خلیج فارس به واسط? موقعیت ممتاز جغرافیایی خود، از جمله عمده ترین مناطق ارتباطی و سوق الجیشی جهان می باشد که بخش های مهمی از ارتباطات شرق و غرب را تأمین می نماید و به دلیل مجاورت با کشورهای حاصلخیز و منابع ثروت در طول تاریخ نزد صاحبان قدرت از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است. همزمان با عصر صفویه در ایران، خلیج فارس مورد توّجه کشورهای اروپایی واقع گردید و در عصر قاجار نفوذ و رقابت کشورهای انگلیس، فرانسه، روسیه، و آلمان در جزایر و سواحل ایرانی خلیج فارس بیش از پیش گردید. رسال? حاضر درصدد پاسخگویی به سوالاتی چون: دولت های اروپایی به دنبال کسب چه منافع و اهدافی، وارد خلیج فارس شدند؟ برای رسیدن به منافع خود، از چه شیوه و روش هایی برای تطمیع و تحت فشار قرار دادن حکومت قاجار استفاده کردند؟ در این راستا فرض بر این است که: منافع اقتصادی و تجاری، توجّه دولت های اروپایی را به سوی خلیج فارس جلب نمود، امّا پس از آشنایی آنان با موقعیت حساس جغرافیایی و استراتژیکی این منطقه، پای اهداف سیاسی نیز به میان آمد.

از آنجا که تاریخ عصر صفوی از ابعاد متعددی برخوردار است و برای بررسی آن نیاز به زمانی طولانی است، لذا با نگاهی به این تحقیق به نظر می رسد، ابعاد اقتصادی ایران در این دوره بیش از ابعاد دیگر نیاز به بررسی و مطالعه دارد،چنانکه با تأسیس حکومت شیعه مذهب صفوی و تثبیت موقعیت آن به عنوان حکومتی در برابر دو ابر قدرت عثمانی و ازبک و تمایل دول اروپایی آن روزگار در ایجاد رابطه بر آن شدند تا در ابعاد اقتصادی و سیاسی طرحی نو در زمینه های مذکور به وجود آورند. با روی کار آمدن شاه تهماسب و سالهای بعد شاه عباس کبیر شاهد ابداعات گوناگونی توسط آنان جهت کسب درآمد بیشتر برای مخارج نظامی و غیر نظامی بوده ایم.چنانکه این اقدامات موجب گردید تا حکومت صفوی مدت زمانی طولانی با اقتدار- به ویژه در دوره شاه عباس اول و بعضی جانشینان وی- به حیات خود ادامه دهد. بنابراین پژوهش حاضر برآن است که از یک طرف با نیم نگاهی به ساختار اقتصادی دوره های قبل و از جهتی دیگر به کسب درآمد و منابع آن در دوره صفویان بپردازد.

نام خانوادگی: کرنوکر نام: گلنار عنوان رساله: تجارت ابریشم و نقش آن در توسعه و آبادنی بنادر و جزایر خلیج فارس در دوره صفویه اساتید راهنما: دکتر علی بحرانی پور ، دکتر هوشنگ جباری استاد مشاور:دکترقیم درجه تحصیلی:کارشناسی ارشد رشته: تاریخ گرایش: تاریخ مطالعات خلیج فارس دانشگاه: شهید چمران، دانشکده ادبیات و علوم انسانی تاریخ فارغ التحصیلی: تعداد صفحات 112 کلید واژه ها: تجارت ابریشم، صفویه، شاه عباس، خلیج-فارس، بندرعباسی چکیده:در دوره صفویه، به ویژه فرمانروایی شاه عباس اول، عوامل مهمی در صحنه سیاسی بویژه تجاری و بازرگانی خلیج فارس دارای جایگاه خاصی بودند که از جمله آن ها می توان به سهم تجارت ابریشم اشاره کرد. امتیاز خاص تجارت ابریشم در خلیج فارس در این دوره به دنبال احیاء تسلط و کنترل ایران بر خلیج فارس منجر به گسترش فعالیت های تجاری شد. بدین معنی که حکومت صفوی به تجارت این نوع محصول از طریق خلیج-فارس توجه اساسی نمود.از این رهگذر تجارت ابریشم آغاز فعالیت های کمپانی های بزرگ در خلیج فارس بود که بنادر و جزایر خلیج فارس بالاخص بندرعباسی بر اثر چنین تحول عظیمی چندین دهه شاهد رونق و توسعه بود.هدف از این پژوهش،به بررسی وارزیابی سهم تجارت ابریشم در توسعه وابادانی بنادر وجزایر خلیج فارس در دوره صفویه بپردازد.

چکیده: خلیج فارس به واسطه موقعیت ممتاز جغرافیایی خود، از جمله عمده ترین مناطق ارتباطی و سوق الجیشی جهان می باشد که بخش های مهمی از ارتباطات شرق و غرب را تامین می نماید. همزمان با عصر صفویه، پرتغالی ها به صحنه خلیج فارس وارد شدند و جزیره هرموز را تصرف نمودند، دهکده ی کوچک گمبرون مقابل هرموز را بعنوان نخستین لنگرگاه دریایی در ساحل تسخیر، و قلعه ای نظامی درآنجا برپا نمودند. شاه عباس اول با همکاری انگلیسی ها توانست پرتغالی ها را از جزیره هرموز بیرون براند. او درصدد این بود بندرگاه بزرگی در ساحل ایجاد نماید و برای این مقصود دهکده ی کوچک گمبرون را به مناسبت اسم خود بندرعباسی نامید، استقرار سه کمپانی بزرگ انگلیسی، هلندی و فرانسوی در بندرعباسی موجب رونق تجاری و مرکز اصلی تبادلات بین المللی شد. اما با سقوط صفویه بندرعباسی نیز از رونق افتاد و به تدریج رو به زوال نهاد. بنابراین پژوهش حاضر بر آن است که به بررسی جغرافیای تاریخی بندرعباسی و تحولات سیاسی و تجاری آن بندر از زمان سلطنت شاه عباس اول تا اواخر صفویه بپردازد.

سرزمین ایلام صاحب فرهنگ و تمدنی اصیل و تاریخی چند هزار ساله است. آثار و تپههای باستانی و حتی زبان و واژههای موجود، حکایت از مردمی ایرانیالاصل با فراز و نشیبهای فراوان دارد. این سرزمین در دامنه های غربی زاگرس و در حد فاصل فلات مرکزی ایران و جلگه میان رودان واقع شده است. شرایط مناسب جغرافیایی و موقعیت اقلیمی استان موجب شده است تا از دیرباز، مأمن و جایگاه سکونت انسانها باشد . آثار متعددی از دوره های مختلف تاریخی در نواحی مختلف استان وجود دارد که به عنوان میراثهای با ارزش تمدن گذشته این سرزمین، از اهمیت خاصی برخوردار میباشد. آنچه در این پژوهش مورد کنکاش و بررسی قرار می گیرد تاریخ سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استان ایلام بویژه ایالتهای مهم آن یعنی ماسبذان و مهرجان قذق از دورهی ساسانیان تا پایان دورهی اول عباسیان میباشد. البته با توجه به اهمیت این منطقه در ادوار ماقبل ساسانیان و اینکه شهر کنونی ایلام یکی از مراکز تمدنی قبل از ورود آریاییها بوده است، بر آن شدم که پیشینه تاریخی این منطقه را در زمان ماقبل ساسانیان بطور مختصر مورد بررسی قرار دهم. در این پژوهش جغرافیای تاریخی استان ایلام، تاریخ سیاسی و اجتماعی این سرزمین، وجه تسمیه ماسبذان و مهر جانقذق، چگونگی فتح این نواحی به دست مسلمانان، تاریخ ایلام در زمان خلفای راشدین، اموی تا دوره اول عباسی و نیز تعداد زیادی از آثار باستانی این سرزمین مورد بررسی قرار می گیرد.

نام خانوادگی: رضوان تبار نام: امیر عنوان پایان نامه: نقش جزایر کیش و خارک در تحولات سیاسی و اقتصادی خلیج فارس از قرن اول هجری تا تشکیل سلسله ی صفویه استاد راهنما: دکتر بهادر قیم استاد مشاور: دکتر علی بحرانی پور درجه تحصیلی: کارشناسی ارشد رشته: تاریخ گرایش: مطالعات خلیج فارس محل تحصیل: دانشگاه شهید چمران اهواز دانشکده: ادبیات و علوم انسانی تاریخ فارغ التحصیلی: 12/11/1389 تعداد صفحات:188 واژگان کلیدی: خلیج فارس، جزیره کیش، بنی قیصر، جزیره خارک، موقعیت جغرافیای، عملکرد سیاسی و اقتصادی. حیات سیاسی و اقتصادی خلیج فارس در طول تاریخ متأثر از تحولات سیاسی ایران بویژه در جزایر و بنادر آن بوده است. جزایر کیش و خارک از جزایر مهم و دارای موقیت سوق الجیشی هستند. بررسی پیشینه ی تاریخی این جزایر نشان می دهد که موقعیت جغرافیای، شرایط طبیعی و ارتباطی آن ها در جذب جمعیت و مطرح شدن به عنوان بارانداز و لنگرگاه کشتی هایی که به خلیج فارس می آمدند بی تأثیر نبوده است. بعد از اینکه بندر سیراف از رونق افتاد؛ جزیره کیش توانست جایگاه قابل ملاحظه ای در طول سه قرن از اواسط قرن پنجم تا اوایل قرن هشتم (ه.ق) در میان دیگر قلمروهای ساحلی اقیانوس هند به دست آورد. نقش ملوک بنی قیصر را نمی توان در رونق تجاری جزیره کیش نادیده گرفت، این جزیره در زمان اتابکان فارس به عنوان مرکز بازرگانی خلیج فارس باقی ماند. درعصر حاکمیت خاندان طیبی اگر چه حاکمیت آنها بر جزیره کیش طولانی نبود اما توانستند با ایجاد رابطه ی گسترده با اقیانوس هند بر رونق جزیره بیفزایند. جزیره خارک از لحاظ تاریخی، نظامی، تجاری، لنگرگاهی به عنوان مهمترین جزیره سوق الجیشی شمال خلیج فارس، معبر وقایع مهمی در قبل و بعد از اسلام بوده است. این جزیره در عهد باستان یکی از مراکز تجاری پالمیریان (تَدمِِِِِِِِِِِِِِریان) بوده و در قرون اولیه اسلامی محل پناهگاه طرفدارانی از جنبشهای سیاسی همچون خوارج و قرامطه بوده است. جزیره خارک به دلیل وجود مروارید مرغوب درآن مورد توجه بازرگان و سوداگران بوده است. این پژوهش در شش فصل تدوین شده که فصل اول به خلیج فارس و اهمیت آن, فصل های دوم تا پنجم به جزیره ی کیش و فصل ششم به جزیره ی خارک می پردازد. هدف این رساله رسیدن به پاسخ این سوال است که؛ آیا جزایر کیش و خارک در تحولات سیاسی و اقتصادی خلیج فارس از قرن اول هجری تا تشکیل صفویه نقش داشته اند؟

شاه تهاسب اول تا پیش از صلح آماسیه با عثمانی 962 ه‍.. مدام مشغول دفع حملات ازبکان و ترکان عثمانی از مرزهای شرقی و غربی ایران بود و این در حالی بود که در داخل کشور نیزقبایل قزلباش، دو تن از برادران شاه تهماسب (سام میرزا، القاس میرزا) برخی از حکمرانان داخلی و افراد قدرتمند محلی، برای بدست آوردن قدرت بیشتر، در این شرایط بحرانی بر علیه شاه دست به شورش زدند و مشکلات عمده ای به خصوص از لحاظ سیاسی و اقتصادی ، برای دولت صفوی در آن برهه از زمان به وجود آوردند. شاه تهماسب تا صلح آماسیه عموماً در جنگ با مخالفان به سر برد و موفق شد اکثر آنها را سرکوب کند، اما پس از آن فارغ از امور کشور داری به خوشگذرانی پرداخت، این رفتار شاه تهماسب باعث نابه سامانی اوضاع کشور شد به طوریکه مردم، شهرهای گیلان و تبریر بر علیه شاه دست به قیام های خونینی زدند.

قرامطه به یکی از گروه های هم مسلک اسماعیلیان نخستین و بنا بر پاره ای از گزارش به یکی از شعبه های اسماعیلیه اطلاق می شود. پایه گذار جنبش قرامطه، حمدان قرمط حرکت خود را از ابتدا از کوفه و مناطق همجوار آن آغاز کرد. سپس جنبش خود را به کرانه های خلیج فارس کشانید. قرمطیان بحرین از قدرتمندترین نهضت ها به شمار می روند که در قرن سوم و چهارم هجری نقش مهمی در منطقه داشتند آن ها احسا و مناطق هجر را در دست گرفتند و مشکلات بسیاری برای عباسیان در منطقه ایجاد کردند. انتخاب بحرین و خلیج فارس برای قرمطیان جدا از این موقعیت سیاسی که دور از بغداد و دسترس خلفای عباسی بود امتیاز خاص اقتصادی و بازرگانی بسیاری نیز برای آنان به ارمغان آورد اما آن ها را از موقعیت منطقه نتوانستند استفاده کنند و باعث آشفتگی سیاسی در منطقه شدند. چگونگی شکل گیری نهضت قرامطه در نواحی کرانه ای و پس کرانه ای خلیج فارس و جغرافیای سیاسی استقرار قرامطه در نواحی خلیج فارس و حاکمیت قرامطه، حمله به مکه از موضوعات مهمی است که در این تحقیق به آن پرداخته می شود.

با ظهور اسلام و تثبیت قدرت سیاسی مسلمانان در جزیره العرب ، سواحل جنوبی خلیج فارس که بر اثر سالها نفوذ و حاکمیت دولت های ایرانی دارای فرهنگی غالبا ایرانی بود ضمیمه قلمرو حکومت اسلامی مدینه گردید.با قرار گرفتن این ناحیه گسترده در یک واحد اداری ،سرداران خلافت مدینه توانستند با به کار گیری توانائی های مردمان بومی این نواحی در امر دریانوردی و آشنائی دیرینه ایشان با راه ها و جغرافیای طبیعی و سیاسی سواحل شمالی خلیج فارس ،مرز های جنوبی امپراتوری ساسانی را مورد یورش قرار دهند و نقشی مهم در گسترش قلمرو اسلام در خاک امپراتوری ساسانی ایفا کنند . حتی این مناطق سکوی پرشی شد برای گسترش اسلام در شبه قاره هند. محصور بودن این سرزمین ها در میان دریا و بیابان های خشک و سوزان پناهگاه مناسبی را پیش روی نیروهای گریز از مرکز قرار داد.شیعیان و فرقه های خارجی مسلک اباضیه و نجدات برجسته ترین این جریانات سیاسی و فکری هستند.خوارج در سایه حرکت های مسلحانه توانستند چند صباحی در سواحل جنوبی خلیج فارس کرو فری یابند و توجه همگان بویژه مورخان را به سوی خود معطوف کنند اما در گردونه روزگار اقتدار خوارج جزء درعمان در بقیه نواحی از میان رفت لیکن شیعیان با پرهیز از هرگونه حرکت ها ی مسلحانه و تحریک برانگیز ،تنها در سایه ی فعالیت های فرهنگی بقای خویش را حفظ نمایند.

جزیره العرب به عنوان جغرافیای ظهور دین مبین اسلام مسکن اولیه اعراب به شمار می آید.قبل از ظهور اسلام همواره بین اعراب و هندی ها از یک سو ، اعراب و مناطق شرق دور از سوی دیگر روابط تجاری و بازرگانی برقرار بود، می توان اذعان کرد که در آن زمان نیز اعراب در هند اقامت داشته اند. اسلام کمی پس از تثبیت در عربستان از طریق بازرگانان به شبه قاره هند وارد شد. از همان قرن اول هجری نفوذ مسلمانان در حوزه اقیانوس هند رو به فزونی نهاد.جریان اصلی نفوذ و گسترش اسلام در هند، چین واندونزی از مسیر دریایی خلیج فارس و دریای عمان به اقیانوس هند ، و گام نخست آن توسط بازرگانان صورت گرفت. چنانکه، در قرن اول هجری مقارن با عصر تانگ ،اسلام توسط عده ایی از بازرگانان مسلمان ایرانی و عرب تبار ساکن سواحل خلیج فارس و دریای عمان که برای تجارت به چین رفت و آمد داشتند از راه دریا وارد چین شد. ورود و نشر اسلام در اندونزی و سایر کشورهای حوزه جنوب شرق آسیا در نتیجه مراودات مسالمت آمیز، مهاجرت مسلمانان بویژه تجار و بازرگانان مسلمانی بود که از سایر نقاط بویژه از خلیج فارس با ساکنان این مناطق مراودات بازرگانی و تجاری داشته اند. نخستین آشنایی با اسلام در جنوب شرق آسیا هم سو با شکوفایی تجارت دریایی چین در سده های 2و3قمری بوده است. اگر چه گام نخست و اصلی را در گسترش اسلام تجار و بازرگانان در این مناطق برداشتند اما نباید نقش صوفیان و عارفان مسلمان را در گسترش اسلام از نظر دور داشت چنانکه هر کجا لشکریان یا تجار مسلمان ماندگار می شدند روحانیون مسلمان نیز بدانان می پیوستند و در اثر نفوذ و ارتباط در قشرهای مختلف توانستند اسلام و فلسفه ی اسلامی را گسترش دهند.

با پیدایش حکومت های متمرکز و مقتدر در ایران عهد باستان، نقش بنادر و جزایر ایرانی ها در تجارت دریایی خلیج فارس از اهمیت فوق العاده ای برخوردار گردید. در دوره ی ساسانیان به ویژه سلطه ی بلا منازعه ساسانیان بر آبراهه های تجاری خلیج فارس با حوزه اقیانوس هند، و وجود مناسبات تجاری میان بازرگانان ایرانی و چینی می باشیم، فروپاشی ساسانیان و روی کار آمدن حکومت های اسلامی تأثیر چندانی بر ساختار اقتصادی جزایر و بنادر ایرانی خلیج فارس بر جای نگذاشت و همچنان شاهد رونق و شکوفایی این بنادر و جزایر به عنوان کانون اصلی مبادلات تجاری بین شرق و غرب می باشیم، شکل گیری برخی از حکومت ها و بسط دامنه ی قدرت و اقتدار آن ها که تا حدی مرهون تجارت دریایی آن ها بود باعث اشتهار بنادر و جزایری در دو سوی خلیج فارس گردید از این بنادر و جزایر در پی تاریخ حیات خود به اشتهاری فوق العاده دست یافقند، سیراف و هرموز و کیش در زمره ی بنادر و جزایری هستند که به مراکز مهم تجاری تبدیل شده و بخش عمده ی تجارت خلیج فارس از این مراکز صورت می پذیرفت.

: نیشکر یکی از گیاهان تیره گندم است که سابقه کشت آن در خوزستان به دوره اشکانی و رونق آن به دوره ساسانی ، مربوط می شود . در بخش جلگه ای خوزستان به دلیل برخورداری از کیفیات جغرافیایی نظیر رودخانه های کارون ، کرخه ، دز و جراحی و خاکهای رسوبی و حاصلخیز شرایط مساعدی برای کشت نیشکر مهیا ساخته است . آبادانی مزارع نیشکر خوزستان در ادوار مختلف تاریخی ، بستگی به شرایط اقتصادی و امنیت و حسن درایت زمامداران وقت متغیر بوده است . در قرون نخستین اسلامی با ورود اعراب و خصوصا بنی امیه ، با شکستن سدها و پل ها و در نهایت عمران و آبادی در خوزستان ، موجبات افول نیشکر را در این خطه رقم زدند که با روی کار آمدن خلفای عباسی تا حدودی اقداماتی برای احیای آن صورت گرفت که به نیشکر کاری جانی دوباره بخشید .همچنین در دوره آل بویه نیشکرکاری رونق دوباره یافت ، ولی در زمان مغولان مجددا صدماتی بر نیشکر کاری خوزستان وارد آمد. همچنین در زمانهای بعدی خصوصا در زمان حکومتهای محلی نظیر مشعشعیان و آل کعب نیز نوساناتی در کشت و کار آن انجام گرفت تا دوره امیر کبیر که اصلاحاتی در شیوه کشت سنتی نیشکر به عمل آمد تا زمان پهلوی که کشت مکانیزه این گیاه با تاسیس شرکت های کشت نیشکر کارون و هفت تپه به منصه ظهور رسید.

منطقه ژئوپلیتیک و ژئواستراتژیک و ژئواکونومیک خلیج فارس از حساس ترین مناطق جهان ، که در خود تنگه هرمز ، از استراتژیک ترین تنگه های دنیا را جای داده است از هشت کشور : ایران ، عربستان ، عراق ، کویت ، عمان ، بحرین ، قطر و امارات متحده عربی تشکیل شده است عناصر همگرائی این کشورها عبارتند از دین ، زبان و نفت و عوامل تقویت این عناصر همکاریهای گسترده در زمینه های مختلف مثل بهداشت ، ورزش ، علم ، اقتصاد و فرهنگ و غیره و همچنین ایجاد فضای اعتماد متقابل و تنش زدائی و حل مشکلات با مذاکره رو در رو و مستقیم می باشد بدین ترتیب و با این راهکارها این کشورها می توانند علاوه بر حل مشکلات و نیازهای خود به یک قطب قوی و قدرتمند در جهان و منطقه تبدیل شوند .

دولت سامانیان از زمان روی کار آمدن امیر اسماعیل در سال 279 ه.ق/ 892م، در بخارا پایه گذاری گردید و در اواسط قرن چهارم ه.ق/ دهم میلادی از زمان نوح بن نصر (331- 343 ه.ق/ 944- 956م) روبه ضعف نهاد و نهایتاً توسط ایلک خانیان در سال 389 ه.ق/ 1002م برچیده شد. اقتصاد از جمله عواملی است که در تثبیت و تداوم دولت تأثیرات عدیده ای دارد، که دولت سامانیان نیز از این قاعده مستثنی نبودند، به طوری که اقتصاد یکی از شاخصه های مهم در ظهور و ثبات، آن دولت به شمار می رفت. محدوده قدرت سامانیان در خراسان و ماوراءالنهر و دیگر مناطق تابعه آن خلاصه می گردید. حمایت شاهان سامانی بالاخص امرای نخستین آن از جمله اسماعیل بن احمد. احمدبن اسماعیل و نصربن احمد. در زمینه ی اقتصاد شهری اقتصاد روستایی به ویژه مالیات ها و نقش تجارت در حوزه جاده ابریشم؛ باعث بلوغ و تعالی شهرهای آن دوره گردید؛ که همه این-ها در سایه ی سیاست های اتخاذ شده ی امیران سامانی؛ در ایجاد امنیت و ثبات سیاسی؛ سبب رونق اقتصادی و پیشرفت هر چه بیشتر مناطق تحت سیطره شان گردید. اما ضعیف قدرت دولت امیران سامانی در اواسط حکومتشان؛ منازعات طولانی مدت با آل بویه؛ پر رنگ تر شدن نقش عناصر ترک در ساختار سیاسی و نظامی و حملات ایک خانیان به قلمرو آن ها باعث نابسامان شدن اوضاع اقتصادی و به تبع آن فشارهای مالیاتی بر سایر اقشار و طبقات جامعه گردید و آن امنیتی که در دوره امیران نخستین سامانی سبب آبادانی و پیشرفت شهرهای خراسان و ماوراءالنهر از لحاظ مالی و اقتصادی گردیده بود؛ رو به افول نهاد و دیگر به اوج اولیه خود تا پایان حکومت سامانی بازنگشت.

گستردگی ایران در جوار خلیج فارس به گونه ای است که بیش از یک سوم سواحل مربوط به این منطقه در بخش شمالی آن متعلق به ایران است. سواحل شمالی خلیج فارس از لحاظ موقعیت جغرافیایی و شرایط آب و هوایی به گونه ای است که ساحل نشینان این منطقه جهت امرار معاش به دریا روی آورده اند، ذخائر دریایی نقش عمده ای در اقتصاد این سواحل داشته است.خلیج فارس از دیرباز منبع مواد غذایی و سرچشمه ثروت و نعمت بوده و تعداد زیادی از گونه های مختلف ماهی و سایر آبزیان را درآبهای خود جای داده است. گذشته از اهمیت اقتصادی و سیاسی و بازرگانی اختصاصاً از نظر ماهیگیری و صید مروارید دارای اهمیت بسیار زیادی می-باشد. صید مروارید در این سواحل دارای اهمیت اقتصادی و بازرگانی خاصی بوده است و نیز فروش بالای مروارید بیان گر اهمیت مروارید در زندگی ساحل نشینان بوده است، مروارید طبیعی یکی از جواهرات بسیار مهم و قیمتی از دوران باستان به شمار می رود به همین دلیل صید صدف به منظور استحصال مروارید از قرنها پیش در خلیج فارس رواج داشته است و از سودمندترین ثروتهای طبیعی خلیج فارس به شمار می رفته است. مروارید خالص نماد و تجلی قدرت، ثروت، اشرافیت و سلطنت بوده است. اما ماهیگیری به صورت ابتدایی رایج بوده است. مهمترین بنادر و جزایر صیادی در کرانه های شمالی خلیج قرار دارند که با وجود صید مدام و پیگیر باز مملو از دسته های ماهی می باشند از این حیث منبع سرشاری به شمار می روند. محصولات دریایی این سواحل از قبیل مروارید، انواع صدفها، ماهی و .... نیز قابلیت های مناسبی برای صادرات را دارا می باشند ،تجارت ماهی خشک و مروارید در قرون نخستین اسلامی رونق بسیار داشت که نیز با حمله مغولان به خلیج فارس به علت آشفتگی اوضاع اقتصادی ، تجارت و بازرگانی دچار رکود شد، اما ملوک هرمز توانستند با انتقال پایتخت به جرون تجارت را گسترش دهند. دولتهای بیگانه که از ذخایر بیکران خلیج فارس در نتیجه همین دادستدها آگاه شدند در دوران صفویه برای سلطه بر خلیج فارس به رقابت برخاستند. این منابع دریایی خلیج مهمتر از همه تجارت مروارید پای دولتهای استعمارگر را به این سواحل باز کرد. سوال تحقیق: صنعت شیلات چه تاثیری در توسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج فارس از قرن اول هجری تا پایان دوره زندیه داشته است؟ فرضیه تحقیق: شاید بتوان اذعان کرد که صید انواع آبزیان از زمانی که بشر در کنار آبها ساکن شد از منابع اولیه درآمد ساکنین سواحل شمالی خلیج فارس بوده است.در خلیج-فارس صید مروارید و تجارت آن از اواخر قرن دوم هجری و اوایل قرن سوم هجری به علت شرایط مناسب و برقراری آرامش در این قرون اهمیت بسیار پیدا کرد و در کنار آن صید ماهی نیز رواج داشت، این صنعت در طول تاریخ یکی از مولفه های درآمدزایی ساکنان محلی و در مواردی ملی بوده است . روش تحقیق: روش این تحقیق توصیفی ـ تحلیلی بوده و با استفاده از گردآوری اطلاعات به صورت کتابخانه ای صورت گرفته است. پیشینه تحقیق: در مورد پیشینه تحقیق باید گفت در ارتباط با این موضوع تاکنون تحقیق جامع و منسجم که نقش شیلات را در توسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج فارس بررسی کرده باشد صورت نگرفته است. اکثر کتب و مقالات درباره خلیج فارس اشاره کوتاه و گذرا به شیلات در دوره خاص کرده اند. وسعت دوره تاریخی و تمرکز بر شیلات(عناصر و اجزاء) و نقش اقتصادی آن در سواحل شمالی خلیج فارس از مسائل متمایز کننده این پژوهش با سایر تحقیقات جدید است. موانع و محدودیتها برای تدوین این رساله عبارت بودند از : عدم همکاری کارکنان کتابخانه ها ،کمبود شدید منابع در مورد موضوع رساله و.... مطالب پژوهش در پنج فصل به شرح ذیل تنظیم شده است. در فصل اول، جغرافیای طبیعی خلیج فارس و تأثیر شرایط طبیعی در صیادی و بنادر و جزایر صیادی مورد بررسی قرار می-گیرد. فصل دوم، به بررسی انواع شیلات، ماهی و مروارید می-پردازد. در فصل سوم، به گذری بر شیلات و صیادی دوره باستانی ایران در خلیج فارس اشاره شده است در فصل چهارم ، به بررسی شیلات در قرون نخستین و صیدگاه های مهم در این دوران و تجارت ماهی و مروارید می پردازد و در فصل پنجم، بررسی پیرامون شیلات در دوران مغول تا زندیه و بنادر مهم صیادی و اهمیت تجارت ماهی و مروارید ارائه می شود همچنین در فصل اخیر نقش شیلات درتوسعه اقتصادی سواحل شمالی خلیج-فارس از قرن اول هجری تا پایان دوره زندیه مورد بررسی واقع می شود. بعد از نتیجه گیری این پژوهش ، فهرست منابع و مآخذ و در پایان تصاویر و نقشه ها آورده شده است.

مقدمه در پژوهش پیش رو روند شکل گیری و توسعه ی قیام صاحب الزنج در مناطق ساحلی و جزیره ای خلیج فارس، علل و پیامدهای این قیام در منطقه، مورد بررسی قرار می گیرد. این قیام که در قرن سوم هجری رخ داد، یکی از گسترده ترین قیام های مردمی علیه خلافت عباسی، ازحیث دوام، استمرار، کثرت تلفات، وسعت قلمرو و نتایج سیاسی حاصل از آن به شمار می رود. رهبر این قیام، علی بن محمد معروف به صاحب الزنج، توانست با تبلیغات گسترده علیه خلافت عباسی، توده مردم، خاصه بردگان موسوم به زنگیان ستمدیده و ساکنان بصره، خوزستان و سواحل و جزایر خلیج فارس را با خود همراه سازد. در طول مدت قیام، صاحب الزنج توانست بر شهرهای بصره، واسط، ابله، عبادان، (آبادان)، اهواز، رامهرمز، شوشتر و بحرین استیلا یابد. در حوز? خلیج فارس مردم بحرین وی را پذیرفتند و ساکنان شهرهای الاحساء و قطیف از مناطق ساحلی جنوب خلیج فارس به او گرویدند. استثمار بردگان، ظلم و ستم دستگاه خلافت و عاملان آن نسبت به کشاورزان و طبقات محروم، از دست رفتن رنگ دینی حکومت و قوت گرفتن جنبه های دنیوی آن، سخت گیری نسبت به شیعیان و اهل ذمه از عوامل شکل گیری قیام اند. تحول در نظام اقتصادی و اجتماعی، تزلزل بنیان دستگاه خلافت عباسی و پاگیری نهضت های دینی مخالف خلافت عباسیان یعنی نهضت قرمطیان بحرین، از پیامدهای قیام در منطقه خلیج فارس و مناطق پیرامون آن به شمار می آید. عدم تحقق وعده های مبنی بر آزادی و معادات بردگان و افراط در قتل عام و ضبط اموال مردم از دلایل شکست قیام اند. سوالات تحقیق: سوال اصلی : کیفیت شکل گیری قیام صاحب الزنج در منطقه خلیج فارس تابع کدام علل و عوامل بود؟ سوال فرعی : قیام صاحب الزنج چه پیامدهایی در منطقه ی خلیج فارس به دنبال داشته است؟ فرضی? اول: در قیام صاحب الزنج عوامل متعدد اقتصادی و اجتماعی، سیاسی و دینی دخالت داشتند. نابرابری اقتصادی، عدم تطبیق اصول دینی مربوط به تعامل با برده و غلام توسط خلافت عباسی، و مشکلات اجتماعی مربوط به بردگان زنگی در بین النهرین می توانند به عنوان عوامل زمینه ساز و تأثیرگذار در قیام زنگیان باشد. . فرضیه دوم: به نظر می آید قیام زنگیان دایره وسیعی از مناطق جزیره ای و ساحلی خلیج فارس را در کانون خود قرار داد و در اقتصاد منطقه و حیات اجتماعی و سیاسی آن تأثیر داشته است. . هدف هدف از این پایان نامه شناخت عوامل و زمینه هایی است که منجر به شکل گیری قیام بزرگ زنگیان در منطقه خلیج فارس گردید و اینکه شرایط حاکم بر مناطق مختلف ازجمله مناطق کرانه ای و پس کرانه ای خلیج فارس از نقطه نظر سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و مذهبی، چگونه بستری فراهم نمود تا صاحب الزنج پرچمدار حرکت بزرگ بردگان زنگی علیه شرایط نامناسب در این مناطق گردد. در نهایت تأثیرات اقتصادی، سیاسی، فرهنگی و اجتماعی این حرکت در منطقه شناسایی می گردد. تأثیرانی که دیر زمانی در مناطق ساحلی خلیج فارس موجودیت خود را حفظ نمود. روش تحقیق: روش این تحقیق توصیفی-تحلیلی است و پایه تحلیل ها مبتنی بر جمع آوری اطلاعات از کتابخانه ها می باشد. سابقه تحقیق: مهمترین منابعی که به طور مفصل به قیام صاحب الزنج پرداخته اند شامل این مواردند: نهضت صاحب الزنج اثر حسینعلی ممتحن,قیام زنگیان اثر یعقوب آژند،شورش بردگان اثر احمد فرامرزی،قیام زنگیان در دوره ی خلافت عباسی اثر ی.آ.بلیایف ومقالات قیام بردگان اثر محمد عبد الحی ،ترجمه مازیار کریمی(پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، قیام صاحب الزنج از مریم علوی (پژوهشکده باقر العلوم)،صاحب الزنج چالشی دیگر در برابر دستگاه خلافت عباسی از حسین علی بیگی.

یکی از ابعاد اهمیت خلیج فارس در تاریخ ایران بعد اقتصادی آن است.در دوران قاجار(1174ه.ش) بنادر و جزایر سواحل شمالی خلیج فارس بواسطه فعالیت های صید و صیادی و تجارت مروارید از رونق و آبادی بسیار برخوردار بودند. بهره برداری فنی و صنعتی از تولیدات دریایی خلیج فارس و دریای عمان در عصر رضا شاه پایه گذاری شد.در سال 1315 ه.ش/1936م دکتر هرالد بلگواد رئیس مرکز زیست شناسی دانمارک از طرف دولت ایران دعوت شد که راجع به اقسام مختلف ماهی های خلیج فارس و مناسب بودن آنها برای مقاصد صنعتی مطالعاتی نماید .در نتیجه تحقیقات دکتر بلگواد دولت ایران کارخانه کنسرو ماهی را در بندر عباس تأسیس نمود. سواحل شمالی خلیج فارس یکی از مهمترین کانونهای فعالیت صید و ماهیگیری در کشور می باشند و فعالیتهای شیلاتی، همواره یکی از مهمترین فعالیتهای کسب و کار ساکنان نوار ساحلی بوده است.در شش ماهه نخست سال 1367 جمع کل وزن ماهی و میگوی صید و جمع آوری شده در کشور بالغ بر097/28 تن بوده است با نگرش کوتاهی بر این آمار صرفاً نقش ارزنده منابع دریایی کشور در نظام اقتصادی ملی کم و بیش مشخص می شود.

خوزستان از ایالت های پهناور جهان اسلام و دارای موقعیت جغرافیایی بسیار مهمی بود، این منطقه در مسیر راه های ارتباطی ایالت های جنوبی ایران به سمت عراق و نواحی غربی اسلامی قرار داشت. در میان دو دسته راه آبی و خشکی، راههای آبی خوزستان به سبب وجود رودهای پر آب و قابل کشتی رانی در منطقه، از زمانهای قدیم اهمیت بسزایی داشته اند. آبراه «خورموسی» در جنوب استان خوزستان و منتهی الیه شمال غربی خلیج فارس واقع شده است. با توجه به موقعیت خاص و مناسب خورموسی در خلیج فارس، این آبراه در طول تاریخ از اهمیت تجاری و اقتصادی بالایی برخوردار بوده است. عواملی از جمله؛ کشف نفت در خوزستان، احداث خط آهن سراسری شمالی جنوبی ایران، راه اندازی اسکله های باری و باردهی، عمق زیاد آب و به تبع آن امکان رفت و آمد کشتی های تجاری ، موجب رونق تجارت و فعالیت های بازرگانی در منطقه خورموسی شده است. بنادر ماهشهر و امام خمینی که در کرانه خورموسی واقع شده اند، به لحاظ تاریخ تجارت و حمل نقل کالاهای نفتی و غیر نفتی دارای اهمیت ویژه ای هستند. باتوجه به اهمیت تاریخی و اقتصادی آبراه خورموسی، این پژوهش درپی شناسایی پیشینه تاریخی تجارت در حوزه خورموسی و سهم بنادر آن در اقتصاد کشور از آغاز تاکنون می باشد و موقعیت آن را با توجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرارمی دهد.

در اواخر قرن نهم و اوایل قرن دهم (پانزدهم میلادی) ایران یک واحد سیاسی یکپارچه نبود، در شرق ایران ضعف قدرت بازماندگان تیموری مشهود و در قسمتی دیگر از غرب ایران، توسعه حکومت ترکمانان قراقویونلو و آق قویونلو آشکار بود. در چنین اوضاع و احوالی احتمال نضج گرفتن نهضت های مذهبی - سیاسی در نواحی مختلف ایران قوت داشت. از جمله حدود سال 1437م/840 هـ.ق در منطقه جنوب عراق و خوزستان نهضت مذهبی شیعی به رهبری سیدمحمد بن فلاح از شاگردان احمد بن فهد بن علامه حلی نضج گرفت که به سرعت به حکومت محلی تبدیل گشت. موسس این دولت سید محمد بن فلاح ( متوفای 870ق) از علمای حوزه حله بود که در سال 828 ق ادعای مهدویت نمود. با این ادعا توانست نظر بیشتر قبایل خوزستان را به خود جلب کند وی بعد از جنگ های متمادی توانست در سال 845 قمری حکومت مستقل شیعه به مرکزیت حویزه ایجاد کند. آغاز تا انجام جنبش و حکومتشان قریب هفتاد سال طول کشید که بعد صفویان در سال 914 ق از اقتدار حکومت سید محمد بن فلاح کاستند و آنها را به صورت یک حکومت تابع تبدیل نمودند. از این زمان به بعد، مشعشعیان بیش از دویست سال به صورت حکمرانان تابع بر این منطقه حکومت کردند. این حکمرانان مردمانی بزگوار، علم دوست، اهل فضل و دانش بودند. به این جهت آنان موجبات رشد فرهنگی و شکوفایی علم و هنر منطقه خوزستان را فراهم آوردند. دیری نپائید که خوزستان عموماً و حویزه خصوصاً(بعنوان مرکز حکمرانی خوزستان در آن زمان )یکی از مراکز عمد? علمی فرهنگی شد. مرکزی که طالبان علم و جویندگان فضیلت و ادب آهنگ آن نمودند و در آن رحل اقامت افکندند. مفسرین، فقها، حکما، ادبا و شعراء بزرگی از آن ظهور نمودند.

سواحل جنوبی خلیج فارس خصوصا بخشهای بحرین وعمان از مناطق برخوردار از اهمیت جغرافیایی در جهان اسلام به شمار می آیند.اهمیت این مناطق بیشتر به خاطر قرارگرفتن در مسیر راههای ارتباطی هند،چین وآفریقا به بین النهرین وشام ومدیترانه است.این اهمیت ریشه در تاریخ گذشته منطقه دارد.علاوه بر نقش اقتصادی این مناطق در امر دادوستد وتجارت دریایی،تحولات اجتماعی وسیاسی آن نیز قابل تامل است.این دو منطقه ساحلی که در کرانه جنوبی خلیج فارس وشرق جزیره العرب قرار دارند،از معدود نقاط آباد این شبه جزیره بودند و از گذشته های بسیار دوری مورد توجه قبایل عربی قرار گرفتند .این قبایل به ویژه پس از شکسته شدن سد مأرب به این نواحی مهاجرت کردندونه تنها در تحولات این سواحل بلکه در سایر مناطق حوزه خلیج فارس، نقش فعالی ایفا کردند. این سواحل در طول تاریخ اسلامی در اثر شرایط طبیعی به مرکز رشد ونمو افکار وگروههای مخالف خلافت عباسی همچون خوارج اباضی وقرمطیان وفاطمیان در آمدند وجنگها وقیامهای خونینی به پا کردند که نهایتا به تشکیل قدرتهای محلی مستقل ،منجر شد وبر اوضاع عمومی این سواحل تاثیر گذاشت.باتوجه به اهمیت تاریخی سواحل جنوبی خلیج فارس، این پژوهش درپی شناسایی پیشینه اجتماعی وسیاسی واقتصادی این سواحل از سال 227ت656هجری-قمری را باتوجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرار دهد.

اکتشاف و استخراج نفت اهمیت ویژه ای به شهر اهواز داده است.نفت از زمان اکتشاف آن توسط شرکت نفت ایران و انگلیس و سپس خلع ید از انگلیسی ها و نیز در زمان ملی شدن تأثیراتی در زمینه اقتصادی،عمرانی و فرهنگی در مناطق نفت خیز از جمله اهواز داشته است که این تحولات از زمان حفر اولین چاه نفت در مسجدسلیمان و سپس کشف آن در اهواز تا ادامه عملیات حفاری نفت توسط شرکت های عامل نفت و حتی تا به امروز در ساختار زندگی شهری اهواز محسوس است.تحولاتی شامل کاهش فعالیت های کشاورزی و روی آوردن مردم به فعالیت های تجاری،احداث منازل مجهز به سبک مدرن،تأسیس واحدهای مخابراتی،صنایع برق،ساخت باشگاه ها،فرودگاه،سینما،رواج اصطلاحات انگلیسی در بین عامه مردم و ... از جمله تبعات مهم کشف نفت در اهواز است. این رساله درصدد است تأثیر اکتشاف نفت در خوزستان را در زندگی اجتماعی و عمران شهری اهواز تحقیق و چگونگی تحول اجتماعی مذکور را نشان دهد.

دورق یکی از شهرهای مهم ایالت خوزستان نامی آشنا در متون جغرافیای تاریخی قدیم و جدید است. پیوند این منطقه با سواحل شمالی خلیج فارس و نیز قرار گرفتن آن میان منطقه ی بین النهرین جنوبی و ایالت پارس، اهمیت خاصی از لحاظ جغرافیایی به این کانون بخشیده است. این موقعیت ممتاز جغرافیایی، ضمن اثربخشی بر اوضاع اجتماعی و فرهنگی منطقه، ابعاد مختلفی از تاثیرات سیاسی را نیز به دنبال داشته است. به گونه ایی که در دوران باستان توجه پادشاهان ساسانی را به خود جلب نموده و از همان اوایل فتوحات اسلامی در قرن اول هجری، در کانون توجه فاتحان مسلمان قرار گرفته است. با توجه به اینکه این منطقه در امتداد سواحل خلیج فارس قرار گرفته است بندر آن یعنی بندر باسیان، جایگاه ویژه ایی در تجارت جنوب خوزستان داشته و مرکزی برای مبادله ی کالا به سایر نقاط خوزستان داشته است. ارتباط رودخانه ای شهر دورق نیز با شهرهای مختلف خوزستان بر اهمیت این شهر افزوده است. به گونه‎ ای که همواره این شهر مورد توجه خلافت بنی امیه و بنی عباس و خاندان های حکومتگر محلی از قبیل بریدیان، آل بویه، مشعشعیان و در نهایت حکومت بنی کعب بوده است. این پژوهش در پی شناسایی تاریخ محلی دورق از ورود اسلام تا پایان حکومت شیخ خزعل می باشد و آن را با توجه به اسناد و مدارک تاریخی مورد ارزیابی قرار دهد.

قرن 13ه.ق /19م در تاریخ ایران اهمیت بسیاری دارد. در این زمان تحولات و پیشرفت های اروپا در زمینه سیاسی و اقتصادی و در مقابل انحطاطی که در اوایل دوره قاجار دامنگیر کشور ایران شده بود توجه عده ای از رجال سیاسی را جلب نمود وکم کم صحبت از اصلاحات در جنبه های مختلف شد،اما در زمینه سیاست و نوع حکومت قاجار اقدامی در جهت اصلاحات صورت نگرفت در صورتیکه همین شیوه حکومت از دلایل اصلی انحطاط و عقب ماندگی کشور بود زیرا هیچ مرجع قانونی برای سنجش اقدامات شاه وجود نداشت. قائم مقام فراهانی صدر اعظم محمد شاه قاجار از رجال نادر سیاسی بود که به تعبیر امروزی به نوعی مشروطه سلطنتی اعتقاد داشت. و در همین راستا به محدود ساختن قدرت و اختیارات شاه و درباریان اقدام نمود ودر زمینه سیاست خارجی نیز وی سیاست موازنه منفی را در برابر قدرت های خارجی روس و انگلیس برای حفظ استقلال وتمامیت ارضی کشور انخاذ کرد. این رساله شیوه نوینی راکه قائم مقام فراهانی در سیاست داخلی وخارجی به کاربرد و نقش این عملکرد را در نوگرایی سیاسی بررسی می کند.

کلید واژه¬ها: اقتصاد و تجارت، خلیج فارس، هخامنشیان، اشکانیان، ساسانیان، آل بویه ،صفویه، دکن هند چکیده: سابقه روابط اقتصادی –تجاری ایران و هند به دوران پیش از مهاجرت آریایی ها باز می گردد. وایرانیان از طریق بنادر خلیج فارس با بنادر جنوب هند(دکن)روابط اقتصادی- تجاری و بازرگانی داشته اند. پس از آن نیز این روابط چه از طریق راههای زمینی و دریایی ادامه یافته است. و در اصل هند یکی از شرکای مهم تجاری سنتی ایران بوده است .در زمان امپراطوری چاندرا گوپتا مناسبات سیاسی و اقتصادی بین ایران هند برقرا بوده است. وبعد از سقوط امپراطوری هخامنشی،تعدادی از صنعتگران و بازرگانان ایرانی راهی هند شده تا تجارب خویش را در اختیار هندیان قرار دهند.که آثار بر جای مانده ازآن دوران مؤیداین مطلب است. و درادوار دیگر باز همچنان این روابط ادامه یافته تا اینکه دردوران اسلامی و بعد از روی کار آمدن صفویان یکی از شرکای مهم تجاری ایران ،بخصوص از زمان شاه عباس اول به بعدکشور هندوستان وبویژه حکومت های شیعه جنوب هند بوده اند.و ایران از لحاظ اقتصادی،سیاسی و مذهبی حامی اصلی حکومت های مذکور محسوب می گردیده است. لذا با توجه به اینکه تا کنون تحقیقاتی پیرامون کم وکیف و چگونگی مناسبات تجاری و بازرگانی بین ایران در زمان صفویه با سلسله های شیعه جنوب وهمچنین شمال هند از طریق خلیج فارس صورت نگرفته است ، درنظر است ضمن بررسی چگونگی این روابط،میزان و حجم صادرات و واردات ،انواع کالاهای مورد مبادله واینکه چه علل و عواملی درتوازن تجاری ایران وهند مؤثر بوده اند پرداخته شود.

در طول تاریخ در میان منابع دریایی خلیج فارس، صید مروارید پس از ماهی در کانون توجه سوداگران قرار داشت. خلیج فارس گذشته از این که یکی از غنی ترین دریاهای جهان از نظر منابع معدنی و انواع جانوران دریایی است، از لحاظ صید مروارید نیز از جایگاه بالایی برخوردار است. بسیاری از تاجران در طول تاریخ برای خرید و فروش مروارید به بنادر و جزایر خلیج فارس رفت و آمد می کردند. از دیگر محصولات مهمی که در تجارت خلیج فارس نقش مهمی بسزایی داشته، خرما بوده است. ذکر نام نخل در کتب مذهبی و آثار کشف شده از سومر و بابل و مناطق پیرامون خلیج فارس، علاوه برثبوت قدمت کشت درخت خرما در قدیم،اهمیت تجارت این محصول را نیز آشکار می سازد.ادویه نیز از کالاهایی بشمار می رود که در تجارت خلیج فارس نقش مهمی داشته و یکی از دلایل اصلی که کشتی های خلیج فارس به چین، هند و سیلان مسافرت می کردند خرید ادویه بوده است. یکی از مناطقی که کشتی های خلیج فارس با آن تجارت داشتند،سوماترا در اقیانوس هند بوده است که مرکزی برای تولید ادویه محسوب میشد. در این پژوهش سعی بر آن است که تجارت ادویه، خرما و مروارید به عنوان بهترین محصولات بازرگانی حوزه خلیج فارس پرداخته شود.

حمله اعراب به ایران و سقوط حکومت ساسانیان تحولات عمده ای را در وضعیت سیاسی و اقتصادی ایران بدنبال داشت. بطوریکه باعث گسترش ناامنی و به خطر افتادن جاده های بازرگانی شد. از این رو ضریب امنیت تجاری بشدت کاهش یافت و شرایط نامطمئنی در همه عرصه های سیاسی و اقتصادی و اجتماعی بوجود آورد. با این همه در قرن اول هجری حوادث و وقایعی به وقوع پیوست که تأثیرات مثبتی بر تجارت خلیج فارس و نواحی پس کرانه ای آن به جای گذاشت . بنادر شمالی خلیج فارس به دلیل موقعیت طبیعی و جغرافیایی ، جزء مناطقی محسوب می شد که کمتر قابل دسترسی بود و از این نظر می توانست پناهگاه خوبی برای ناراضیان قبایل مختلف عرب بشمار آید.خوارج در سایه حرکتهای مسلحانه توانستند چند صباحی در سواحل جنوبی خلیج فارس نقش داشته داشته باشند و توجه همگان بویژه مورخان را به سوی خود معطوف نمایند. اما اقتدار خوارج جز در عمان ، در بقیه نواحی از میان رفت. لیکن شیعیان با پرهیز از هر گونه مبارزات مسلحانه و تحریک برانگیز ، و فقط در سایه فعالیتهای فرهنگی توانستند بقای خود را حفظ نمایند.

آداب و رسوم اجتماعی بخشی از هویت فرهنگی یک جامعه یا یک شهر را تشکیل می دهد ، شهر آبادان از شهرهای مهم جنوب غربی‏کشور است وحیات مدنی واجتماعی آن به دوره قبل از اسلام نیز باز می گردد. ویژگی های طبیعی منطقه آبادان ضمن آنکه آن را به صورت جزیره در آورده ، این امکان رابه این کانون جغرافیایی داده تا با استفاده از رودخانه های پر آب کارون و اروند و خاک حاصلخیز ، هم در بُعد کشاورزی و تشکیل یک اجتماع شهری و هم در رفت وآمد محلی و منطقه ایی که در باروری آداب و رسوم یک زندگی شهری نمی توان بدون نقش و تأثیر باشد ، بهرمند شود . کشف نفت در ایران و بهره برداری از آن در نخستین چاه استان خوزستان در اطراف مسجد سلیمان منجر به باز تولید یک صنعت عظیم نفتی در آبادان شد که به پالایشگاه آبادان موسوم گشت . مهاجرت که پدیده ای اجتماعی و متأثر از صنعت نفت در آبادان است در تأسیس یک قشر بندی جدید اجتماعی نقش به سزایی داشته است. به دنبال این قشر بندی جدید، آداب و رسوم در زمینه هایی مانند : لباس ، غذا ، مناسبات اجتماعی، گویش زبانی، موسیقی، مسکن و . . . خود را نمایان ساخت و نوعی از فرهنگ و آداب و رسوم خاص جنوبی را به وجود آورد که اگر اغراق نباشد برای هر ایرانی از جذابیت خاصی برخوردار است .

ابوجعفرمحمد بن محمدبن حسن بن ابوبکر طوسی معروف و مشهور به نصیرالدین طوسی در سال 597ه.ق در طوس بدنیا آمد.شناخت اندیشه ها وعملکردهای سیاسی وفرهنگی وی بدون درک مناسبی از فضای سیاسی، فکری واجتماعی دوران حیات او امکان پذیر نیست .زیرا وی شاهد وقایع سیاسی و اجتماعی نظیر حملات مغولان واستیلای آنان وانقراض دولت اسماعیلیان و خلافت عباسیان بود.به همین جهت برای به ثمر رسانیدن هدفهای سیاسی وفرهنگی خود در دورانی مملو از هرج ومرج سیاسی، دست به کارهای دیوانی وسیاسی ودر نتیجه ملازمت امراء وپادشاهان زد.نخست حضور وی در دستگاه اسماعیلیان وسپس مغولان دلیل روشنی براین مدعاست.البته همراهی وی با آنها صرفا به این جهت نبود که تحت نفوذ آنها قرار بگیرد,بلکه برای اصلاح وهدایت آنها بود، تا از اقتدار آنها جهت پیشبرد اهداف خود بهره ببرد.لذا ضمن تحقیق وتألیف که آن را مبنای کار خویش قرار داده بود، رصدخانه ای را در مراغه تأسیس کرد که مهمترین اقدام علمی وفرهنگی وی به شمار می آید. البته خواجه نصیر همزمان که توجه اش به امر دانش وقدرت بود,به سیاست نیز معطوف بود ودر زمینه های سیاسی ومدیریت سیاسی دارای نظریه های خاص است.که با عملکردهای سیاسی وفرهنگی وی منطبق هستند.به نحویکه کتابی در این زمینه بنام اخلاق ناصری را به رشته ی تألیف در آورد که مباحثی پیرامون سیاست وحکومتداری راطرح میکند.همین امرنشان ازاهمیت طرح اندیشه سیاسی وی در تاریخ اندیشه های اسلامی می باشد.در این پژوهش سعی می گردد تا بازتاب اندیشه های خواجه ورابطه ی معنا دار آنها با کنش های سیاسی و فرهنگی او مورد واکاوی قرار بگیرد.

با ورود اسلام به ایران به ویژه در عهد بنی امیه " نهاد شرطه" تکوین یافت، و زیر نظر قاضی قرار گرفته بود. در این دوره ارتباط نزدیکی با دیوان برید داشته است. در دوره عباسیان، حکومت های که درایران به قدرت رسیدند،(طاهریان، صفاریان، سامانیان، آل بویه)تشکیلات انتظامی خود را از نهاد شرطه بغداد اقتباس کرده بودند. با رسیدن ترکان به قدرت در ایران (غزنویان، سلجوقیان، خوارزمشاهیان) لفظ شرطه از نهادهای انتظامی حذف شد، و جای خود را به الفاظ ترکی از جمله" شحنه"، دادند.که وظیفه اجرای نظم و امنیت را در این دوره بر عهده داشتند، داد. از جمله وظایفی که علاوه بر امور انتظامی بر عهده داشتند می توان به امور مالی، قضاوت و فرماندهی لشکر اشاره کرد. در این دوره هم همکاری های با صاحب منصبان لشکری، قضایی، مالی و محتسب داشته اند. با حمله مغول به ایران و تثبیت قدرت ایلخانان، باعث ظهور مقام های از جمله" داروغه"، در کنار شحنه شد. این مناصب در کنار وظایف اصلی خود وظایفی چون حاکم شهر و مسئول جمع آوری مالیات را نیز عهده داشتند. در دوره تیموریان مناصبی چون "قورچی"، قراسواران و غیره کار نظم و امنیت را در کنار داروغه بر عهده داشتند. داروغه ها در این دوره به عنوان فرمانده نظامی نیز منصوب می شده اند. در دوره صفویان علاوه بر داروغه به عنوان حافظ نظم و امنیت شهر مناصبی چون "داروغه ی اصفهان"، "داروغه دفتر خانه"، "داروغه فراشخانه " و غیره به عنوان تشکیلات انتظامی به وجود آمدند. در مقطع یاد شده مأموران انتظامی زیر نظر دیوان بیگی، خان و غیره انجام وظیفه می کرده اند؛ و در انجام امور انتظامی با محتسب و کلانتر همکاری می کرده اند. در این دوره مأموران انتظامی علاوه بر وظایف اصلی خود به عنوان سفیر شاه، فرمانده نظامی، حاکم پایتخت و زندانبان منصوب می شده اند.

با شروع جنگ تحمیلی و هجوم سراسری عراق به ایران، شهرستان هویزه به علت همجواری با کشور عراق مورد تجاوز ارتش رژیم بعث قرار گرفت و به اشغال بخش عظیمی از مناطق مرزی و قلمروسرزمین آن انجامید. امکانات نیروهای ژاندارم مستقر در منطقه بسیار محدود بود بااین حال از همان نخستین روزهای جنگ، عشایر دو شادوش تعدادی از پاسداران و بسیجیان و با ابتدایی ترین سلاح ها در مقابل دشمن جنگیدند. این نیروها با وجود کمبود تدارکات و مهمات توانستند به مدت 6 ماه دشمن را زمین گیر کرده و پای ارتش جمهوری اسلامی ایران را هم به منطقه باز کنند. در عملیات نصرو بعد از پیروزی در مرحله اول، شاهد تغییری در جبهه ی خودی شدیم که نشانگر ضعف مدیریتی بنی صدر بوده است و این عملیات در مرحله دوم شکست خورد و هویزه ساقط شد که نهایتا درعملیات بیت المقدس آزاد گردید. هورالهویزه نیز برای اولین بار شاهد نخستین عملیات ( خیبر ) آبی – خاکی بود که دشمن برای نخستین باردست به استفاده گسترده از سلاح های شیمیایی زد.

با پیروزی انقلاب اسلامی و آغاز جنگ تحمیلی و حمایت شورای همکاری خلیج فارس از عراق در جنگ با ایران روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس تیره گردید.با پایان جنگ و آغاز فعالیت های دولت سازندگی آقای هاشمی رفسنجانی روابط جمهوری اسلامی ایران و شورای همکاری خلیج فارس تا حدودی بهبود یافته و تنش ها کاهش یافت.در دوره اصلاحات با طرح اصول تنش زدایی و اعتمادسازی و تاکید بر بسط روابط دوستانه با همسایگان،روابط ایران و شورای همکاری خلیج فارس بهبود یافته و کمتر انتقادی از سوی شورا متوجه ایران بود. روند این روابط در دوره اصولگرایان(ریاست جمهوری احمدی نژاد)دوباره به تیرگی گرایید.

فاطمیان بعد از یک قرن تلاش و کوشش مستمر، دولت خویش را در سال 297 هـ ق، در قیروان در افریقیه توسط عبیدالله مهدی اولین خلیفه فاطمی پایه گذاری کردند. آنان با تصرف مصر در سال 358 قمری، مرکز حکومت خود را به مصر منتقل کردند. فاطمیان از آغاز تشکیل حکومت در مغرب، روابطی خصمانه، همراه با تنش با عباسیان داشتند. آنان همانند عباسیان مدعی خلافت در سراسر قلمرو اسلامی بودند و هدف اساسی و اولیه آنان برانداختن عباسیان بود. آنچه در دوران اولیه در روابط فاطمیان و عباسیان دیده می شود تلاش بیشتر از جانب فاطمیان برای نفوذ در مناطق تحت سلطه عباسیان است. هنگامی که در سال 358-359 هـ ق، سرزمین ثروتمند مصر را تحت کنترل درآوردند، توانستند نواحی بسیاری از مغرب تا حجاز را متصرف شوند. در پی گسترش این اهداف راه تجارت دریایی از طریق مدیترانه و دریای سرخ را احیا کردند و در پی آن، تضعیف مسیر تجاری خلیج فارس و جابه جایی این کانون ها را مد نظر قراردادند و در این راه نیز موفق گردیدند.

موقعیت جغرافیایی و طبیعی استان خوزستان باعث شده این استان بعنوان گذرگاه طبیعی ورود کالا،اقوام و اندیشه های مذهبی مختلف مطرح گردد.از جمله ادیان و فرقه هایی که وارد این استان شدند عبارت بودند از یهود،صابئین،مسیحیت،شیعه، خوارج و معتزله.که در زمینه ورود ادیان قبل از اسلام می توان به هجوم ملل مختلف به پیروان ادیان مورد بحث وبه اسارت در آوردن و منتقل شدنشان به این استان اشاره کرد.و در زمینه ورود فرقه های مختلف اسلامی ،می توان به عامل جغرافیایی و نزدیکی و پیوند این ناحیه به مرکز خلافت اسلامی در عهد امام علی (ع)بعنوان کانون تجمع شیعیان که زمینه تفکر شیعی را در این خطه مهیا کرد اشاره نمود.همچنین جابجایی اقوام و قبایل مختلف در خوزستان در نفوذ و گسترش سایر تفکرات مذهبی مانند معتزله و خوارج نقش داشته است.علاوه بر این می توان عصر آل بویه را با عنایت به رویکرد شیعی این دولت عصر اعتلای کمی و کیفی تشیع در خوزستان ارزیابی نمود.

حبشی ها در سال 524 میلادی به تحریک بیزانس یمن را مورد حمله قرار دادند، در همان حال سیف بن ذویزن مدعی حکومت یمن از بیزانس درخواست کمک کرد اما رومی ها نپذیرفتند. سپس به دربار خسرو انوشیروان رفت ودرخواست کمک کرد. در این پایان نامه تلاش شده که چگونگی فتح یمن توسط ساسانیان که به دنبال در خواست سیف بن ذویزن شاهزاده ی یمنی از خسرو انوشیروان برای بیرون راندن حبشی ها از کشورش صورت گرفته مورد بررسی قرار گیرد. که البته قابل ذکر است که فتح یمن بیشتر به دنبال رقابت های سیاسی، اقتصادی ساسانیان با بیزانس برسر تسلط بر راه های تجاری، بازرگانی دریای سرخ که از یمن عبور می کرد، و همچنین تجارت ابریشم، با اعزام لشکری به فرماندهی و هرز دیلمی توسط خسرو انوشیروان صورت گرفت.

تنگه هرمز، معبر ارتباطی خلیج پارس با دریاهای آزاد جهان به شمار می رود. این تنگه نقش مهمی در صادرات نفت و گاز کشورهای حوزه خلیج پارس دارد و به لحاظ استراتژیک یکی از تنگه های مهم دنیا شناخته شده و از ارزش خاص ارتباطی، اقتصادی، نظامی، وژئوپلتیکی برای کشورهای منطقه و فرامنطقه برخوردار است. حراست و نگهداری از آن و نظارت بر چگونگی عبور و مرور در این تنگه، برعهده دو کشور ساحلی آن یعنی ایران و عمان می باشد. نقش ایران در این حوزه بسیار فراتر از عمان است چرا که ایران تمام کرانه های شمالی خلیج پارس و دریای عمان را در اختیار دارد و دارای جزایر بسیار استراتژیک در دهانه این تنگه است. نگاه ایران علاوه بر نقش اقتصادی که این آبراهه در اقتصاد ایران و همه کشورهای حوزه خلیج پارس دارد، نگاهی سیاسی است چرا که تنگه استراتژیک هرمز یکی از عوامل افزایش قدرت ایران در منطقه و جهان است. ایران این امکان را دارد که در مواقع خاص هر گونه رفت و آمد از این مسیر را متوقف کرده و اقتصاد منطقه ای و جهانی را تحت تاثیر خود قرار دهد. اما رفتار سیاسی ایران در تاریخ معاصر نشان داده که این کشور هرگز مایل به انجام چنین عملی نبوده چرا که در صورت بروز چنین اقدامی، اقتصاد تک محصولی و وابسته به نفت ایران نیز در معرض خطر قرار می گیرد و همین مسئله می تواند نتایج زیان باری را در بلند مدت برای امنیت ملی و ثبات سیاسی این کشور به همراه داشته باشد. علاوه بر این، تهدیدات ایران مبنی بر انسداد تنگه هرمز می تواند کشورهای دیگر منطقه را به سمت یافتن راه های جایگزین برای صادرات نفت سوق دهد که عملا موجب کاهش صادرات از مسیر تنگه هرمز شده و قدرت سیاسی ایران را در حوزه خلیج پارس کاهش خواهد داد.

خلیج فارس به عنوان یک چهارراه ارتباطی در طول تاریخ نقش بسزایی در انتقال کالاهای تجاری و به تبع آن ارتباطات فرهنگی، تجاری و اقتصادی در میان ملل جهان را بر عهده داشته است. وجود این دریا، عامل مهمّی در رشد و ترقی تمدنهای پیرامون آن بوده است. ایرانیان از دیرباز مناسبات گسترده ای با سرزمینهای دور و نزدیک خود داشته و در این راستا فرهنگ و تمدن ایرانی، همچنین توان تجاری و نگرشهای دینی خود را تا دورترین نقاط زمین پی افکندند. در این میان نقش پادشاهان هخامنشی و ساسانی ستودنی بود. در دوره ی اسلامی ایرانیان مسلمان بوسیله تجارت و مناسبات بازرگانی و دریایی، تاثیر بسیاری بر حیات اجتماعی و تمدنی مردمان شرق افریقا در سده 4 ه.ق. بر جای گذاشتند. بطوری که در این زمان گروهی از ایرانیان از شیراز، موفق به تشکیل دولتی در آنجا شدند. آنان حتی پیشگام مهاجرت به مناطق دور دست و تسلط بر ذخایر عظیم تجاری آنجا از جمله طلا، حیوانات کمیاب و در کنار آن گسترش اسلام در آن سرزمین ها شدند. به طوری که امروزه یادگارهایی همچون اعیاد، زبان سواحیلی بر جای نهادند. این نمادهای فرهنگی در اصل میراث جادوانه ایرانیانی است که در سواحل و جزایر افریقا و بخصوص تانزانیا و اتیوپی با گذشت حدود هزار سال همچنان پا بر جاست.

پیش از اینکه واسکودوگاما از دماغه ی امید نیک به اقیانوس هند راه یابد و در پی او آلبوکرک به تاراج شاخ افریقا ، خلیج فارس و شبه قاره ی هند بپردازد، مراکز تجاری مهمی چون بندر بصره وبندر محمره (خرمشهر) با هم رقابت سالم و رو به رشدی را داشتند در پی اکتشافات جغرافیایی اواخر سده پانزده میلادی/نهم هجری قمری، و اوایل سده شانزدهم شرایط در خلیج فارس دگرگون شد. پرتقالیان که توانسته بودند در کرالا جنوب غربی هند پیاده شوند و نخستین فعالیت های تجاری خود را آغاز کنند متعاقب آن سر از خلیج فارس در آوردندو بر فعالیت های تجاری منطقه تاثیر سوئی نهادند. از نیمه دوم سده هیجدهم کمپانی انگلیسی هند شرقی با پیروزی در نبرد پلاسی در بنگال (1757م)به تدریج شبه قاره ی هند را زیر سلطه ی خود آورد . با آغاز فعالیت های سیاسی اقتصادی کمپانی در خلیج فارس از دوره ی زندیه (1175-1207ق) و به ویژه اوایل قاجاریه (1820م/1235ق)، تلاش های استعماری بریتانیا درخلیج فارس آشکار شدکه به تقابل و نقض حاکمیت و منافع ملی ایران منجر شد. پس از انقلاب صنعتی، خلیج فارس به عنوان شاهرگ و حوزه ی تامین کننده مواد خام مورد توجه قرار گرفت و به میدان رقابت دول بزرگ تبدیل گردید. در این میان امپراتوری عثمانی دیوار حائل بین این دولت های اروپایی به ویژه انگلستان با شرق قرار داشت. در واپسین سال های سده هیجدهم، امپراتوری عثمانی در اثر ناکارآمدی ساختار سیاسی و ناتوانی در هم گامی با دگرگونی های صنعتی و اقتصادی جهان نو- با بحران مشروعیت ساختار در میان اتباع خود روبه رو گشت- که در نهایت منجربه تجزیه امپراتوری عثمانی پس از جنگ جهانی اول گردید و این دیوار حایل فرو ریخت. دول بزرگ به ویژه انگلستان بر منطقه سیطره یافتند و سیاست های استعماری خود را برای غارت منطقه بکار بستند.

ایران کشور پهناوری است که هر نقط? آن آداب، رسوم و فرهنگ خاص خود را دارد، بنادر و جزایر خلیج فارس بدین صورت دارای فرهنگ خاص خود می باشند. به دلیل اینکه غالباً خلیج فارس را از نظر جغرافیائی و استراتژیکی بررسی کرده اند کمتر به آداب، رسوم و فرهنگ مردمان این دیار توجه شده است. جزایر مهم خلیج فارس از جمله جزیرایر کیش، قشم، هرمز و خارک از جزایر مهم و دارای موقعیت سوق الجیشی می باشند. این جزایر بسیار پایبند به آداب و رسوم خود هستند و این رسوم طرز فکر، اندیشه، اخلاق، شیوه ی زندگی، گرایش فکری مردم و در مجموع فرهنگ مردم این مناطق را نشان می دهد. به نظر می رسد فرهنگ و سنن جزیره نشینان و بنادر خلیج فارس بیشتر به صورت موروثی و از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است ، حتی افسانه ها، قصه ها، ضرب المثل ها، تماماً مورد استفاده و در مواردی مردم از این مواردی نکاتی برای عبرت می آموزند تا بتوانند بهتر زندگی کنند و تمامی رسومی که مردم رعایت می کنند احساس پاک جزیره نشینان خلیج فارس را نشان می دهد که این عوامل در مجموع با توجه به عوامل جغرافیائی و اوضاع اقلیمی خلیج فارس است که آداب، رسوم و فرهنگشان را با دیگر نقاط متفاوت تر نشان می دهد.

این پژوهش پاره ای از آگاهی های نوشته های اسلامی دربار? کیش زرتشت، از آغاز تا سده پنجم ه.ق را در برمی گیرد، که در اینجا به نقد و بررسی آن ها پرداخته شده است. به دلیل اینکه تاکنون کسی در این باره پژوهش مستقلی انجام نداده است، می توان بر ارزشمندی و بایستگی انجام این کار پافشاری کرد. آگاهی های نوشته های اسلامی دربار? دین زرتشت، از خود وی، زمان زادنش و جایگاه زندگی او آغازشده است. نویسندگان اسلامی کوشش کرده اند، آگاهی های فراگیری از زندگی زرتشت و دین وی ارائه دهند. افزون بر این، آگاهی های آن ها دربرگیرند?: نام زرتشت، تبارنام? وی، آگاهی از کتابش، سرگذشت این کتاب، روزگارِ پادشاهی(گشتاسپ) که زرتشت در دور? آن زندگی می کرد و آگاهی های پراکند? دیگر است. نویسندگان اسلامی بیشترِ این آگاهی ها را از متن های دینی زرتشتی گرفته اند. افزون بر جستار های یادشده، نویسندگان اسلامی از مطالبی مانند: بزرگداشت آتش در میان زرتشتیان، آتش های سپند(=مقدس) زرتشتیان، و آتشکده های آن ها، گفتگو کرده اند. به نظر می رسد دراین باره، آگاهی های مورخان اسلامی، افزون بر این که از متن های پهلوی گرفته شده اند، سرچشمه دیگری داشته اند، چون که این آگاهی ها، به ویژه دربار? آتشکده ها، گسترده تر هستند.

جنگ ایران و عراق در 31/06/1359، با حمله عراق به ایران آغار شد، در طول هشت سالی که جنگ در جریان بود، بسیاری از کشورهای عربی از جمله کویت و عربستان به طور مستقیم یا غیر مستقیم حامی عراق بودند. با بروز وقایعی نظیر اشغال مسجدالحرام در یکم محرم سال 1400 ه.ق و متعاقب آن شورش هایی از سوی شیعیان این کشورها با تاثیر پذیری از انقلاب اسلامی ایران، سران این دو کشور، جمهوری اسلامی ایران را به عنوان تهدید ی نابود کننده برای حکومت های خویش تلقی کردند. ضمن اینکه یکی از ابعاد مهم سیاست خارجی منطقه ای ایران در این مقطع، مخالفت با مواضع و گرایش های حاکمین عرب خلیج فارس از سیاست گذاری بین الملل شد. در این جنگ دو کشور کویت و عربستان با حمایت های مالی و نظامی خود از عراق در صدد به انزوا و به ناتوانی کشاندن ایران شدند. با پایان یافتن جنگ، ایران در دوره ریاست جمهوری آقای هاشمی رفسنجانی سیاست تنش زدایی را در پیش گرفت. محکومیت تجاوز عراق به کویت توسط ایران نمونه بارز این سیاست بود. و زمینه را برای تغییر رفتارهای سیاسی عربستان و کویت نسبت به ایران مهیا کرد.

رساله ی حاضر تحت عنوان بررسی و تحلیل مظاهر تمدن اسلام، ازصدر اسلام تاسال 132هجری است که درصدد تبین پدیده های تمدنی با تکیه بردوران رسول خدا وآن چه در سده نخست اسلام به وقوع پیوسته، و اثبات این موضوع که درصدر اسلام مظاهر و پدیده های تمدنی -با توجه به محدویت های اقتصادی و سیاسی و فرهنگی. . . که جامعه آن روز مسلمان باآن روبرو بوده- وجوداشت، و رسول خدا از بدو ابلاغ رسالت الهی درتلاش بودند تا مبانی تمدنی و فرهنگی اسلام را در هر فرصتی تبین نمایند. بدین خاطر بااستفاده از موقعیت ها و فرصت ها پیش آمده، گاه به ایجادتشکیلات سیاسی پرداخته، و زمانی دیگرگامی درراه اندازی دایره اداری برداشته، و برهه ای دیگر توجه خود و جامعه مسلمان را معطوف نظام قضایی کردند، و بعد از آن خلفای راشدین نیز که با دوره فتوحات و گسترش قلمرو اسلام مواجه شده بودند، تلاش های ارزنده و مفیدی برای تشکیل پیکره تمدن اسلامی انجام دادندکه این تلاش ها در زمینه های شهرسازی و ایجاد دواوین گوناگون بوده است. وقتی نوبت به امویان رسید، آنان هم درآمدهای دولت اسلامی رادرتقویت بنیه سیاسی و هنر و معماری و احداث قصور و کاخ ها صرف کردندودر شکل دهی تمدن اسلام درسده نخست تأثیر مهمی از خودبجا گذاشتند. لذا اسلام جامعه ای جنجگو و یورش گرنبود، بلکه روحیه ی صلح و صفا تمام روح آن بوده، و اساس خود را براشاعه و ترویج فرهنگ و تمدن بنا نهاد و شعار رستگاری آن ازبدوتجلی، شعاری حضارت محور، فرهنگی ودینی بوده، واسلام با این اصل وقاعده توانست درسالهاوقرون آتی تمدن خود را در اغلب نقاط جهان نمایان کند.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.