها در ترکیه ، مصر، ایران و هند در قطع¬های مختلف ، در یک یا دو مجلد چاپ شده ¬است . در دایره¬المعارف بزرگ اسلامی، در این¬باره آمده است: «مهم¬ترین اثر [اختری]، فرهنگی عربی - ترکی است که به گفته خود او بر پایه فرهنگ¬های مهم عربی چون صحاح جوهری ، الدستور، التکمله ، المجمل ، المُغرَب و المتقدمه(ظاهراً مقدمه¬الادب زمخشری ) و جز این¬ها تألیف شده است و در آن واژه های دشوار و لغاتی که کاربرد بیشتری دارند، فراهم آمده و بر حسب حروف کلمات - نه ریشه آنها - و به ترتیب حروف تهجی (در 28 باب و هر باب در 28 فصل ) تدوین شده است. اختری اثر خود را در سه حجم مختلف کبیر، متوسط (اوسط) و صغیر تنظیم و تألیف کرده است ؛ کبیر که حاوی 40 هزار کلمه است ، به نوشته مولف در 952هـ.ق. در کوتاهیه پایان یافته و نخستین بار در 1242هـ.ق. / 1826م . در استانبول به چاپ رسیده است . پس از آن نیز بارها در ترکیه ، مصر، ایران ، هند و کریمه در قطع¬های مختلف و در یک یا دو مجلد چاپ شده -است .»

یکی از ابزارهای بیانی که در ارتباط مستقیم با قرآن کریم است و در فهم بهتر مفاهیم و آموزه های قرآن می توان از آن بهره گرفت، استعاره است. استعاره عبارتست از: بیان عبارت در غیر معنای اصلی آن که به منظور شرح و روشن ساختن معنا برای آن وضع گردیده است. پایان نامه ی حاضر در سه فصل به این مبحث می پردازد. فصل اول: مختصری پیرامون علم بلاغت، فصل دوم: استعاره و انواع آن و فصل سوم که مهم ترین فصل رساله است بررسی انواع استعاره در جزء های 13-9 قرآن کریم می باشد که شیوه ی کار به این ترتیب است که در ابتدا آیه ی دربردارنده ی استعاره به همراه ترجمه ی تفسیری آن بیان گردیده و سپس معنای لغوی لفظ مستعار ذکر شده و شرح استعاری آیه از جنبه های مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و در انتها تفسیر استعاری لفظ مستعار آورده شده است. از نتایج حاصله این پایان نامه می توان به موارد زیر اشاره نمود: انواع استعاره در جزء های مذکور به وفور یافت می شود. از لحاظ ذکر طرفین استعاره، استعاره ی مصرّحه بیشتر از دیگر استعاره ها به چشم می خورد. از لحاظ جامع استعاره های جزء های تعیین شده از نوع عامیه هستند وهیچ نمونه ای از استعاره ی خاصیّه یافت نشد. اکثر استعاره ها از لحاظ لفظ مستعار، استعاره ی اصلیّه و تبعیّه تقریبا به یک اندازه به کار رفته اند. بیشتر استعاره های جزء های مورد نظر از لحاظ ماهیت مستعار، استعاره ی تحقیقیّه می باشند. استعاره های موجود در این جزء ها به اعتبار اجتماع طرفین، از نوع استعاره ی وفاقیّه می باشند. اغلب استعاره ها در جزءهای مورد نظر از لحاظ ملائمات، مطلقه است.

عشق و محبت دو مروارید اعجازگر زندگی موجودات کره ی خاکی اند. به گونه ای که تحقق و عدم تحقق آن تحولات متعددی را در پی دارد. رمان « سار? »ی عباس محمود العقاد تجسم زمینی این حقیقت در قالب دو شخصیت اصلی « همام » و « سار? » می باشد. حقیقتی که آلوده به شک و تردید شده و در اثر بدبینی از بین می رود. نوشتار پیش رو در قالب چهار فصل به نقد و بررسی سبک عقاد در این رمان پرداخته است. در فصل اول به کلیات زندگی عقاد پرداخته شده است و فصل دوم به سه مبحث سبک شناسی ، گفتمان و علم الدلاله توجه کرده و فصل سوم ، رمان را از منظر نشانه شناسی ترجمه کرده است. در فصل چهارم که فصل نهایی و اصلی به شمار می رود با بررسی واژگان و جملات از دو بعد لغوی و بلاغی به این سوال که سبک عقاد در کتاب « سار? » چیست؟ جواب داده شده است. زیرا همه ی محققان به طور کلی درباره ی او معتقدند که دارای قلمی وزین ، متین ، مستدل و منطقی است اما هیچکدام به راز این امر نپرداخته اند. آنچه باعث بروز چنین حقیقتی در قلم عقاد گشته است غنای ذاتی و احیانا اکتسابی زبان او به پدیده ها-ی ذیل است : تجسم موضوع ذهنی و انتزاعی عشق از رهگذر محسوسات بهره گیری از ساختارهای هدفمند نحوی و شاخص ترین صنایع بلاغی در بیان و بدیع سبک دار بودن قلم عقاد در متن کتاب و در نتیجه تبدیل این کتاب به گفتمان عشق و محبت وجود رابطه ی سببیت در علم الدلاله و منتهی شدن آن به شکل گیری منطق و استدلال در قضیه ی عشق در جستار حاضر بهره گیری از دانش سبک شناسی باعث تفسیر و تأویل علمی کتاب « سار? » گشته است همچنین از دریچه ی کتاب « سار? » محققان را به تفسیر روشمند کتاب ها و متون هدایت می کند.

یکی از موضوعاتی که خداوند برای بیان مفاهیم به وصف آن در قرآن پرداخته است? طبیعتمی باشد.ویکی از شاخه های آن (طبیعت) که کلام باریتعالی بسیار به تصویرگری آن پرداخته ?زمین وپدیده های موجود در آن است.خداوند بسیار از زمین وپدیده های آن درقرآن یاد می کند.درواقع خداوند با ذکر این پدیده ها بخشی از آیات خود را در آن ها به معرض نمایش می گذارد.به صورتی که پاره ای از آن ها مبین نظم وقانونمندی جهان می باشد و برخی بازگو کننده ارتباط و وحدت بین اجزای جهان است .برخی زیبایی خلقت را توصیف می کند وبرخی دیگر هم اشاره به تحول هستی وعظمت قدرت باریتعالی دارد.در تصویرگری زمین وپدیده های آن در قرآن کریم گاهی از تشبیه و مجاز وگاهی از کنایه واستعاره استفاده شده است.از خصوصیات بارزدرآن ?دو ویژگی تحرک و پویایی ودقت و ریزه کاری های موجود در آن می باشد.تصویر گری نیز در آن بدان صورت می باشد که گویی عین ممثل له است وبه تعبیری به گونه ای است که سبب می شود که مخاطب تمامی تصاویر را در خانه ذهن خود مشاهده کندو احضار کننده حالت ممثل له در ذهن مخاطب می گردد. در قرآن کریم 461 بار از واژه( أرض)استفاده شده است. ضمنا باید بیان کرد که از میان صور بیانی به کاربرده شده در قرآن کریم ?کنایه بااستعمال 238موردبیشترین صورت بیانی رابه خود اختصاص داده است وبعد از آن مجازوتشبیه با76 موردواستعاره با 65 مورد صورت های بیانی ما را در این تحقیق به خود اختصاص داده اند.

چکیده دانشمندان بلاغت این دانش را به سه بخش تقسیم کرده اند که عبارتند از:«علم معانی»، «بیان» و«بدیع». کتاب «تلخیص المفتاح»همانطور که ازنامش پیداست خلاصه ی کتاب «مفتاح العلوم» سکاکی درموضوع بلاغت است که توسط جلال الدین محمد بن عبدالرحمن خطیب قزوینی تألیف شده است این کتاب در سه بخش معانی،بیان وبدیع ارائه گردیده است. اختصار موجود در این اثردربسیاری ازموارد موجب دشواری درفهم مطالب می گردد به گونه ای که بدون استمداد از اساتید بلاغت وبهره جویی ازمنابع تخصصی امکان استفاده ی اتمّ از آن میسّرنیست،بنابراین لازم دیدیم که پژوهش خود را به بخش معانی این اثر ارزنده اختصاص دهیم.دراین تحقیق سعی برآن است که نقصهای ناشی ازاختصار کتاب مذکور را تشخیص داده و درصدد جبران آن برآییم ، گاهی درتعریف اصطلاحات بلاغی و زمانی در استشهاد به آیات و روایات وابیات شعراء وگاهی اوقات نیز درارائه ی تقسیمات مباحث این کتاب روشهایی را به کار می گیریم که درفهم موضوعات ومسائل مربوط به آنها به خواننده کمک نماید. لازم به ذکر است که هر جا ابهام یا نقص یا ایجاز مخلّ یا اطناب مُملّ مشاهده گردید با نقد مختصر ومفید در صدد تکمیل وجبران کاستیها برآمدیم. کلید واژه ها: بلاغت،حال مخاطب،علم معانی،تلخیص المفتاح، اختصار، استشهاد به آیات وابیات.

پژوهش حاضر با عنوان تحلیل گفتمان خطبه های امام حسین(ع) از مدینه تا کربلا به بررسی اندیشه امام حسین(ع) و ایدئولوژی غالب و مسلط درکلام ایشان، تبیین قطب های حق و باطل و ویژگی ها و خصوصیات هر یک از این قطب ها، تعیین دال های مرکزی سخنان حضرت، تأثیر بافت موقعیت و اقتضای حال مخاطب در نوع کلام ایشان و بررسی واژگان و دستور سخنان امام از مدینه تا کربلا پرداخته است. مبانی نظری مربوط به این پژوهش، در چارچوب تحلیل گفتمان قرار دارد. روش کار این تحقیق، روشی تلفیقی است. دراین پژوهش به تبیین مسئله، از منظر دو سطح خرد و کلان نگریسته می شود. در سطح کلان، دال و مدلول لاکلا و موفه، ایدئولوژی و غیریت سازی ون دایک، و در سطح خرد نیز از ارزش تجربی و رابطه ای واژگان و مشخصات دستوری و بینامتنیت فرکلاف استفاده شده است.

شناخت وجوه زیبایی شناختی قرآن، موجب می شود تا مخاطب با هر سطح تفکر و تخصص برداشتی در جهت بارورتر شدن تفکرش در مفاهیم و آیات قرآنی داشته باشد و دریافت زیبایی شناسی ضمایر در آیات با توجه به ملاک هایی که در زمینه نحو و بلاغت و تفسیر و نقد وجود دارد صورت میگیرد که یکی از مسائل مهمی که در فهم دقیق قرآن نقش بسیار مهمی دارد، تعیین مرجع ضمایر است.