عفونت یا سپسیس درصد بالایی از مرگ و میر را به خود اختصاص داده است. در این بیماری، سایتوکین های پیش التهابی و ضد التهابی، نقش مهمی را در پاسخ های سیستمیک التهاب بازی می کنند. التهاب نه تنها مستقیماً با فعال سازی سیستم ایمنی بلکه با واسطه سیکلواکسیژنازـ2 (cox-2) نیز در ایجاد بیماری دخالت می کند. رادیکال های فعال تولید شده در فرآیند التهاب منجر به فعال شدن فاکتور نسخه برداری nf-?b می شوند که آن نیز باعث افزایش سطح فاکتورهای دخیل در فرایند التهاب از جمله سایتوکین ها و cox2 می گردد. با توجه به نقش مهم و اصلی cox2 و متابولیت آن پروستاگلاندین e2 (pge2) در فرایند التهاب، داروهای ضد التهابی غیر استروئیدی (nsaids) برای درمان التهاب و همچنین سرطان ناشی از آن به کار گرفته می شوند. با این وجود با توجه به عوارض ناشی از مصرف nsaidها، استفاده از گیاهان دارویی دارای خاصیت ضد التهابی مانند زیره سیاه برای درمان و کاهش عوارض ناشی از التهاب، مورد توجه قرار گرفته است. از طرف دیگر، یکی از راه های نگاهداری دانه های زیره سیاه به عنوان یک گیاه دارویی، پرتودهی آن می باشد که متاسفانه تاکنون مطالعه چندانی راجع به حفظ خواص فارماکولوژیکی زیره سیاه پس از پرتودهی صورت نگرفته است. لذا در این تحقیق تاثیر عصاره هیدروالکلی و اسانس استخراج شده از دانه های زیره سیاه پرتوندیده و پرتودیده با اشعه گاما بر روی پارامترهای دخیل در التهاب و آسیب اکسیداتیو بافت کبد و ریه در مدل تجربی التهابی clp (cecal ligation and puncture) در رت مورد مطالعه قرار گرفته است. در مرحله اول زیره سیاه (carum carvi) تازه، محصول شهر کرمان تهیه شد. سپس دانه ها بسته بندی و با استفاده از یک منبع co60 در دو دز 10 و 25 کیلوگری پرتودهی گردید. در مرحله بعدی عصاره هیدروالکلی و اسانس زیره سیاه (تازه و پرتودیده در دو دز 10 و 25 کیلوگری) استخراج شد و خواص آنتی اکسیدانی آنها با استفاده از دو تست dpph و beta-carotene bleaching در سیستم in vitro مورد بررسی قرار گرفت. سپس به منظور انجام آزمایشات in vivo رت ها بلافاصله بعد از انجام clp در 43 گروه مختلف (6 رت در هرگروه) به صورت زیر تحت تیمار قرار گرفتند: 5 گروه کنترل، 5 گروه clp، 10 گروه تیمار شده با اسانس زیره پرتوندیده در دو دز mg/kg b.w 50 و 100 در ساعات مختلف و 10 گروه تیمار شده با عصاره هیدروالکلی زیره پرتوندیده در دو دز mg/kg b.w 50 و 100 در ساعات مختلف، 5 گروه تیمار شده با داروی ایندومتاسین در ساعات مختلف و 4 گروه تیمار شده با اسانس زیره پرتودیده در دو دز 10 و 25 کیلوگری و 4 گروه تیمار شده با عصاره هیدروالکلی زیره پرتودیده در دو دز 10 و 25 کیلوگری. سپس رت ها در ساعات مختلف (2، 4، 8، 16 و 24) پس از clp بیهوش شدند و از قلب آنها خونگیری شد. در مرحله بعدی حیوانات کشته شدند و بافت کبد و ریه آنها به منظور بررسی های هیستوپاتولوژیکی و بیوشیمیایی جدا گردید. نتایج این مطالعه نشان داد که پارامتر های التهابی از جملهil-10 ,mip-2, il-6 ,tnf-?, ros وpge-2 در بافت کبد، ریه و پلاسما و همچنین بیان ژن cox-2 در بافت کبد القاء شده در مدل التهابی clp، در رت های تیمار شده با اسانس زیره سیاه به طور معنی داری کاهش یافته است (p<0.05). همچنین فاکتورهای دخیل در آسیب اکسیداتیو بافتی نظیر پراکسیداسیون لیپیدها(lp) گلوتاتیون (gsh) و آنزیم میلوپراکسیداز (mpo) در بافت کبد و ریه رت های تیمار شده با اسانس کاهش می یابد و این در حالی است که عصاره هیدروالکلی زیره سیاه هیچگونه تاثیری بر روی پارامترهای مذکور نمی گذارد. در تایید نتایج فوق بررسی های هیستوپاتولوژیکی نشان دادند که شاخص های آسیب پاتولوژیکی در بافت کبد و ریه که در گروه سپسیس به طور قابل ملاحظه ای دیده می شود، در گروه های تیمار شده با اسانس زیره و نه عصاره هیدروالکلی کاهش می یابد. این نکته قابل توجه می باشد که اسانس زیره پرتودیده در دو دز 10 و 25 کیلوگری نیز خواص مذکور را حفظ می کند، بدین صورت که باعث کاهش سطح پارامترهای التهابی و فاکتورهای دخیل در آسیب اکسیداتیو در دو بافت کبد و ریه می گردد. به طور خلاصه نتایج هیستوپاتولوژیکی و بیوشیمی این تحقیق بیان می کنند که اسانس زیره سیاه و نه عصاره هیدروالکلی دارای اثرات محافظتی در دو بافت کبد و ریه بر علیه آسیب های حاصل از واکنش های التهابی و اکسیداتیو می باشد. به نظر می رسد که بخشی از این مکانیسم به دلیل تاثیر اسانس استخراج شده از زیره سیاه بر روی فعالیت پارامتر های التهابی و نیز فاکتورهای دخیل در آسیب اکسیداتیو باشد. به علاوه این اثرات در اسانس زیره پرتودیده نیز حفظ می گردد.