از آنجا که زبان، ابزار مهم ارتباط میان انسانها به شمار می آید و در پی آن ارتباط میان زبانهای گوناگون نیز، اجتناب ناپذیر است، لذا انسانها برای بهره برداری بهتر از این ارتباط روشهایی را پدید آورده اند که از جمله ی آنها ترجمه، وامگیری خام کلمات و تولید کلمات نوین است. در زبان عربی نیزبه عنوان یکی از زبانهای کهن، این روشها به کار رفته اند که یکی از آنها درآمیختن واژگان یا کلمات با همدیگر به منظور تولید واژه یا کلمه ی جدید است.روش مذکور « نحت » نام دارد و از دیرباز چونان الگویی در پهنه ی زبان و ادبیات عربی مطرح بوده است. با اشارات خلیل بن احمد و احمد بن فارس در سده های نخست هجری، اندک اندک به یک مسأله ی لغوی تبدیل شد.این مسأله در عصر نهضت شکل تازه ای به خود گرفت.سالها حاکمیت عثمانیها و پدیده ی استعمار نیز در مسائل مربوط به زبان عربی، به ویژه نحت تأثیر فراوانی داشت. با استقلال یابی کشورهای عربی و پیشرفت علم نحت دوباره مورد توجه زبانشناسان ونیز دانشمندان زبان عربی قرار گرفت. مباحثی مانند رابطه ی نحت با اشتقاق، قیاسی یا سماعی بودن نحت ونیز رد نحت یا پذیرش آن در دستورکار استادان بزرگ و فرهنگستانهای زبان عربی از جمله فرهنگستانهای عراق، سوریه و مصر قرار گرفت. نحت نیز همچون موارد دیگر لغوی، در عین سودمندی می تواند زیانبخش باشد؛ بدین معنی که اگر در جایگاه شایسته و به صورت مناسب به کار نرود، زیان آن بیش از بهره اش خواهد بود. به طور کلی راه برای گزینش رفتار مناسب با این پدیده باز است؛ ضمن اینکه بهتر است که رسیدن به نتیجه ی قطعی را بر عهده ی نیازهای روز واگذار نماییم. کلمات کلیدی : نحت ، اشتقاق ، لغت ، زبان شناسی

آن چه درنیمه نخست سده 2ق/8 م نمودار شد واز آن به جریان به اصطلاح میهن پرستانه "شعوبی" یاد می شود، در حقیقت نتیجه رفتارتعصب آمیزاعراب از یک سو وتمایلات قدرت طلبانه اشرافیت ایرانی و حس استقلال طلبی آنها از دیگر سو و بهره برداری سوء مخالفین اسلام از این دو پدیده می باشد. هواداران شعوبیه علیه فشارهای سیاسی ومعنوی عربها مبارزه می کردند و برای احیای سنتهای ایرانی تلاش می کردند. اگرچه آتش شعوبیت در بین ایرانیان از اواخر قرن چهارم هجری رو به خاموشی گرایید، با این حال از آن زمان همواره شعله هایی از زیر خاکستر آن آگاهانه یا ناآگاهانه از جانب عده ای مغرضانه یا بی غرض برانگیخته شده است و در سده اخیر شاهد برآمدن احساساتی نوپدید هستیم که محققان عرب و ایرانی از میان اسنادی ظاهراً شعوبی در سده های اولیه اسلامی به نسل جدید منتقل کرده اند و حاصل آن رویارویی و جبهه گیری ایرانی و عرب علیه یکدیگر بوده است. براستی چه اتفاقی دراین بین افتاده است که میان دو ملت همسایه و همکیش، خندقی چنین ژرف پدید آمده است که حتی دانشمندان و روشنفکران آنها نیز به صرف نام و نشانشان، مقابل هم قرار می گیرند، سخنان درست همدیگر را می آلایند و از انصاف و عقل دور می شوند. اکثر پیش قضاوتهای این افراد مستند به چند بیت شعر از اشعار شاعران شعوبی ایرانی می باشد. این عامل ما را بر آن داشت تا با بررسی اشعار شعوبی، بیهوده و بی اساس بودن این نزاعات را بنمایانیم. این تحقیق که به بررسی ادبیات شعری شعوبیه پرداخته است از چهار فصل تشکیل شده است. فصل اول آن کلیات تحقیق می باشد شامل؛ مقدمه، طرح مسئله، سوالات تحقیق، پیشینه و ضرورت تحقیق، اهداف تحقیق، شیوه انجام تحقیق و بیان جامعه آماری. فصل دوم تاریخچه ای از پیدایش تفکر شعوبی و ذکر فعالیتهای آنها در تقابل با اعراب و سرانجام آن و فصل سوم که به تجزیه و تحلیل ادبیات شعری شعوبیه در دو بخش شاخصه های شعری شعوبیه و تأثیرات برآمده از این تفکر در شعر عربی پرداخته شده است.

نزار قبانی شاعر سوری تبار، به عنوان یکی از سرآمدترین و معروف ترین شاعران نوگرای معاصر عرب مطرح است. شاعری که با صداقت بی نظیر خود مرزها را درنوردید، به طوری که جهانی ترین شاعر عرب نام گرفت. هنگامی که نخستین دیوان شعری اش را در سن 21 سالگی منتشر ساخت، موجب سر و صدای فراوان گردید. در ابتدا شعرهای عاشقانه اش را به شیوه قدما و کلاسیک سرود و سپس در عرصه شعر نو به فعالیت خود ادامه داد. نزار، مبدع شیوه ی زبانی مخصوص به خود است، زبان سومی که مابین زبان فصیح و زبان عامیانه است. اشعار او در دو عرصه ی سیاسی و اجتماعی قابل بررسی است. در قصائد اجتماعی، ضمن دفاع از حقوق فراموش شده زن و تصحیح اندیشه حاکم بر جامعه، با زبانی نیشدار سستی و عقب ماندگی جامعه ی عرب را مورد انتقاد قرار می دهد. شکست حزیران در سال 1967 میلادی نقطه ی عطفی در شعر او به شمار می آید، که موجب می شود از شاعر زن به شاعر سیاست تبدیل گردد. از این پس، وی شاعری نکته بینی است که هیچ یک از وقایع سیاسی جامعه ی عرب، از شکست اعراب و مسأله فلسطین گرفته تا عملکرد حاکمان سیاسی، از دید او پنهان نمی ماند. او شاعری متعهد به قضایای اجتماعی و سیاسی جامعه و کشورش است که می کوشد، با زبانی روان و نزدیک به مردم، مسائل اجتماعی و سیاسی جامعه اش را مورد بررسی قرار دهد و ضمن بیان ضعف ‏‏ها و مشکلات، به حل و درمان آن بپردازد.

ادبیات عرب در دوران معاصر، رمان را به عنوان نوع جدیدی از انواع ادبی را به خود دیده که همگام با شعر و حتی فعالتر از شعر، به صورت زیبا و هنرمندانه به تعبیری همه جانبه در مورد هستی و انسان می پردازد. «نجیب محفوظ» نویسنده و ادیب مصری (متولد 1911) از کسانی می-باشد که در رشد و شکوفایی این فن نقش بسزایی داشته است. دوران نویسندگی نجیب محفوظ به سه مرحله ی تاریخی، اجتماعی و فلسفی تقسیم شده؛ که در هر سه مرحله مصر و مسائل آن محور اصلی افکار و اندیشه های وی می باشد. رمان «اللص و الکلاب» از آثار مرحله ی سوم نویسندگی وی، یعنی مرحله ی فلسفی می باشد که در سال 1962 و بعد از انقلاب 1952 مصر نوشته شد. نجیب محفوظ در این رمان قضایا ی آزادی، عدالت و خیانت را در جامعه ی مصر، مضمون و درون مایه رمان خود ساخته؛ که در ورای آن مسائل جامعه ی بشری معاصر را به تصویر می کشد. عناصر هنری این رمان به نحو شایسته ای در خدمت درون مایه آن می باشد. این توجه به عناصر سبب شده که فضای منطقی و قابل باوری حاکم بر رمان باشد و هر حادثه دارای علتی خاص باشد. در میان عناصر موجود، عنصر شخصیت به ویژه شخصیت قهرمان و افکارش پررنگ-تر از سایر عناصر به ایفای نقش می پردازد چراکه نجیب محفوظ از طریق این عنصر افکارش را بیان می کند.

چکیده: زیبایی شناسی یکی از عرصه های نقد در دوران معاصر است که با ورود به آن و تحقیق در ابعاد مختلف آن، لذتی بی پایان برای محقق حاصل خواهد شد. در تفاسیر و مقالات مختلف به صورت پراکنده به بررسی تثنیه و جمع در قرآن کریم پرداخته شده است. مفرد، مثنی و جمع آمدن کلمات در آیات قرآن کریم دارای زیبایی هایی خاص و از روی حکمتی ویژه است به همین دلیل می توان اشکال مختلف کلمات وارده در آیات و جایگاه قرار گرفتن آن ها را یکی از جنبه های اعجاز قرآن کریم دانست. از این رو با تکیه بر تعاریف کامل واژگان، استخراج مثنی و جمع های موجود در قرآن و تجزیه و تحلیل آمارهای آنها دریافتیم که برخی از واژگان در قرآن کریم فقط به صورت مفرد بکار رفته اند؛ برخی دیگر شکل مفرد یا جمع از جنس خود ندارند. و بخشی دیگر از واژگان، مثنی و جمع از شکل خود دارند اما هر شکلی برای امری خاص بکار رفته است و نوعی تکفیک ویژه در استفاده از واژگان و اشکال مختلف آن ها وجود دارد. و با بررسی این موارد جنبه های دیگری از اعجاز قرآن کریم غیر از اعجاز عددی بر ما آشکار گردید. کلید واژگان: تثنیه و جمع، اعجاز، زیبایی شناسی، قرآن کریم.

تصوّف، از قرن اوّل هجری در دوره جنگ های داخلی عهد صحابه و بنی امیّه و ظهور احزاب تندرو و استبداد حکّام، به وجود آمد. این گرایش در ابتدا خواستار دوری از امور دنیوی بود امّا با گذشت زمان و تعامل با اندیشه های خارجی همچون بودائیان و افلاطونیان و مسیحی ها و ایرانیان، در دوران بنی عبّاس و مملوکیان، شکوفا شد و به صورت مکتبی منظّم در آمد که دارای شیوهای مخصوص به خود بود و به تدریج به فرقه های مختلفی تقسیم شد که تا امروز به حیات خود ادامه می دهند. شباهت های فراوانی میان تصوّف و شعر وجود دارد. تصوّف برای شناخت و تفسیر جهان، به درون انسان می نگرد. شعرهم بیان تأمّلات درونی و قلبی است. این موضوع باعث شده است که از همان ابتدای پیدایش تصوّف، پیروانش برای بیان حالات صوفیانه ی خویش زبانی بهتر از شعر نیابند. و ازهمان آغاز، تصوّف با شعر عجین شود. بسیاری ازصوفیان بزرگ، تعلیمات صوفیانه خود را با زبان شعر منتشر کرده اند و به همین سبب نوع خاصّی از شعر به نام شعر صوفی، در ادبیات ملّت های اسلامی پدید آمده است که تا کنون هم ادامه دارد. از اوایل قرن بیستم، «مدرنیسم» در منطقه ی عربی گسترش یافت که یکی از تبعات آن گسترش مکاتب ادبی غربی، در منطقه بوده است. بسیاری از شاعران جوان این عصر که با ادبیات معاصر غربی آشنا شده بودند، وشباهت های زیادی را در آن با میراث ادبی صوفیانه ی خودشان یافته بودند از ترکیب این دو سبک هنری، نوعی مکتب ادبی غامض و پیچیده به وجود آوردند که زبان بیان در آن «شعرسپید»یا «قصیده النثر»نام گرفت که خود یکی از ابداعات مدرنیسم ادبی به شمار می آید. یکی از نمود های بارز در این نوع شعر، گرایش آن به تصوّف است. امّا تصوّفی با ویژگی های جدید و کار کردها و اهداف جدید، که البتّه ارتباطاتی هم با تصوّف اسلامی سنتی در آن وجود دارد. نماینده ی واقعی این دسته از شاعران در شعر عربی، «علی احمد اسبرسعید» با تخلّص شعری «ادونیس» است. که از ابتدای زمان پیدایش این جریان ادبی تا زمان حال با این حرکت بوده است و دیوان های شعری و آثار نقدی زیادی در این زمینه منتشر کرده است. این پژوهش، علاوه بر مقدمه و کلیّات تحقیق، از سه فصل تشکیل شده است. در فصل نخست، مفهوم تصوّف و نظرات مختلف و مسائل مهم مطروحه در آن بیان می شود و جلوه های تصوّف در فلسفه های کهن و ادیان مختلف ذکر گردیده و انواع تصوّف در میان مسلمانان و مسائل مهم هر کدام در راستای اهداف تحقیق بیان می شود و در پایان واژگان و مفاهیم مورد استفاده در تحقیق توضیح داده می شود. در فصل دوم، اشعار صوفیانه ی «ادونیس» مورد تجزیه و تحلیل قرار می گیرد و با مقایسه ی آن با شعر شاعران صوفیّه، جلوه های مختلفی از تصوّف سنتی و فلسفی و نوعی تصوّف ملهم از مکاتب ادبی نو گرای غربی، بیان می شود. در فصل سوم، پرسش ها ی تحقیق پاسخ داده شده و و اقدام به نتیجه گیری و ارائه ی پیشنهادات خواهد شد.

نوستالژی (nostalgia)، در اصطلاح رنج بردن و غم ناشی از غیرممکن بودن بازگشت به گذشته است. این گذشته معانی گسترده ای می یابد و شامل وطن و زادگاه، خاطرات فردی و جمعی، دوره های از دست رفته و شرایط و موقعیّت گذشته است. اصطلاح نوستالژی در اصل مربوط به علم روان شناسی است. این احساس و فرآیند روانی پس از ورود به دنیای ادبیات موجد ترسیم حسرت آمیز گذشته می شود. نوستالژی به عنوان عاطفه-ای روانی و غالب، زمینه ی خلق بسیاری از آثار ادبی جهان را فراهم کرده است. ادبیات عربی نیز از نخستین نمونه های شعری خود در دوره های پیشین تا کنون، سهم به سزایی از این احساس را داشته است. یکی از محمل-های اصلی نوستالژی در حوزه ی شعر معاصر عربی، شعر معاصر فلسطین است. سمیح القاسم یکی از شاعران بزرگ معاصر فلسطین است که شعر او سرشار از نمودهای نوستالژیکی است. هدف این پژوهش، بررسی و تحلیل فرآیند نوستالژی در شعر سمیح القاسم است. برای این منظور، مظاهر و نمودهای فردی و جمعیِ نوستالژی همچون دلتنگی برای وطن، خاطرات کودکی، آرمان شهر، ارزش های گذشته، منجی موعود، بهشت گمشده و آرکائیسم را در شعر سمیح القاسم بررسی کرده ایم. سپس، به واکاوی مهم ترین عوامل فردی، سیاسی و اجتماعی، و فرهنگیِ موثّر در شکل گیری نوستالژی در شعر او پرداخته ایم. مهم ترین تکنیک های ادبیِ مورد استفاده ی سمیح در انعکاس نوستالژی از دیگر موضوعات این پایان نامه است. بر این اساس، انواع «نماد» که شامل نمادهای دینی، تاریخی و ادبی می شود و نیز کاربرد «تراث» در شعر او بررسی شده است.

موضوع زهد از دیرباز از جمله حوزه های مورد توجه عرفا و ادبای اسلامی و از جمله مفاهیم و مضامین مشترک میان آنها بوده است. از دوره هایی که زهد در ادبیات عرب و به ویژه شعر به صورت موضوع مستقلی گسترش یافت، دوره ی اندلس است. ابو اسحاق البیری، شاعر و فقیه مالکی اواخر عصر امویان و دوره ی ملوک الطوائف در اندلس، یکی از بزرگترین شاعران زهدیه سرا در ادب عربی است که مضامین و معانی زهد را در قصایدی بلند و با اسلوبی ساده و روان بیان کرد و آن را وسیله ای برای نقد اجتماعی قرار داد. وی دیوانی دارد در حدود 800 بیت که موضوع بیشتر اشعار آن زهد و مذمت دنیا پرستی همراه با بکار گیری انواع صنایع بیانی و بدیعی خصوصاً جناس و طباق در آن است. در این راستا پژوهش حاضر، به بررسی سبک زهدیات ابواسحاق پرداخته است و انتظار می رود نتیجه ی آن بتواند برای پژوهشگران این عرصه موثر واقع شود. بررسی سبک شناختی این زهدیات در سه سطح صورت گرفته است. سطح زبانی- آوایی که شامل: موسیقی بیرونی و درونی، سطح لغوی و سطح نحوی است. در این سطح، اوزان شعری، میزان بکار گیری بدیع لفظی و بسامد واژه های به کار رفته در زهد همراه با نوع اسالیب نحوی موجود در دیوان، مورد توجه قرار گرفته است. در سطح فکری، به مضامین و شاخصه های فکری زهدیات پرداخته ایم و در سطح ادبی، میزان به کارگیری صنایع بیانی و بدیع معنوی در زهدیات ابواسحاق مورد بررسی قرار گرفته است.

مصر به عنوان کشوری مهم در عرصه رمان نویسی،از جایگاهی ممتاز در ادبیات برخوردار است.خانم نوال سعداوی به سبب فعالیتش در عرصه حمایت از حقوق زنان ونیز تشکیل جنبش همبستگی زنان از اهمیتی خاص نزد جامعه برخوردار گشته است او علاوه بر پزشکی بیش از چهل رمان ونمایشنامه نگاشته است که به ترسیم زوایای زندگی زنانه در مصر پرداخته است،او اولین زن عرب است که زندگینامه اش را در کتاب (اوراقی حیاتی)نوشته است .وی به سبب آشنایی اش به زبان های فرانسوی و انگلیسی وسال ها زندگی اش در غرب توانسته از این دو زبان گنجینه ای غنی بیاندوزد ،رمان الحب فی زمن النفط که پس از رهایی نویسنده از زندان ونیز پس از تهدید شدنش به ترور از طرف گروه های جهادی مصر نوشته شده است، با دیدی رادیکال فمینیستی نوشته شده و درآن رگه هائی از رئالیسم جادوئی به چشم می خورد ،زبان راوی در آن وجملاتش ساده وقابل فهم است و نویسنده بطور صریح به نقد دیدگاه های سنتی و دینی موجود در جامعه مصر پرداخته است و گوئی در جستجوی هویت زنانه بوده که جامعه وبرخی باورها مانع رسیدن او به هدفش شده است ، او با اندیشه فرار دائمی در پی آن است که عدم رضایت خود را از وضع موجود ابراز دارد، او با انتخاب شخصیت های بی نام در پی آن است که مصادیق شخصیت اصلی داستانش را محدود نکند، و به جهت تأثیری که ازتبعیض جنسیتی گرفته است مدام همه چیز را به زنان منسوب می کند . کلید واژه: ساختارشناسی، عناصر داستانی، نوال السعداوی، الحب فی زمن النفط، درون مایه

ادبیات عرب در دوران معاصر، رمان را به عنوان نوع جدیدی از انواع ادبی پذیرفته که همگام با شعر و دیگر انواع ادبی، به صورت زیبا و هنرمندانه به تعبیری همه جانبه درباره هستی و انسان می پردازد. ابراهیم نصر الله نویسنده فلسطینی- اردنی متولد 1954 در شهر عمّان است، خانواده او در سال 1948 ار سرزمین خود آواره شده و به اردن کوچ کردند، در آثار او تأثیر پذیری از فلسطین و درد و رنج آوارگان این سرزمین به خوبی مشهود است، رمان « حارس المدینه الضائعه» از جمله آثاری است که او آن را در سبک رئالیسم جادوئی نوشته ودر این اثر از نویسنده مشهور اسپانیایی ژوزه ساراماگو و اثر مشهور او «کوری» الگو برداری کرده و با اثر مشهور امیل حبیبی «المتشائل» بینامتنی داشته است. داستان رمان «حارس المدینه الضائعه» در باره فردی از اهالی عمّان پایتخت اردن می باشد که صبح زود هنگام قصد رفتن به سر کارش را دارد اما با حوادث عجیب و شگفت انگیزی رو به رو می شود که داستان رمان را رقم می زند. سعید شخصیت اصلی داستان با شهر عمّان که خالی از سکنه شده مواجه می شود و سکوت و سکون ماشینها و خیابانها بر ابهام وشک و تردید او می افزاید، نویسنده در این اثر از سبک رئالیسم جادوئی بهره گرفته و قصد دارد بطور ضمنی و تلویحی به غربت و سر گشتگی انسان معاصر اشاره کند. عناصر داستانی در این رمان به نحو شایسته ای تصویر شده و نویسنده از طریق شخصیت اصلی داستان افکارش را بیان می کند و از طریق بهره گیری از شهر عمّان که خالی از بشر شده سعی در بیان سبک مورد نطر خود یعنی رئالیسم جادویی دارد.

رمان مهم ترین و معروف ترین شکل تبلور یافته ادبی روزگار ماست که با گسترش آن، ادبیات پوشش اشرافی و اختصاصی خود را به دور انداخت و معنای آثار دگرگون شد و به تدریج فرد به نیروی خلاق و زندگی درونی و عاطفی و ویژگی های افراد جوامع مختلف آگاهی یافت و رمان به این جایگاه نرسید مگر به واسطه ی استفاده درست و به جا از عناصر داستانی که خلق هر رمانی نیازمند چینش دقیق این عناصر است وموفقیت یا عدم موفقیت داستان در گرو میزان هماهنگی و انسجام میان اجزاء و نحوه ی به کارگیری آنها در داستان می باشد که انسجام و پیوند و تسلسل منطقی این اجزاء در عکس العمل خواننده نسبت به داستان و برقراری ارتباط با آن موثر است. توفیق حکیم نویسنده ی معاصر مصر خالق رمان های ماندگاری می باشد که هر یک تصویری از واقعیت های اجتماعی جامعه و به ویژه جامعه ی عرب و مصر که در حقیقت بازگوکننده ی ارزش ها و گرایش های طبقه ی متوسط مصری است، را ترسیم می نماید. یکی از این رمان ها «عصفور من الشرق» که روایتگر صحفه ای از زندگی خود توفیق و به نوعی یادداشت-های روزانه ی وی در پاریس است بیانی از تقابل دو فرهنگ شرق و غرب است و در سال 1938 به رشته ی تحریر در آمد. این پژوهش ابتدا به بیان تعریفی از رمان، انواع و عناصر آن و بعد به زندگی و آثار این ادیب فرزانه و به دنبال آن به بیان رمان مذکور و بررسی عناصر داستانی آن می پردازد.

یکی از انواع جدید ادبیات در دوره ی معاصر رمان است که امروزه پیشرفت های چشم گیری در میان ملت های مختلف داشته است. نجیب کیلانی یکی از رمان نویسان معاصر عرب است که در این زمینه توانایی های فراوانی از خود نشان داده و با خلق آثاری گرانبها، مجموعه ای از عوامل اجتماعی و دینی و سیاسی را که در طول زندگی خود با آنها برخورد کرده، به شکلی قوی و منسجم در قالب رمان گنجانیده است. رمان «الربیع العاصف» و «عذراء جاکرتا» دو اثر از آثار نجیب کیلانی هستند که با جملاتی ساده و روان اهدافی ارزشمند و والا را دنبال می کنند که عبارتند از تعلیم باورهای اصیل دینی و آگاهی قشر جوان و مسلمان جامعه از فسادها و ظلم های موجود در جامعه. این پژوهش به مطالعه ی عناصر داستانی داستان های نوین و چگونگی کاربرد این عناصر در دو رمان «الربیع العاصف» و «عذراء جاکرتا» اشاره دارد و تمامی عناصر را به صورت مستقل مورد بررسی قرار می دهد، البته قدرت همه ی عناصر در یک سطح نیست بلکه دارای شدت و ضعف هایی می باشند. شخصیت های اصلی و فرعی در هر دو رمان با نشان دادن ایستایی و پویایی و همچنین سادگی و پیچیدگی آن ها به زیبایی بکار گرفته شده است و در پرداخت شخصیت ها از هر دو شیوه ی شخصیت پردازی مستقیم و غیر مستقیم استفاده شده است. پیرنگ هر دو رمان پیرنگ بسته و منسجم است و تمامی ارکان پیرنگ به وضوح در داستان قابل مشاهده است. صحنه های هر دو رمان در موقعیت های مختلف و مطابق با نیاز موضوع و جهت انعکاس واقعیت های اجتماعی مدّ نظر نویسنده است. در هر دو رمان از گفتگوهای درونی و بیرونی استفاده شده است، همچنین توصیفات دو رمان ساده و زبان آن ها فصیح و قابل فهم است. بررسی و توجه به این مسائل میزان موفقیت نویسنده و قدرت و جایگاه او را در ادبیات داستانی معاصر نشان می دهد.

یکی از شیوه های بررسی و نقد متون ادبی، بررسی ارتباط آن با متونی است که پیش از آن نگاشته شده اند. بر اساس این نظریه که تناص یا بینامتنی نامیده می شود، هیچ متنی مستقل نبوده و برآیندی از تاثیر متون دیگر است که به صورت مستقیم یا غیر مستقیم در ذهن نویسنده اثر نموده و متن وی را دستخوش تحول نموده است. این نظریه در اواخر دهه شصت توسط ژولیا کریستیوا با تاثیر پذیری از آرای میخاییل باختین، ارائه شد.ابو اسحاق البیری از جمله شاعران تصوف پیشه ای است که در ادبیات عربی دارای جایگاه خاصی است. وی تا حد زیادی متاثر از ابن نباته مصری بوده و مضامین اشعارش بیشتر دینی و عرفانی است. با در نظر گرفتن این نظریه و با توجه به این مسأله که شاعری چون ابو اسحاق البیری، دارای گرایش های عرفانی و دینی قوی است، می توان چنین پیش بینی نمود که ایشان در نگارش اشعار خود متاثر از متون دینی (به ویژه قرآن و حدیث پیامبر و یا روایات صحابه) بوده است. در ضمن پژوهش، این کنش و واکنش بین اشعار و متون دینی بیش از پیش رونمایی شده و میزان این اثر پذیری بر پژوهشگر آشکار می گردد. ابو اسحاق در قالب موضوعات مختلف از مضامین و داستان ها و شخصیت های قرآنی بهره برده است و بر غنای معنوی اشعار خود افزوده است. بهره گیری ایشان از متون ادبی به صورت های مختلف بینامتنی می باشد به عبارت دیگر وی گاهی از نفی کلی (حوار) و گاهی از نفی متوازی (امتصاص) و زمانی از نفی جزئی (اجترار) بهره می گیرد. در این تحقیق با شیوه تحلیل محتوایی متن و با گرایش بررسی رابطه میان دو متن، به این مهم پرداخته شده و در نهایت خواننده را به این نتیجه رهنمون می سازد که ابو اسحاق البیری تا حد فراوانی متاثر از متون دینی بوده و مضامین آن را در دیوان خود منعکس نموده است.

ادبیات تطبیقی در عصر حاضر یکی از مهمترین روش های تحقیقی در ادبـیات جهـانی اسـت و روز به روز شکوفاتر مـیشود. معروف رصافی درگیر مسائل مربوط به کشورهای عربی و بخصوص کشور عراق بوده و ماموستا هه ژار نیز عمر خویش را در راه کُردها و کردستان گذرانیده است. این دو شاعر در یکی از مهم ترین دوره های جهان اسلام و شرق می زیستند که استعمار غرب؛ آمریکا و انگلیس، سعی و کوشش خود را برای سیطره بر شرق به کار می برد و برای رسیدن به این مقصود از هیچ کوششی دریغ نمی کرد. اشعار سیاسی و اجتماعی این دو شاعر به طور عمده مربوط به مسائل جامعه ای بوده است که مورد ظلم و تهاجم بیگانگان و حاکمان نالایق قرار گرفته اند. به این خاطر است که در بیشتر موضوعاتی که سروده اند دارای تفکر و نگرشی مشابه هستند. در این رساله به بررسی تطبیقی اشتراک و اختلاف محتوا و مضمون اشعار سیاسی و اجتماعی معروف رصافی و ماموستا هه ژار بر اساس مکتب ادبیات تطبیقی آمریکایی(تشابه و همانندی) و با استفاده از روش توصیفی و تحلیلی و ابزار کتابخانه ای پرداخته شده است.

داستان کوتاه در ادبیات معاصر عرب به عنوان مهمترین نوع ادبی بعد از شعر و رمان ظهور و گسترش یافت و همگام با شعر و رمان به صورت زیبا و هنرمندانه به تعبیر همه جانبه در مورد هستی و انسان می پردازد و نجیب محفوظ نویسنده و ادیب مصری در رشد و شکوفایی این فن نقش بسزایی داشته است. و یکی از ویژگی های داستان کوتاه داشتن پیرنگ است که نجیب محفوظ از آن در مجموعه داستان "الشیطان یعظ " در جهت دهی به داستان و انتقال جهان بینی به خواننده استفاده کرده است و احساسات آشفته را طبقه بندی کرده و به کشمکش¬های داستان منطق وجودی بخشیده است و هماهنگی را عناصر داستان ایجاد کرده است که در غیر این صورت داستان دچار بی تصمیمی و بی هدفی می¬شود و به سوی حکایت و حدیث و اسطوره و افسانه می¬رود. در این تحقیق ابتدا داستان به صورت پیرنگ (علت و معلولی) نوشته شده است و بعد از آن به تطبیق داستان با انواع پیرنگ پرداخته شده و نوع پیرنگ های به کار گرفته در این داستان ها مشخص شده است و بعد از آن بحث ایرادات پیرنگی بررسی شده است در آخر به عناصرساختاری پیرنگ داستان ها پرداخته شده است.

طنز شیوه¬ی بیانی خاص و کارآمدی¬ است که در ادبیات جهان جایگاه و منزلت ویژه¬ای دارد و شاعران در موارد بسیاری اعمّ از سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و دینی، با هدف اصلاح جامعه و رفع چالش¬های موجود از آن بهره می¬جویند. یکی از نتایج نهضت ادبی گسترش کاربرد نقد سیاسی و اجتماعی با استفاده از ابزار طنز می¬باشد. در این میان شاعران به عنوان طالب آرمان¬های اخلاقی و انسانی جامعه¬ی خویش، شعر خود را آیینه¬ی واقعی زندگی مردم، و زبان طنز را به عنوان یکی از موثرترین زبان¬ها در نقد رویدادهای اجتماعی و سیاسی به کار گرفتند. احمد شوقی ¬در دوران خفقان بار¬ سیاسی ¬و اجتماعی مصر، زمانی که استعمار در شیوه¬های گوناگون خویش بروز کرده بود و فضای جامعه آکنده از بدبختی و فساد بود، زبان به اعتراض می-گشاید و با بینش خاص خود به ریشه¬یابی معضلات سیاسی و اجتماعی جامعه¬ی مصر می¬پردازد و با اشعار طنز آمیز خود نسبت به حقایق و رویدادهای جامعه واکنش نشان می¬دهد. این پایان¬نامه همچنان که از عنوان آن مشخص است سعی بر آن دارد که با روش تحلیل محتوا و با رویکردی موضوعی اشعار طنزآمیز سیاسی و اجتماعی احمد شوقی را مورد بحث و بررسی قرار دهد. نتایج این پایان نامه نشان دهنده این است که احمد شوقی همچون دیگر شاعران متعهد به جامعه و ملت خود در جهت اصلاح سیاسی و اجتماعی به زبان طنز روی آورده و به گونه¬ای غیر مستقیم و حکیمانه در جهت اصلاح و ایفای رسالت ادیبانه¬ی خویش تلاش دارد. طنز های او که غالبا به جامعه و مشکلات اجتماعی می¬پردازد، غیر گزنده و ملایم است و بیشتر رویکردی سازنده دارد

نجیب محفوظ برنده ی جایزه ی نوبل و یکی از داستان نویسان برجسته ی معاصرجهان عرب است، وی آثار زیادی در زمینه ی داستان به ادبیات عرب عرضه کرده است. رمان ثرثره فوق النیل یکی از جمله این آثار است؛ این رمان محتوایی سیاسی، اجتماعی دارد. او با توجه به شرایط زمانه؛ واقعیت مصر را با حالتی رمزگونه و در زیر پوشش الفاظ بیان نموده است. این پایان با طرح سوالات بررسی ساختار و مضمون رمان ثرثره فوق النیل و میزان ارتباط شخصیت های این رمان با شخصیت های واقعی جامعه در 4 فصل می پردازد که در فصل اول به کلیات تحقیق و در فصل دوم به تعاریف و در فصل سوم به تحلیل رمان و در فصل چهارم به نتیجه گیری و خلاصه ی عربی پرداخته شده است. و به نتیاجی از قبیل رمز گویی، تقابل پوچی با واقعیت دست یافته است و با استفاده از تحلیل محتوای متن و ابزار کتابخانه ای به بررسی داستان پرداخته شده است.

بدبینی یکی از مفاهیمی است که از گذشته تا کنون در شعر عربی تجلی یافته است و فوزی معلوف یکی از مصادیق این تجلی است که در عصر حاضر شعر او یکی از مصادیق این تجلی است. او شاعری اندوهناک و بدبین با مزلاجی افسرده و ناراحت که از پس پرده ی بدبینی تمام دنیا را نگاه میکند.

اصطلاح اغتراب دارای مفاهیم و مدلولات فراوانی است . به طوری که اندیشمندان عرصه علوم انسانی تعریف های متفاوتی از آن ارائه داده اند. احساس غربت به طور عمدی یا ناخود اگاه بر رفتار و گفتار افراد غربت زده اثر می گذارد، به ویژه اگر این افراد از گروه هنر مندان و شاعران باشند . تاریخ ادبیات عربی مملو از نمونه های فراوان غربت زدگی و جامعه گریزی است از جمله این افراد ،ایلیا ابو ماضی شاعر مهجر و برجسته عرب می باشد . او در اشعارش مضامین زیادی از شعر غربت را سروده و توانسته است نام خویش را به عنوان شاعری غربت سرا در تاریخ ادبیات عربی ثبت نمایید. همین مسئله انگیزه ای شد تا در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوای متن و ابزار کتاب خانه ای به بررسی پدیده اغتراب در شعر ایلیا ابو ماضی به عنوان شاعری مهاجر پرداخته شود.

ادبیات تطبیقی از پایه¬های نقد جدید ادبی به شمار می¬آید که زمینه را برای خروج ادبیات بومی¬¬ از انزوا و عزلت فراهم کرده و آن را در معرض افکار و اندیشه¬ها قرار می¬دهد. غزل یکی از انواع شعر غنایی است که مضمون عشق در آن به گونه¬ای بارز، به کارگرفته شده است. هیچ پدیده یا اثر ارزشمند علمی و ادبی و صنعتی و ... پدید نیامده، مگر اینکه پای عشق در میان باشد. عشق در زندگی نازک الملائکه و نیما یوشیج نیز جریان داشته و هر کدام به نوعی از این نیروی آفریده شده خداوند بهره ¬برده¬اند. نازک که در تب و تاب عشق مجازیش است وقتی درک می¬کند که روحش با این عشق آرامش نمی¬یابد به عشق حقیقی رو می¬آورد. نیما نیز با وجود اینکه از دو عشق شکست خورده در عین حال عشق باعث پیشرفتش می¬شود و به شعر و شاعری و هنر روی می¬آورد و عشق به حق و حقیقت در وجودش جریان می¬یابد. در تحقیق حاضر تلاش بر این است تا با به کارگیری شیوه تحلیل محتوا با رویکرد ادبیات تطبیقی مضامین عشق را در اشعار این دو شاعر بررسی نمود. نتایج نشان می¬دهد که موضوع عشق در شعر دو شاعر شباهت¬های فراوانی با هم دارد. در اشعار آنان، علاوه بر عشق مجازی و عشق حقیقی، عشق به طبیعت، همنوع دوستی، و عشق به وطن به صورت بارز وجود دارد.

می توان تاریخ پیدایش اختلاف نظر در بین انسانها نسبت به مسائل را آغاز خلقت انسان دانست. چرا که انسان دارای قدرت تعقل و به تبع آن قدرت تجزیه و تحلیل است و در مورد مسائلی که پیش رویش قرار می گیرد؛ پس از شهود و بررسی، به بیان استنباط خود می پردازد. پس با توجه به تفاوت در تحلیل داده ها از جانب هر فرد خاص و یا تفاوت داده ها و اطلاعاتی که در اختیار هر فرد قرار دارد؛ می تواند نوع استنباط نیز متفاوت باشد و این مسأله پس از خلقت بشر و در سطح تحلیل بشر اولیه بوجود آمده و تا به امروز و نسبت به مسائل جدید و نوین ادامه دارد. در این میان مسائل فقهی و احکام مربوط به آن نیز از این قاعده مستثنی نیست. چرا که داده ها و اطلاعاتی که در اختیار فقیه قرار می گیرد تا با تحلیل آن به استنباطی دقیق رسیده و در نهایت حکمی فقهی را صادر نماید. این اطلاعات شامل آیات قرآن و احادیث پیامبر و سخنان بزرگان صدر اسلام است و طبیعی به نظر می رسد که برداشت فقهاء از این سخنان متفاوت بوده و در نتیجه احکامی متفاوت صادر شود در این میان یکی از مسائلی که باعث ایجاد این اختلاف برداشت گردیده، قواعد آن زبانی است که این متون بدان تکلم و یا مکتوب گشته است.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

چکیده ندارد.

صلاح عبدالصبور به عنوان یکی از پیشگامان شعر نو عربی از شعرای بزرگ معاصر مصر است که در طی 50 سال عمر خود ( 1931 – 1981 م ) خدمت فراوانی در عرصه سیاست، اجتماع و ادبیات انجام داد . نمایشنامه « ماساة حلاج » به عنوان بزرگترین اثر ادبی صلاح عبدالصبور دارای جایگاه مهمی در حوزه نمایشنامه های شعری ادبیات معاصر عربی است که عنوانش « الکلمه » و « الموت » است. با بررسی این اثر سعی شده است تا جوانب مختلف آن مورد تحلیل قرار گیرد، چرا که این نمایشنامه در لفافه خود مسائل زیادی را در حوزه سیاست، اجتماع و ادبیات مطرح می کند . صلاح عبدالصبور در جنبه سیاسی و اجتماعی این نمایشنامه با عنوان تراژدی حلاج به نوعی عذاب متفکران معاصر و خفقان حاکم بر فضای اندیشه و سخن را بررسی می کند. او متفکر را در صراع دائم بین شمشیر و کلمه می بیند که به ناچار حقانیت و تاثیر فکر و سخن یک اندیشمند به بهای شهادت او در راه سخنش محقق می گردد. این واقعیت حادثه تاریخی به صلیب کشیده شدن حلاج را برای ما یادآور می شود که در راه سخن و عقیده اش به شهادت رسید . عبدالصبور در قالب این نمایشنامه مفاهیم موجود در جامعه از جمله خیر، شر، فساد، حق، عدالت و نابسامانی در فضای سیاسی و اجتماعی جامعه را بررسی می کند . نمایشنامه « ماساة حلاج » که بر زبان شعر و در قالب شعر نو است زمینه را برای مواجه شدن عبدالصبور با انواع بهتان ها و ناملایمات فراهم می سازد که تحلیل ادبی، فنی، ادبی و مضمونی این اثر جوانب مختلف موضع گیری در مقابل این شاعر بزرگ را آشکار می سازد. این نمایشنامه را می توان «ماساة عبدالصبور» تلقی کرد زیرا مفهوم بارزی را که این نمایشنامه می خواهد هویدا سازد، التزام یا عدم التزام متفکر در اندیشه و عقیده اش می باشد . نمایشنامه « ماساة حلاج » درصدد ایجاد یک رخداد و حادثه که به نوعی شگفتی ایجاد کند، نیست زیرا پایان درام و حادثه کاملا مشهود است و این نکته توجه را به مفاهیم و ارزش های ادبی، مفهومی و مضمونی این اثر معطوف می دارد .

زیبایی شناسی در عرصه ادبیات، به طور کلی کشف زیبایی های نهفته در آن می باشد و این زیبایی بیشتر به وسیله عناصر صور خیال از قبیل: تشبیه، مجاز، استعاره، تشخیص، کنایه و ...، در شعر به وجود می آید. در این پژوهش سعی شده تا وصفیات ابن معتز از دریچه زیبایی صور خیال و تصاویر شاعرانه بررسی شوند تا در سایه آن، از میزان خلاقیت فنی و هنری شاعر، در عرصه صور خیال و تصویرگری و نیز شخصیت ادبی و حتی فکری و اخلاقی وی، پرده برداشته شود. ابن معتز در فن وصف و تصویرگری مهارتی بسیار شگرف دارد. وی در وصفیات خود بیشتر به امور حسی زندگی پرداخته و با استفاده از ابزار مهم تخییل، تصاویری زیبا و هنرمندانه از طبیعت ترسیم کرده است و به همین جهت او را شیخ توصیف کنندگان می نامند. وی توصیف گری چیره دست است که تصاویر طبیعت را با قلم شعر ترسیم می کند. یکی از اساسی ترین عوامل جاودانگی شعر و نیز نبوغ هنری ابن معتز، نوع نگرش وی به پدیده-هایی است که در پیرامون وی وجود داشته است. شاعر ساده ترین و زیباترین احساسات را در قالب بهترین تصاویر به مخاطبان منتقل می نماید و شدیداً به زیبایی و آراستن تصویر اهتمام می ورزد. خیال ابن معتز خیالی آسوده و بلند پرواز است که در سایه زندگی، در قالب تصاویری زیبا و هنرمندانه، آزادانه جریان دارد. عناصر تشکیل دهنده تصاویر در وصفیات وی به دلیل استفاده فراوان از فنون بیانی به ویژه تشبیه، استعاره، تشخیص و ...، از وسعت و تنوع بسیار برخوردار است.