ما در جهانی زندگی می کنیم که در ابعاد مختلف، متکثر است. نژادها، زبان ها، فرهنگ ها و ادیان متنوع و مختلف تجلی گاه این تکثر است. در برخورد با کثرت ادیان گرایش های مختلفی به وجود آمده است: طبیعت گرائی، وحدت گرائی، حصر گرائی، شمول گرائی و کثرت گرائی. در این پژوهش سعی بر آن داریم تا در حد توان به بحث در مورد کثرت گرائی دینی (پلورالیسم دینی) پرداخته و صرفا با استناد به آیات قرآن و برخی روایات، این نظریه را به نقد بکشانیم. این پژوهش دارای چهار فصل می باشد: فصل اول: در این فصل بعد از توضیح مختصری در مورد گرایش های مختلف در برخورد با کثرت ادیان، بحث پلورالیسم دینی را آغاز کرده و به بیان تعریف، پیشینه و انگیزه طرح این تفکر در ایران و جهان پرداخته شده و در پایان قرائت های مختلف از پلورالیسم دینی آورده شده است. فصل دوم: مبانی و اصول این گرایش با توجه به مطالب کتاب «صراط های مستقیم» سروش آورده شده است و هر یک به طور جداگانه با استناد به آیات و روایات مورد نقد و بررسی قرار گرفته اند. فصل سوم: پلورالیسم دینی تبعات و پی آمد های منفی به همراه خواهد داشت، که در این فصل بیان شده و اثبات شده است که همه پی آمدهای مثبتی که پلورالیست ها ادعا کرده اند، در اسلام هم یافت می شود. فصل چهارم: بخش اصلی و تکمیلی پژوهش است که در آن سعی شده با استفاده از آیات و روایات ناسازگاری این تفکر با مبانی و اصول اسلامی نشان داده شود و در نهایت اثبات شده که تنها دین حق، اسلام می باشد. کلید واژه ها: پلورالیسم،کثرت گرائی دینی، اسلام، ادیان، نبوت، قرآن، حقانیت، نجات. pluralism. religious pluralism. islam. religions. prophetness. quran. reality. deliverance.

چکیده: حدیث به عنوان دومین سند دین شناسی همواره مورد عنایت و پاسداری جدّی مسلمانان بوده ولی در عین حال از دستبرد جاعلان و دشمنان اسلام، مصون نمانده است. از جمله مهمترین آفات در حوزه ی حدیث، جعل و تحریف می باشد. حدیث شناسان در این رابطه مباحث مفصلی ارائه داده و به معرفی افراد و گروه های جاعل و انگیزه های آنان در جعل پرداخته و در این بین «زنادقه» را به عنوان گروهی مخرّب معرفی نموده اند؛ امّا مراجعه به متون اسلامی نشان می دهد که اولاً معنای دقیقی از «زندقه» ارائه نگردیده است و افراد و گروه هایی با مشخصه های گوناگون به زندقه متهم شده اند؛ به گونه ای که می توان زنادقه را در انواع زنادقه خاص شامل پیروان ادیان ایرانی و زنادقه ی عام شامل زنادقه دینی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و ... دسته بندی نمود. ثانیاً «زنادقه» در اصطلاح حدیث شناسان بر تمامی افراد منتسب به زندقه اطلاق نشده بلکه مرادشان از زنادقه مخالفان اسلام بوده است که مرموزانه جهت تشویش و تشکیک در عقاید مسلمانان به جعل و دسیسه در احادیث متوسل شده اند. از این رهگذر نیز ارائه دسته بندی دیگری از زنادقه، به زنادقه جاعل و خرابکار در حوزه ی دین و زنادقه غیر جاعل ممکن خواهد شد. در این پژوهش بعد از بررسی واژه ی «زنادقه» و سیر تاریخی مفهوم «زندقه»، تعریفی از این پدیده ارائه و علل اتهام افراد و گروه های مختلف به زندقه تحلیل شده است. آنگاه به مناظرات زنادقه با ائمه: و سایر علما و شبهات و آرای زندیقان پرداخته شده و در پایان، برخی احادیث جعلی منتسب به این افراد در زمینه های مختلف و اهداف آنان از تخریب، مورد بحث قرار گرفته است. کلید واژه ها: حدیث، جعل حدیث، زندیق، زنادقه و زندقه.

ابوالحسن علی بن ابراهیم قمی (زنده در 307 ق) از برجسته ترین محدثانی می باشد که تفسیر منسوب به او، در بر دارنده برخی مطالبی است که با شرع، عقل و مبانی اعتقادی شیعه سازگار نمی باشد. از آنجا که این مطالب با افکار غالیان تناسب بیشتری دارد، به بررسی افکار، اقدامات و تأثیر آنان بر روایات موجود در تفسیر قمی پرداخته می شود. از طرفی مقایسه بین روایات تفسیری علی بن ابراهیم در کافی با روایات وی در تفسیر قمی می تواند ما را در تعیین مولف اصلی و زمان تألیف این تفسیر، یاری کند. تفاوت بین نقل طبرسی در مجمع البیان و استرآبادی در تأویل الآیات از تفسیر قمی، با آنچه در تفسیر فعلی موجود است ما را به این نتیجه می رساند که این تفسیر با تفسیری که در اختیار طبرسی و استر آبادی بوده، اندکی متفاوت می باشد. شیخ طوسی (م 460 ق) یکی از مشهورترین مفسران شیعه از مطالب این تفسیر بسیار اندک بهره برده است و نام علی بن ابراهیم فقط دو بار در تفسیر وی دیده می شود. این امر شاهد بر آن است که شیخ طوسی بسیاری از مطالب این تفسیر را قبول نداشته است.

هدف این رساله در ابتدا تبیین حرمت خداوند که ریشه همه حرمت هاست و همچنین کتاب خدا، ملائکه و مکان های مقدس می باشد و سپس به تبیین حرمت انسان ها از قبیل معصومین علیهم السّلام، اهل ایمان، معلم و شاگرد، خویشاوندان، همسایه، همنشین، مهمان، محرومان و اقلیت های مذهبی می پردازد. برای وصول به این هدف به ابعاد مختلف حرمت داری از جهات عملی در قالب تسلیم محض در برابر خداوند و پیامبر ص و... و نیز از جهات گفتاری در قالب سلام، درود خداوند بر پیامبر ص و اهل ایمان و... پرداخته شده است. ضمناً به راه کار قرآن هنگام تضاد حرمت ها مثلاً ترجیح حرمت الهی بر سایر انسان ها و نیز لزوم رعایت عدالت و انتخاب جانب حق و لو این که به ضرر فرد باشد، نیز اشاره شده است.

کتابی که ترجمه و تحقیق آن در ادامه می آید، یکی از کتابهای مستقل در زمینه استفهامات قرآن کریم است. مولف محترم، در باره ی نکات بلاغی و گاهی تفسیر موضوعی 1260 استفهام قرآنی، به ترتیب از اول مصحف تا پایان آن، تنها به نظرات علمای اهل سنت پرداخته و آن ها را مورد نقد و بررسی قرار داده است. ما در ترجمه و تحقیق این کتاب، سعی نموده ایم با رعایت امانت، به ترجمه آن بپردازیم و نقطه نظرات برخی از علمای متقدم شیعه مانند: شیخ طوسی و شیخ طبرسی، و و بعضی از علمای متأخر شیعه مانند: علامه طباطبایی و در چند مورد علامه بلاغی و نُه تفسیر دیگر را ذکر نماییم تا نکمله ای بر کتاب مذکور باشد.

این پژوهش پیرامون وطن دوستی و تبیین دیدگاه اسلام درباره جایگاه و اهمیّت علاقه به وطن است. با بررسی متون دینی و منابع تفسیری معتبر به عنوان مهمترین منابع مورد نظر برای استنباط و استخراج دیدگاه اسلام مشخّص می گردد که دین اسلام این اصل فطری را مورد توجّه قرار داده و سفارش به وطن دوستی نموده امّا در عین حال دستور به مهاجرت و ترک وطن در مواقع خاص داده است. با توجّه به کشش درونی انسان به سوی دوست داشتن وطن و لزوم پرهیز از افراط و تفریط های آن و لزوم حاکمیت ایمان و ارزش های دینی بر وطن دستی، ضرورت و اهمّیت موضوع مشخّص می گردد. همچنین حقّ آزادی انسان در انتخاب وطن و عدم مشروعیت آواره کردن افراد از وطن مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان، آبادانی، امنیّت و استقلال وطن، دفاع از تمامیّت ارضی وطن، حفظ منابع طبیعی و سرمایه های ملّی، خدمت رسانی به هموطنان و حفظ اسرار وطن به عنوان مهم ترین آثار وطن دوستی مطرح می گردد.

چکیده: محور اصلی این تحقیق، سعی در یافتن و نشان دادن ارتباط آیات سوره ی توبه است.لذا با جمع آوری تمامی موضوعات مورد بحث در این سوره، نه تنها ارتباط بین آیاتی که موضوع خاصی را دنبال می کنند، نشان داده ایم، بلکه انسجام و پیوستگی بین موضوعات مطرح نیز به تصویر کشیده شده است که بررسی نکات مذکور، نمایانگر ارتباط خطی و شبکه ای آیات این سوره است. از رهگذر نقد و بررسی، آراء مفسران در زمینه ی ارتباطی و تفسیری آیات مورد توجه قرار گرفته و دستیابی به نکات تازه در این رابطه، ارتباط آیات سوره ی توبه با نگاهی جامع بیان گردیده است.

میراث فرهنگی شامل آثار مادّی و معنوی است، که از گذشتگان بر جای مانده و مطابق با آموزه های اسلامی باشد. این بحث از مباحثی است که کمتر مورد توجّه علمای اسلامی قرار گرفته است امّا با توجّه به نقش و اهمیّت آن در تربیت انسان ها پژوهش حاضر در شکل رساله کارشناسی ارشد بر آن است تا به تحلیل و بررسی اهمیّت میراث فرهنگی در اسلام بپردازد؛ لذا در این راستا این رساله به 6 فصل تقسیم شده است. در فصل نخست کلیّات بحث مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل دوّم میزان اهمیّت و تأکید اسلام بر حفاظت از مواریثی که از گذشتگان باقی مانده، مورد بررسی قرار گرفته و تأکید فراوان اسلام بر حفظ آثار برجای مانده از گذشتگان مطرح شده است. توجّه به کعبه، مقام ابراهیم، حجر اسماعیل و ... که هر کدام یادگارانی ارزشمند از گذشتگان می باشد نشان دهنده اهمیّت دادن آخرین و کامل ترین دین به این مسئله است. در فصل سوِّم کسانی که با مشاهده آثار گذشتگان به جانب حق می آیند. در فصل چهارم راه های حفاظت از میراث فرهنگی و تطبیق آن با آیات قرآن مورد بررسی قرار گرفته است. در فصل پنجم آثار و پی آمد هایی که حفاظت از این مواریث به همراه دارد مورد تحلیل قرار گرفته است. در فصل ششم میزان حفاظت از مواریث گذشتگان با توجّه به آیات و روایات مورد تحلیل قرار گرفته است.

انسان تنها موجودی است که خداوند برای وی حق و تکلیف قرار داده است و تمامی مخلوقات دارای احترام و حقوقی می باشند؛ که انسان موظف است حقوق آن ها را رعایت نماید. و مجاز نیست هر نوع استفاده و بهره وری از آن ها داشته باشد. امروزه حقوق حیوانات و حفظ گونه‏های مختلف آن ها، از جمله مسائلی است که در سراسر جهان از جانب دولت‏ها و سازمان‏ها و عموم کسانی که به امور زیست محیطی و حمایت از حیوانات علاقمند می‏باشند، مورد توجه قرار گرفته است. از منظر فقهای شیعه حیوانات از حقوق مختلفی برخوردار هستند حق حیات حیوانات مورد احترام است و کشتن حیوانات جز در موارد خاصی آن هم برای استفاده ی معقول و منطقی اجازه داده نشده است. شکار و صید حیوان از روی تفریح و سرگرمی حرام است و برای شکار از نظر زمان و مکان و وسیله ی شکار محدودیت های وجود دارد. نفقه ی حیوان بر مالک واجب است. در بعضی موارد تأمین نفقه ی حیوان وظیفه ی حاکم شرع و در مواردی هم به صورت واجب کفایی بر عهده عموم مسلمین است. امنیت جسمی و روحی- روانی حیوان نیز یکی دیگر از حقوق حیوانات می باشد. بر این اساس استفاده و بهره وری بیش از توان حیوان و هر نوع رفتاری که موجب آزار و اذیت حیوان گشته، جایز نیست. در این تحقیق ابتدا مفهوم حقوق حیوانات صاحب حق بودن حیوانات و مبانی فقهی حقوق حیوانات روشن شده و در ادامه حقوق حیوانات در فقه شیعه بررسی می شود و در نهایت علاوه بر بررسی مسائل زیست محیطی تأثیر رعایت حقوق حیوانات بر محیط زیست مورد بررسی و دقت نظر قرار گرفته است.

از آنجا که هدف از تربیت تکامل تمام ابعاد وجودی انسان است این نوشتار بر آن است تا افکار استاد شهید مرتضی مطهّری پیرامون مبانی و روش های تربیتی را با الهام از آیات قرآن کریم و روایات بررسی کند و وسیلهای باشد برای بهرهگیری انسانهایی که سعادت ورستگاری را برگزیدهاند. این پژوهش در پنج فصل به شرح زیر نگارش یافته است، در فصل اول به کلیّات، واژهها، مفاهیم و اصطلاحات مربوط به بحث تربیت پرداخته شده است. در فصل دوم شناختی از زندگی استاد مطهّری ارائه شده است تا شناخت بیشتری از ابعاد وجودی ایشان حاصل گردد و کسانی که می خواهند راه تربیت را پیش گیرند از نظراتشان بهتر استفاده کنند، در فصل سوم به بحث اهداف، عوامل، دوران های تربیتی و در فصل چهارم به مبانی تربیتی و در فصل پنجم به روش-های تربیتی از دیدگاه استاد مطهّری اشاره شده است.

چکیده رساله ی حاضر با هدف بررسی اوامر، نواهی و علل آن، که حضرت علی (ع) در باره ی عرصه های مختلف حکومت اعم از فرهنگی، اقتصادی و سیاسی در نهج البلاغه بیان داشته، تدوین شده است، کنکاش در این زمینه کارکرد مهم و خطیری دارد که می تواند نتایج با ارزشی را در پی داشته باشد که بسیاری از مکاتب حکومتی از تحصیل آن ناتوان هستند؛ برای این که اهل بیت (ع) عموماً و امام علی (ع) خصوصاً معادن و گنجینه های علم الهی محسوب می شوند و از هر کس دیگر به عمق مسائل و زوایای پنهان امور دنیوی و اخروی آگاه تر هستند، و می توان اذعان نمود که تعلیل های آنان در شناخت و پذیرش امور یاد شده، تأثیر بسزایی به ویژه در میان جوانان و به خصوص در زمان معاصر داشته باشد. از مجموعه علل و اسبابی که امیر المومنین (ع) برای عرصه های گوناگون حکومت بیان می دارد می توان نتیجه گرفت که آن حضرت هدف نهایی در عرصه ی فرهنگی را، رشد و تعالی انسان و جامعه می داند؛ زیرا طبق جهان بینی اسلام، انسان موجودی مرکب از جسم و روح است و سعادت و خوشبختی واقعی او در تکامل معنوی و سعادت اخروی باید جست وجو نمود. مهم ترین وظیفه ی این عرصه فراهم ساختن شرایطی است که انسان بتواند به تکامل روحی و معنوی خود، که همان تقرّب الهی است، برسد. امّا در زمینه ی اقتصادی، شکوفایی اقتصادی در پرتو عدالت، رفاه عمومی و توازن اقتصادی مهم ترین دستاوردی است که امر به معروف و نهی از منکر اقتصادی می تواند در پی داشته باشد. معروف های نظام اقتصادی حکومت علوی مواردی است که امام (ع) به آن تأکید فراوان دارد و با طراحی نظام اقتصادی خود در صدد تحقّق آن می باشد. که با ایجاد فرصت های برابر و شرایط معیشتی مناسب برای همگان و دفع موانع در زمینه ی تولید و توزیع و الگوهای مصرف میسّر می داند. عرصه ی سیاسی حلقه ی اتّصال و مکمل دو مورد یاد شده است که با ایجاد بسترهای لازم و تدبیر در اداره امور می تواند جامعه را به اهداف مورد نظر برساند؛ که در نظر حضرت علی (ع) از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده و با تعیین دقیق معیارهای عزل و نصب و بیان سبب های آن، ایجاد جامعه ای آرمانی بر اساس حق و عدالت مقدور و عملی می داند. کلمات کلیدی: امام علی (ع)، نهج البلاغه، حکومت، تعلیل

جهان اسلام در دوران چهار سال و نه ماهه ی خلافت امام علی(ع)، شاهد بروز رویدادهایی بود که تا آن زمان سابقه نداشتند. برای بررسی علل چنین وقایعی، مطالعه ی زمینه های سیاسی، فکری، روانشناختی، اجتماعی و فرهنگی سردمداران و مردمان آن روزگار، الزامی می نماید. در این میان، مردمان پنج شهر بزرگ و مهم آن برهه از تاریخ (مکه، مدینه، بصره، کوفه و دمشق/ شام)، تأثیر شگرفی در پیدایی، روند و نتایج رویدادها داشتند. در این پژوهش به رفتارشناسی مردم این پنج شهر در زمان خلافت امیرالمومنین(ع) پرداخته شده و در آن، شناخت روحیات، موضع گیری ها و رفتارهای اجتماعی مردم این شهرها و نیز تأثیرپذیری از عملکرد رهبران گذشته و والیان زمان، با تأکید بر کتاب شریف «نهج البلاغه» مورد تبیین و کاوش قرار گرفته است. نخستین شهر مورد بررسی، مکّه است که به عنوان مرکز تجمع مخالفان امیرالمومنین(ع) و نخستین پایگاه اقدامات شورش طلبانه بر ضد خلافت امام علی(ع)، در شکل گیری رویدادهای حیطه زمانی مذکور، اهمیت بسزایی را به خود اختصاص داده است. در کنار مردم مکه، مردم مدینه نیز، با خلق جریان سقیفه، جبران ناپذیر ترین ضربه را بر پیکره ی اسلام اصیل وارد نمودند. همچنین شرایط به وجود آمده در دوره ی خلیفه سوم و نیز عدم تطابق فکری مردمان مدینه با اندیشه های امیرالمومنین(ع)، زمینه ی تغییر مرکز خلافت را از مدینه به کوفه فراهم ساخت. علاوه بر این، مدینه نقطه آغاز پیمان شکنی و محل شکل گیری حزب قاعدین در زمان خلافت امام علی(ع) محسوب می شود. در سرزمینهای مفتوحه (عراق عرب) نیز دو شهر تازه تأسیس آن زمان (بصره و کوفه)، تحولات اساسی خلافت چهارم را رقم زدند. در این دوره، شهر بصره به صحنه ی اولین نبرد داخلیِ مسلمانان تبدیل شد و مردم آنجا با شکستن بیعت با امام علی(ع) و تبعیت کورکورانه از سران حزب ناکثین، در شکل-گیری جنگ جمل نقشی اساسی ایفا نمودند. نقش مردم کوفه در عصر خلافت امیرالمومنین(ع)، به واسطه مرکزیت خلافت اسلامی به مراتب بیشتر از چهار شهر دیگر بوده است. به طوری که حدود دو سوم از حجم خطب نهج البلاغه به گونه ای در ارتباط با رخدادها و عملکرد مردم این شهر ایراد شده است. آنچه از امیرالمومنین(ع) در ارتباط با رفتارشناسی مردم کوفه در نهج البلاغه به ما رسیده است، حاکی از وجود روحیات و خلقیّاتی ناشایست چون سستی، غرور، نافرمانی و بهانه جویی است. واپسین شهر مورد بررسی در این پژوهش، دمشق مرکز شام است کردند. کلمات کلیدی: امیرالمومنین(ع)، نهج البلاغه، خلافت اسلامی، رفتارشناسی، مکه، مدینه، بصره، کوفه، شام.

« رفتار امام علی(ع) با کارگزاران حکومتی» یکی از مهم ترین موضوعات مورد بحث درباره حکومت علوی است. علاوه بر این، « بررسی تأثیر رفتارهای امام علی(ع) با کارگزاران حکومتی بر روش امام خمینی(ره)» موضوع دیگری است که می تواند الگو برداری نظام جمهوری اسلامی از حکومت علوی به ویژه در حوزه یاد شده را به وضوح بنمایاند. در این پژوهش ، ابتدا رفتار امام علی(ع) با کارگزاران در دو حوزه کنش و واکنش تقسیم بندی و علاوه بر ذکر نمونه هایی برای هر کدام، ویژگیهای رفتارها مورد بررسی قرار گرفته است. در بخش دوم، پس از بحث درباره عوامل اثرپذیری بنیانگذار انقلاب اسلامی از حضرت علی(ع) در رفتار با کارگزاران و جایگاه الگوگیری از انبیا و اولیای الهی در اندیشه امام (ره) ، موضوع الگوگیری ایشان از حضرت امیر مومنان علی(ع) در رفتار با کارگزاران در سه حوزه اندیشه و گفتار، ویژگیهای رفتاری و نمونه هایی از رفتارها مورد بررسی قرار می گیرد.

موضوع ارتباط آیات یک سوره با یکدیگر یا عدم ارتباط آن از دیرباز مورد اختلاف محققان بوده است، و اگر چه بعضی همانند اغلب مستشرقان متوجه ساختار کل حاکم بر سوره و ارتباط آیات نبوده اند، بعضی دیگر بر انسجام آیات هر یک از سوره ها تأکید داشته اند هرچند که غالباً رابطه مورد نظر آنها فراتر از ارتباط خطی نبوده است. این رساله جستجوی ارتباط شبکه ای آیات را در سوره نحل عهده دار شده است تا فارغ از بررسی های نظری، عملاً کیفیت ارتباط آیات این سوره، به تصویر کشیده شود. به این منظور از رهگذر استخراج موضوعات آیات و سازماندهی آنها نُه خط اصلی – ارتباطی شناسایی شده است که عبارتند از: توحید، مخالفان حق، قوانین تکوینی، نعمت، معاد، نبوت، مومنان، احکام و ولایت. آنگاه ضمن دقت در نحوه جابجایی بین خطوط یاد شده و یافتن نقاط ظاهراً منقطع و بررسی آراء مفسران در توجیه موارد بررسی شده و در نهایت با کشف و شناسایی نکات تازه گامی برای پدیدار ساختن شبکه ارتباطی آیات در این سوره برداشته شده است. لازم به ذکر است تبیین ارتباط آیات سوره نحل، زیر مجموعه طرحی بزرگتر می باشد که ناظر بر کلیه سوره های قرآن است و هم اکنون در دست اجراست.

بخش عظیمی از روایات پیشوایان معصوم ما علیهم السلام، روایاتی است که پیرامون تفسیر آیات قرآن می باشد . پژوهش حاضر که نقش روایات در تفسیر قرآن نام دارد، در دو بخش مستقل به بررسی این روایات از جنبه های گوناگون پرداخته است و کوشیده تا هر مورد را با بیان نمونه هایی در ذیل آن عینی سازی و قابل فهم تر گرداند . در فصل اول به کلیات موضوع پرداخته شده است ؛ طرح تحقیق و مباحثی مقدماتی چون تعریف و تحلیل واژه های تفسیر، روایت ، اثر و تفسیر روایی، تفسیر نقلی و امثال آن، تعیین قلمرو روایات تفسیری ، علل نیازمندی به روایات تفسیری، اعتبار روایات تفسیری و بررسی مقدار حجیت آن ها، و نیز مبانی عقلی و نقلی فهم روایات تفسیری. سپس دوره های تفسیر روایی مورد بررسی قرار گرفته و به چهاردوره ، یعنی عصر نبوی ، عصر حضور ، عصر غیبت و دوره ی تدوین محدود شده است . آنگاه در پایان آسیب شناسی روایات تفسیری مورد بررسی قرار گرفته است و به ذکر چند عنوان از آسیب های روایات تفسیری بسنده شده است . در فصل دوم که شاکله ی اصلی این پژوهش را که هدفش بررسی گونه های روایات تفسیری است ، تشکیل می دهد، در دو بخش به دو موضوع مهم پرداخته شده است . در بخش اول از این بخش گونه های روایات تفسیری به اعتبار روش مورد بررسی واقع شده و از این جهت روایات تفسیری به سه قسم تقسیم شده است ؛ تفسیر قرآن با قرآن، تفسیر قرآن به سنت نبوی و تفسیر محتوایی یا تأویل گرایانه . در بخش دوم که مهم ترین قسمت این تحقیق به شمار می آید، به گونه های تفسیر روایی به اعتبار کاربرد در تفسیر پرداخته شده و مواردی چون تبیین و ایضاح معانی واژه ها ، بیان مصداق ، تأویل و بیان معنای باطنی ، اشاره به سبب نزول ، تعیین قرائت صحیح ، رفع تشابه و ابهام ، توضیح آیات الاحکام ، رفع تعارض بدوی ، شناخت ناسخ و منسوخ ، تخصیص عام ، تقیید مطلق و بهره وری از قواعد ادبی در تفسیر آیات با ذکر نمونه هایی واضح و روشن مورد بررسی قرار گرفته است .

خانواده علاوه بر ابعاد مهم و متعددی که دارد، نهادی حقوقی است که مجموعه¬ای از قوانین بر آن حاکم است. ازآنجاکه حقوق ایران، مبتنی بر فقه امامیه است، شناسایی اصول و قواعد فقهی حاکم بر خانواده در شناخت ساختار کلی حقوق خانواده، نقش مهمی را ایفا می کند. احکام نکاح و طلاق، از ادله¬ی آن (کتاب، سنت، اجماع، عقل) تحصیل گردیده؛ و فروعات متعددی در ابواب نکاح و طلاق از این ادله به دست آمده است. از طریق تطبیق قواعد کلی بر این فروعات، حکم مسائل نوظهور به دست می آید. این اصول کلی را قواعد فقه نامیده اند که به کمک این قواعد می¬توان احکام و مسائل جزئی را به سهولت به دست آورد. این قواعد به دو بخش اصلی قابل تقسیم است: الف) قواعد عمومی که در سایر ابواب فقه نیز کاربرد دارد؛ مانند نفی عسر و حرج، لا ضرر و الزام. ب) قواعد خاص باب نکاح و طلاق که از مستندات احکام نکاح و طلاق مستنبط است؛ مانند «الولد للفراش و للعاهر الحجر»، «یحرم من الرضاع ما یحرم من النسب»، «المطلقه رجعیاً زوجه حقیقتاً» و... این دودسته از قواعد، تمام ابواب کتاب نکاح و طلاق را در برگرفته؛ و در بسیاری از موارد یک حکم تحت چند قاعده قرار می گیرد. در این تحقیق، بعد از تحلیل قواعدی چند از قواعد عمومی باب نکاح و انحلال آن، قواعد فقهی خاص آن بررسی شده؛ و به فراخور موضوع، نگاهی گذرا به قانون مدنی شده است. درنهایت مشخص می شود که قواعد نکاح و طلاق اغلب منصوص بوده و نظامی جامع، حول مسائل نکاح و طلاق پی¬ریزی کرده است. قواعد فقهی خاص نکاح و طلاق از مدارک معتبر کتاب، سنت، عقل و اجماع فقهای شیعه، اثبات شده و مستندات هر قاعده به ترتیب اهمیت ذکر گردیده است. جمع آوری قواعد و ضوابط فقهی باب نکاح و انحلال آن و شناسایی بسترهای کاربرد آن ها، امکان شکل¬گیری رویه قضایی را در موارد فاقد نص قانونی به دست می¬دهد؛ و رهیافت¬های لازم برای تفسیر برخی قوانین را فراهم می¬آورد.

معاملات از امور قراردادی هستند که در نزد عقلا، بدان نحوی که در امر زندگی ایشان و تنظیم امورشان به آن احتیاج دارند، مقرّر شده است و تمام این موارد در زمان صاحب شریعت موجود بود، ولی شارع، دسته ای از این امور را تأیید و از دسته ای دیگر منع کرده است و بعضی را مقیّد و دسته ای دیگر را به همان صورت مطلق رها کرده است، بعد از مطلق و مقیّد و تأیید و منع نمودن شارع، یک سری اصول کلی شکل گرفت که به «قواعد فقه» موسوم اند و از طریق تطبیق این قواعد بر فروع، حکم مسائل نوظهور به دست می آید. در باب اجاره نیز، احکام و مسائل جزئی آن در ذیل قواعد کلی جای می گیرد. به کمک این قواعد می توان، احکام مسائل جزئی را به سهولت به دست آورد. این قواعد به دو بخش اصلی قابل تقسیم است. الف) قواعد عمومی معاملات: که علاوه بر اجاره در سایر معاملات نیز مصداق و کاربرد دارند. مثل اصالةُ اللّزوم، مایُضمن، اتلاف، شروط، بطلانُ العقد بتعذّرِ الوفاءِ بمدلوله، لا حرج. ب) قواعد خاص باب اجاره: که از مستندات احکام اجاره، کتاب، سنت، اجماع، عقل و سایر ادلّه¬ی شرعی مرتبط است. مثل: «کُلُّما کانَ له منفعةٌ محلّلةٌ مقصوده، تَصِحُّ الإِجارتُه»، «موردُ الإِجارةِ عینٌ لإستیفاءِ المنفعة، لأنَّ المنافعَ معدومۀٌ» و موارد دیگر. با بررسی این دو دسته قواعد مشخص می شود که این قواعد فقهی علاوه بر اینکه منشأ¬ برای استخراج احکام و مصادیق خاص خود قرار می گیرند، در اغلب موارد یک حکم استخراجی به عنوان مصداق مشترک در تحت چند قاعده است. با بررسی قواعد خاص اجاره مشخص می شود که قواعد این فصل بیشتر ناظر به اجارۀ اعیان¬اند تا اجارۀ اعمال؛ چرا که با تطبیق تقریباً نیمی از این قواعد می توان حکم مسائل مربوط به عین مستأجره را در عقد اجاره مشخص نمود و علاوه بر آن این قواعد را می توان به عنوان منشأ¬ای برای کشف شرایط و خصوصیّات مورد نیاز در منفعت برای انعقاد عقد اجاره قرار داد. در نهایت مشخص می شود که قواعد اجاره امضائی بوده و از مدارک معتبر کتاب و سنّت به انضمام اجماع فقهای امامیه و عقل بررسی و اثبات شده، اگر چه در این میان، به دلیل امضایی بودن قواعد فقهی باب اجاره، دلیل عقل نسبت به سایر مدارک، در اثبات حجیت قواعد از¬ جایگاه استنادی بالاتری برخوردار است. کلمات کلیدی: قاعدۀ فقهی، اجاره، اعیان، منفعت، دیدگاه امامیه

مباحث بیع و مسائل مربوط به آن یکی از مهم ترین بخش های فقه امامیه است و اکثر فقها در کتاب هایشان پیرامون آن به بحث و بررسی پرداخته¬اند. در اهمیت و حساسیت بیع همین بس که شارع مقدس در آیات فراوانی از قرآن به بیان احکام، قوانین و تشریح آن اقدام نموده است؛ آیاتی چون (احلّ الله البیع)، (اوفوا بالعقود)، (تجاره عن تراض) گواهی بر این مدعاست. در قلمرو سنت نیز روایات فراوانی از ائمه اطهار (ع) در اهمیت و بیان موضوع بیع، احکام و شرایط آن وجود دارد و این مطلب بر کسی پوشیده نیست. شرایط، احکام، قواعد و فروع باب بیع با تکیه بر منابع قرآن، سنت، اجماع و عقل استخراج می-شوند و به اثبات می رسند و به واسطه ی یکسری قواعد و احکام کلی و متنوع است که حکم موارد جزئی به دست می آید. این احکام کلی بانام قواعد فقه مطرح هستند و احکام جزئی بیع زیرمجموعه این قواعد کلی قرار دارند. در این پایان نامه در ضمن دو فصل به بررسی قواعد عمومی و اختصاصی مخصوص باب بیع پرداخته شده است که عبارت اند از: الف) قواعد عمومی بیع مانند قواعد «ما یضمن»، «اتلاف» و «ضمان ید» که علاوه بر بیع در سایر باب های فقه نیز جریان دارند. در فصل دوم از این تحقیق به برخی از مهم ترین قواعد عمومی باب بیع اشاره نموده¬ایم. ب) قواعد اختصاصی بیع به قواعدی گفته می شوند که به طور ویژه در مورد بیع بکار می روند مانند قاعده «تلف مبیع قبل از قبض» یا قواعدی که دامنه شمول آن علاوه بر بیع، به طور محدود در بعضی از ابواب فقه استعمال می گردد. تلاش ما در فصل سوم از این پایان نامه بر این مبنا بوده که با شناسایی قواعد مهم اختصاصی بیع به ذکر مستندات، شناخت دقیق مصادیق آن ها و کاربردشان در بیع بپردازیم و بدین وسیله گامی در جهت شناخت بیش ازپیش آن ها برداشته باشیم. همچنین لازم به ذکر است که در ضمن بررسی قواعد بیع به دلیل اهمیت موضوع، قاعده را هرچند مختصر در قانون مدنی ایران ازنظر گذرانده¬ایم. بر اساس نتایج به دست آمده از این پژوهش معلوم می شود که بیشتر قواعد فقه بیع، منصوص و برگرفته از روایات است و گاهی موارد انضمام آیات، اجماع فقها و بنای عقلا، به اعتبار بیشتر آن ها یاری رسانده است. کلمات کلیدی: قاعده فقهی، بیع، مبیع، فقهای امامیه، عوضین.

این پژوهش با عنوان "حقوق افراد در جنگ از دیدگاه اسلام با تأکید بر سخنان امام علی (ع) در نهج البلاغه" در هفت فصل به سامان رسیده است. در فصل اول به عنوان کلیات، به تعریف موضوع، نحوه و حدود پژوهش، اهداف تحقیق و سابقه آن، بیان فرضیات و... پرداخته شده است. در فصل دوم تعریف لغوی و اصطلاحی حق از دیدگاه دانشمندان اسلامی و غربی آورده شده، سپس نگاهی به معناشناسی حق از نظر قرآن و نهج البلاغه پرداخته ایم. در فصل سوم گزارشی از سیر تاریخی وضعیت حقوق افراد در جنگ در عصر جاهلیت و دوران خلفای راشدین سخن به میان رفته است. بعد از این فصول که بیشتر هدف آماده سازی ذهن خواننده را در بر دارد به محتوای اصلی پایان نامه در سه فصل با عناوین حقوق افراد قبل از جنگ، حقوق افراد در حین جنگ و حقوق افراد بعد از جنگ نگاشته شده که البته در هریک از فصول، حقوق نظامیان و غیر نظامیان به تفکیک بیان شده است. امور ذیل از جمله این حقوق است: صلح، پیروی از دستورات فرمانده، فرار نکردن از جنگ و جهاد، پرهیز از آغاز کردن به جنگ، دشنام ندادن دشمن، رعایت حقوق شهروندان توسط سپاهیان، عدم آزار و اذیت غیرنظامیان نظیر زنان و کودکان و پیران، دلجویی از فرماندهان معزول، عفو دشمن شکست خورده، نکشتن دشمن شکست خورده، مداوای مجروحین، حقوق سربازان، رعایت حق اسیران، وفاداری به عهد و پیمان، مشورت کردن، صبر و... درفصل هفتم به مطالعه تطبیقی چند مورد از حقوق افراد در جنگ از نظر امام علی (ع) و حقوق غرب پرداخته شده است.

قرآن کریم به همه جنبه های زندگی انسان توجه نموده است. یکی از این امور زیبایی و میل به زینت است که از امور فطری بوده و هر انسانی به سمت آن گرایش دارد. از این رو در قرآن کریم در بسیاری از آیات به آن اشاره شده است. زینت و زیبایی انواع مختلفی دارد که هریک می¬تواند موجب سعادت و هدایت انسان یا گمراهی و سقوط او گردد. خداوند متعال در آیات مختلف قرآن کریم به تبیین زینت و انواع و آثار آن پرداخته است و معصومین به عنوان مفسر و تبیین¬گر اصلی آیات قرآن در روایات گوناگون به این مسأله اشاره نموده اند. در این پژوهش با توجه به آیات و روایات به بررسی زینت، عوامل تزیین، آثار و اقسام زینت-ها پرداخته شده است. از یافته های این پژوهش آن است که ریشه همه زینت¬ها¬ی ممدوح و آثار آنها ایمان و عمل صالح است و در مقابل از عوامل و نتایج زینت¬های مذموم عدم ایمان و ارتکاب اعمال ناصالح است. علاوه براین، همه آنچه بر روی زمین زینت قرار داده شده برای آزمایش انسان است و زینت¬ و زیبایی ها در زندگی باید وسیله رسیدن به اهداف عالی باشند، نه اینکه خود هدف شوند. از دیدگاه قرآن، انسان باید از زینت های مطلوب در هنگام عبادت و حضور در اجتماع استفاده کند که این امر موجب جذب دیگران است. گاهی به واسطه غرور و تکبر و رعایت نکردن اعتدال زینت خیر تبدیل به شر می¬شود.

علوم قرآنی نقش اساسی و کلیدی در فهم و تفسیر قرآن مجید دارد و در این میان نظرات مفسّران قرآن کریم نیز حائز اهمّیت است. آیت الله جوادی آملی از جمله مفسّران برجسته و صاحب تفسیر تسنیم می باشد که در مباحث علوم قرآنی نیز صاحب نظریاتی بدیع می باشند. این تحقیق حاصل جستجو در آثار استاد جهت بررسی و ارائه اندیشه های علوم قرآنی ایشان می باشد. این پایان نامه در نه فصل تنظیم گردیده است. فصل اوّل درباره کلیّات می باشد. در این فصل توضیحاتی پیرامون موضوع تحقیق بیان می شود. همچنین علوم قرآنی تعریف و مورد واکاوی قرار می گیرد. فصل دوّم زندگینامه استاد جوادی آملی می باشد که در این فصل آثار و فعالیتهای ایشان معرفی می شود. فصل سوّم معرفی وحی از دیدگاه استاد می باشد. ایشان وحی را از نوع علم حضوری دانسته و معتقدند وحی از مبدأ فاعلی تا مبدأ قابلی آن که جان پیامبر است از هرگونه دخل و تصرّفی در امان است. ایشان الفاظ قرآن را محصول وحی الهی میدانند و تأکید می نمایند که وحی با تجربه دینی، شهود عرفاء و با نظریه نبوغ کاملاً متفاوت است. فصل چهارم در مورد نزول قرآن از نظر استاد می باشد که ایشان معتقد به نزول اجمالی در عین کشف تفصیلی می باشند و نزول قرآن را به صورت تجلّی می دانند نه تجافی. فصل پنجم در مورد جمع قرآن می باشد که استاد معتقدند قرآن در زمان پیامبر به صورت یک مجموعه منسجم جمع و تدوین یافته است. در فصل ششم نظر استاد پیرامون مصونیّت قرآن از تحریف از هرگونه کاستی و زیادی مطرح شده است. ایشان، قرآن کنونی را همان قرآن زمان پیامبر می دانند که حتی یک واو از آن کم و زیاد نشده است. فصل هفتم در مورد اعجاز از نظر آیت الله جوادی آملی است. ایشان معتقدند اعجاز قابل آموزش و فراگیری نیست و تأثیر آن حقیقی است در مقابل سحر که تأثیر تخیّلی دارد و قابل آموزش است. در فصل هشتم نسخ از نظر استاد تبیین شده است. ایشان نسخ را به معنای تخصیص زمانی می دانند. فصل نهم به محکم و متشابه از دیدگاه استاد می پردازد. ایشان معتقدند محکمات آیاتی هستند که در دلالتشان ابهامی نیست و تشابه را از عوارض طبیعی گفتگو با بشر می داند.

با بررسی هایی که در کتاب ارزشمند صحیفه سجادیه که به حق اخت القران نامیده شده است؛ صورت گرفت، مشخص شد عبادت و بندگی در این ادعیه مبارکه دارای جایگاه ویژه ای می باشد و امام (ع) به جنبه های گوناگون این موضوع پرداخته است. امام سجاد (ع) شأن کبریایی حق تعالی را عظیم تر از آن می دانند که کسی بتواند حق عبادت او را به جای آورد؛ از این رو می فرمایند: احدی از افراد هرچند در عبادت خداوند کوشا باشد نمی تواند حق عبادت خداوند را به جای آورد و شاکر ترین افراد از شکر حقیقی خداوند عاجز می باشد. امام سجاد (ع)می فرمایند: حضرت رب العالمین غنی بالذات است وهیچ نیازی به عبادت وپرستش بندگان ندارد. سید الساجدین (ع) در ضمن ادعیه خود در صحیفه بیان می دارند که عباداتی که خداوند بندگان را مکلف به انجام آنها کرده است در حد طاقت و توانایی ایشان می باشد؛ همان طور که خداوند در قرآن کریم فرموده است:" لا یُکَلِّفُ اللهُ نفساً اِلّا وُسعَها" امام سجاد (ع) می فرمایند: خداوند بندگان را به وقت عبادات آزمایش می کند که چگونه رفتار می کنند وبدین صورت آنهایی را که مقید به انجام عبادات الهی در وقت فضیلت می باشند از پاداش و نعم افزون تری برخوردار می سازد. زین العابدین (ع) عمر طولانی را به شرطی که در راه عبادت و بندگی خداوند صرف شود از درگاه احدیت طلب می نمایند و با آن همه عبادت هایی که از حضرت ذکرشده است همواره اطاعت و بندگی خود را در برابر عظمت و بزرگی خداوند ناچیز ذکر می کنند. عبادت مقبول و شایسته درگاه الهی از نظر امام سجاد (ع) دارای شرایطی می باشد که عبارتند از : 1- عبادت وپرستش همراه با میل و رغبت. 2-عبادت همراه با اخلاص وبصیرت. 3- خضوع وخشوع وخوف از عظمت خداوند. 4- ثبات نیت در طاعت وعبادت. 5- طاعت وعبادت در سختی و آسایش امام سجاد (ع) بیان می دارند که انجام عبادت و پیروی از خداوند با توفیق و یاری خداوند محقق می شود؛ و اینکه انسان توفیق بندگی خداوند را پیدا کند خود لطفی است از سوی پروردگار. در صحیه سجادیه برخی از مصادیق عبادات نیز ذکر شده است که عبارتند از : نماز، دعا، روزه، حج، جهاد، زکات، ذکر، شکر، زیارت قبر پیامبر(ص)، اطاعت از پیامبر وائمه علیهم السلام، نیکی به پدر ومادر ورعایت حقوق آنان، امر به معروف و نهی از منکر و بیزاری از کافران و مشرکان. امام سجاد (ع) برخی از کارها و رذایل اخلاقی که مانع انجام عبادات یا آفت عبادات محسوب می شوند را در صحیفه بیان فرموده اند. آن حضرت اموری مثل چیرگی غم و ناراحتی، فقدان سلامتی و تندرستی و فقط به دنبال کسب و کار و امور مادی بودن را مانعی برای انجام عبادات ذکر فرموده اند. زین العابدین (ع) در ادعیه خود در صحیفه بیان می دارند که رذایل اخلاقی همچون ریا، استکبار و بزرگ شمردن طاعت، سستی وکاهلی، عجب و خود پسندی و منت گذاشتن آفات عبادات هستند و موجب حبط اعمال و از بین رفتن عبادت و بندگی انسان می شوند. در آخر آثار و نتایج عبادت از منظر صحیفه سجادیه مورد بررسی قرار گرفت که مشخص شد امام سجاد(ع) عزت و شرافت حقیقی را در گرو عبادت و بندگی خداوند می دانند، و می فرماید: عبادت و بندگی موجب بی نیازی انسان از غیر خداوند می شود . از منظر صحیفه سجادیه پرستش و بندگی خداوند موجب دور شدن شیطان از انسان و رهایی از وسوسه های شیطانی است؛ و سبب رسیدن به پاداش الهی و مرتبه و مکان رفیع است؛ در مقابل ترک عبادت خداوند موجب هلاکت انسان وخارج شدن از حدود انسانیت می شود.

هدف از تدوین این رساله آشنایی با عملکرد عاملی در نحوه استفاده از مبانی و گرایش های تفسیر ی می باشد، استفاده از مبنای قرآن در دو قسمت یعنی توسط شخص مفسر و با استفاده از عملکرد دیگران و استفاده از مبنای سنت در دو بخش سند ومتن عرضه شده است ، استفاده از مبنای قرآن کم ، ساده و ابتدایی است و استفاده از سنت در مقایسه با قرآن بیشتر و متنوعتر است . وی استفاده از انواع گرایش های : فقهی ،کلامی ،فلسفی،عرفانی، ادبی، علمی و تاریخی را مدنظر داشته اما در بیشتر گرایش ها ، رویکردی خاص و تخصصی ندارد و به نوعی بیان او اطلاعاتی عمومی در این گرایش هاست ، در مقایسه با دیگر گرایش ها فقط در استفاده از گرایش کلامی –تاحدودی حق مطلب ادا شده است ، اشاره به مو ضوعاتی از اصول دین و مباحثی از قبیل : توحید ذاتی ویا نبوت خاصه،اعجاز و معراج جسمانی و نیز معاد، شفاعت ، ملاک تشخیص گناه صغیره و کبیره و هم چنین موضوعاتی از اصول مذهب با عناوینی هم چون: امامت امام علی (ع) و ظهور امام مهدی(ع) و نیز عدل و جبر و اختیار وبررسی انتقادی در بعضی از موارد ، نمونه هایی برای اثبات این مدعاست.

چکیده جاذبه و دافعه، قانونی است جهان شمول و در اجزای عالم هستی وجود دارد، چه جمادات و چه حیوانات و بالاترین حالت آن در میان انسان ها موجود است. انسان به خاطر اینکه اعظم مخلوقات است، این جاذبه تنها، با جسم او در ارتباط نیست و بالاتر از آن با روح او ارتباط دارد و این روح است که با توجه به کامل یا ناقص بودن، این قانون را به اجرا درمی آورد و در ارتباط با انسان های دیگر باعث حبّ و بغض می گردد. امام علی? در بین همه ی انسان ها از روحی بزرگ برخوردار است، که باعث به وجود آمدن جاذبه و دافعه ای بسیار نیرومند در ایشان شده است و این قانون در سراسر زندگی ایشان جریان داشته و در دوران حکومتشان بسیار شاخص تر بوده است. رفتار ایشان با دیگران برگرفته از حق و عدالت بوده، اما متأسفانه برخی با جهل و گمراهی خود و همچنین عدم شناخت به حق و عدالت باعث مشکلاتی برای ایشان شده اند. رفتار و منش امام علی? گاهی باعث جذب دشمن و گاهی باعث دفع یارانشان می شد، در این میان افرادی نیز بودند که تا لحظه آخر جزء وفادارترین یاران امام? می ماندند و جان خود را در این راه از دست می دادند و عکس آن نیز در میان دشمنان حضرت یافت می شود. این رساله در صدد است جاذبه و دافعه امام علی? را به عنوان الگو برای هر مسلمان، مورد بحث و سرِّ جذب یا دفع افراد را در زندگی امام? مورد بررسی قرار دهد. توجه به این نکته لازم است که داشتن جاذبه و دافعه به حق، برگرفته از تقوای الهی است و وقتی انسان به این مرحله می رسد باید همه ی اعمال و رفتارش خداپسند باشد و در این مسیر داشتن صبر و تحمل و مدارا در برابر اشتباهاتی که به ضرر جامعه نیست لازم و ضروری ست، در چنین شرایطی شخصیت و سرشت افراد نیز در جذب و دفع اثرگذار است. امام علی? بر هیچ امری چون عدالت اصرار نورزیده است. آن حضرت در مواردی مصلحت اندیشی نشان می داد و بر آن چه درست می دانست و برخی یاران یا گروههای اجتماعی خلاف آن را می خواستند، اصرار نمی کرد و از نظر خود کوتاه می آمد، اما بر تحقق عدالت پای می فشرد و درباره ی کوتاهی در آن سخت برمی آشفت و هیچ چیز چون ستم و بیداد بر مردمان او را آزرده نمی ساخت و به آن واکنش وانمی داشت. اینقدر عمل به عدالت و اجرای عدالت برای امام? مهم و ارزشمند بود، که حاضر نشد سرپرستی و حکمرانی برخی از حاکمان ظالم و جائر در عهد عثمان چون معاویه را بپذیرد. همین اجرای عدالت سبب دفع افراد ناباب از اطراف امام می شد. کلمات کلیدی: امام علی?، سیره، جذب، دفع، نهج البلاغه.

چکیده خانواده خمیرمایه و سنگ بنای جامعه بزرگ انسانی است. در نظام خانواده، هر یک از اعضاء جایگاه خاص خود را دارند، که با جایگاه دیگری متفاوت است. در بین اعضاء خانواده مرد دارای جایگاهی مهم و تأثیرگذار است. از یک سو به عنوان همسر، تأمین کننده ی نیازهای روانی، عاطفی، مادی و معنوی همسر خویش است، و از سویی دیگر به عنوان پدر، مسئولیت سرپرستی، حمایت و هدایت فرزندان را به عهده دارد. این تحقیق بر آن است با روش توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعه متون دینی، به ویژه روایات و علی الخصوص نهج البلاغه، چگونگی رفتار امام علی? در خانواده نسبت به همسر و فرزندان را تحت عنوان «سلوک امام علی? در شئون خانوادگی با تأکید بر نهج البلاغه» مورد بررسی قرار دهد. ابتدا به احسان و محبت امیر مومنان علی? به خانواده پرداخته می شود. از دیدگاه امام علی? اساس و بنیان خانواده ی اسلامی بر محور صمیمیت و محبت بنا شده است. با توجه به اینکه سرسبزی و شادابی کانون خانواده به حضور بانشاط زن بستگی دارد و زن موجودی عاطفی است و نشاط وی به محبت مرد وابسته است، لذا در روایات و سیره ی معصومین? و امام علی?، درمورد محبت مرد به همسر خویش سفارش بسیار شده است و البته این محبت گرچه در رفتار مرد نشان داده می شود، لیکن لازم است به زبان نیز ابراز گردد. رفتار و برخورد حضرت علی? با همسر و فرزندان خویش، به گونه ای بود، که نه تنها عطر عشق و علاقه را در زندگی میان زن و شوهر و ‏پدر و فرزند جاری می ساخت، بلکه باعث استحکام بنیان خانواده در سخت ترین شرایط می گردید .‎بعد از آن این اصل در زندگی امام مورد بررسی قرار می گیرد که محبت و علاقه ی فراوان آن حضرت به اعضای خانواده هرگز مانع اجرای احکام و اوامر الهی نسبت به خانواده نبوده است. حضرت در اجرای احکام و اوامر الهی هیچ تفاوتی بین خانواده ی خویش و افراد دیگر قائل نبودند. از آنجایی که مرد به عنوان سرپرست خانواده شناخته می شود، علاوه بر محبت نسبت به اعضای خانواده وظایفی را در قبال همسر و فرزندان خویش برعهده دارد. در فصل آخر به حقوق همسر و فرزندان از دیدگاه امیر مومنان علی? پرداخته می شود. کلید واژه: امام علی?، خانواده، همسر، پدر، فرزند، نهج البلاغه.