تعلیم و تربیت فرزندان خلفا یکی از مهم ترین موضوعاتی بود که ایشان از دیرباز بدان توجه داشتند و سعی می کردند بزرگترین دانشمندان عصر را به تربیت فرزندان خویش بگمارند. از این دانشمندان که تعلیم و تربیت فرزندان خلفا را بر عهده داشتند. به عنوان مودِّب یاد شده است. ایشان به آموزش و تربیت فرزندان خلفا مشغول بودند از این رو مودِّبان تأثیرات شگرفی بر روی فرزندان خلفا می گذاشتند به گونه ای که گاه مودِّب الگوی شاگردان می شد و آنان خواسته ها و گفته های مودِّب خود را بعد از رسیدن به مقام خلافت در اداره حکومت و نحوه برخورد با مردم و برنامه ریزی برای حل مشکلات گوناگون سیاسی، اجتماعی و فرهنگی به کار می بستند. هر ولیعهدی چون عمربن عبدالعزیز که از مودِّبی صاحب صلاحیت بهره مند بود، با عملکرد مثبت خود در دوران حکومتش نام نیک از خود به یادگار می گذاشت و هر ولیعهدی چون ولیدبن یزید که تحت تعلیم و تربیت مودِّب نالایق قرار می گرفت بعد از رسیدن به حکومت، جامعه عصر خود را به فساد و تباهی می کشانید. از همین جاست که می توان به مقام و جایگاه والای مودِّبان پی برد و دریافت که آنان چگونه می توانستند در سیاست گذاری خلیفه در اداره جامعه تأثیر غیرمستقیم و در عین حال مهم را ایفاء کنند. مودِّبان با توجه به نقش حساسشان از جایگاه والایی در میان درباریان و توده مردم برخوردار بودند. خلفا نیز بشدت از ایشان حمایت کرده، آنان را مورد لطف و عنایت خویش قرار می دادند و چه بسا نظر یک مودِّب حسن ختام تمامی نظرات مطرح شده در مباحث صورت گرفته دربار بود.

چکیده یکی از دوره ها ی درخشان تاریخ اسلام عصر هارون رشید و مأمون است. در این عصر جدا از تحولات سیاسی و اجتماعی شاهد شکوفایی علمی نیز هستیم. عصر هارون رشید و مأمون به دو دلیل از اعصار قبلی متمایز می شود: از یک طرف به دلیل علاقه ای که این دو خلیفه به علم ودانش داشتند، از دانشمندان مختلف زمان خود برای شرکت در فعالیت های علمی دعوت به عمل آوردند؛ از طرف دیگر در عصر این دو خلیفه شاهد فعالیت های گسترده ی علمی در سطح جهان بودیم. با توجه به این دلایل، هارون رشید و مأمون مبادرت به انتقال دانشمندان و اهل علم به بغداد کردند و برای این دانشمندان اهمیت زیادی قایل شدند. همین امر باعث شد تا هارون رشید و مأمون در دوره های بعدی به انتقال علوم از نقاط مختلف جهان به جهان اسلام مبادرت نمایند. حتی در این زمینه اقدام به راه اندازی نهضت ترجمه و تاسیس بیت الحکمه کردند. واژگان کلیدی: عباسی، هارون رشید، مأمون، انتقال علوم، بیت الحکمه ?

با توجه به جایگاه و اهمیت کاروانسرا در امور تجاری، بازرگانی و معماری تاریخ ایران، نگارش این رساله در پاسخ به چگونگی کارکرد کاروانسرا در دوره صفویه است. توسعه کاروانسراها در پی وحدت سیاسی و مذهبی حکومت صفویه و ارتباط صفویان با کشورهای اروپایی، فرضیه اصلی پژوهش را دربر می گیرد. در پژوهش از روش تحقیق تاریخی، شیوه گردآوری اطلاعات از کتابخانه ها و در مواردی اندک از تحقیق میدانی استفاده شده است. بیشتر مآخذ رساله، سفرنامه های اروپاییان است که در این دوره به دلیل شکوه و عظمت ایران در جهان، به ایران آمدند. صفویان با آبادانی کشور، گسترش تجارت داخلی و خارجی و با ساخت و بازسازی شبکه راهها و کاروانسراها، که در واقع کلید پیشرفت تجارت از نظر شاهان به ویژه شاه عباس اول و دوم بود، به نوعی، هویت و استقلال ایران را که در اثر حمله اعراب و حاکمیت ترکان و مغولان تحقیر شده بود، احیاء کردندو با انسجاممذهبی، اجتماعی و سیاسی مردم در شهرها و روستاها، تمدن ایرانی را بخصوص در معماری و شهرسازی گسترش دادند. شکل گیری کاروانسرا، توسعه آن در دوره صفویه و کارکرد، نتایج و دستاوردهای آن و همچنین نقش شاهان در این باره، چهارچوب اصلی رساله است.

هر زبان پویا همواره کلماتی را به زبانهای دیگر وام داده ، متقابلاً الفاظی را از آنها اخذ نموده است. زبان فارسی نیز از این قایده مستثنی نبوده ، ضمن گرفتن لغاتی از دیگران، کلماتی را نیز به آنها ارایه نموده است، لیکن آنچه مهم به نظر می رسد این است که در بین محققان و علمای زبان فارسی - آنگونه که شایست? آن می باشد - توجهی به وجود کلمات فارسی در دیگر زبانها نشده ، تحقیقی جامع در این مورد صورت نپذیرفته است. این موضوع از آن جهت اهمیت دارد که می توان ورود کلمات یک زبان به زبان دیگر را نشان دهنده تأثیر فرهنگی آن زبان بحساب آورد. بر این اساس این رساله سعی دارد لغاتی را که زبان فارسی به زبان عربی وام داده و نویسنده معجم "تاج العروس من جواهر القاموس" به فارسی بودن آنها اشاره کرده است مورد بحث و بررسی قرار دهد و برای اثبات ورود و به کارگیری این کلمات و تأثیر فرهنگی که این واژه ها از خود بر جای گذاشته اند نمونه های تاریخی را از بین کتابهای مختلف عربی ارایه نماید.

وصیت، یکی از سنت های پسندیده ای است که قبل از اسلام در میان اعراب رواج داشت؛ پس از ظهور اسلام نیز با توجه به تأکیدهای قرآن در خصوص وصیت و نصیحت، این سنت ادامه یافت. مفهوم وصیت در عصر اسلامی تحول ویژه ای یافت، و با توجه به نظام جدیدی که بر جامعه حاکم شده بود، موضوعاتی که در وصیت های دوره ی پیش مورد اهمیت بود، تغییر کرد و به جای آن مفاهیم جدیدی در وصایا شکل گرفت. به طوری که نمی توان وصیت این دوره را با دوره ی قبل کاملاً مشابه دانست. پس از ظهور اسلام، اعراب، به شدت، تحت تأثیر وحی و اسلوب بیانی آن قرار گرفتند. در وصیت های دوره ی اسلامی به ویژه دور ی پیامبر(ص) و خلفای راشدین، کاربرد آیات قرآن، نمود خاصی دارد. رفته رفته موضوعات دینی و اخلاقی که در وصیت های پیامبر(ص) و خلفای راشدین، از مهم ترین موضوعات مطروحه بود، در دوره ی اموی، جای خود را به مسایل سیاسی داده و می توان گفت، وصیت در دوره ی اموی از جنبه ی دینی و تربیتی خود دور و به مسایل دنیوی و سیاسی نزدیک شد. در این دوره، وصیت نامه ی خلفا، به منزله ی عهدنامه ی حکومتی است که در آن خلیفه ، جانشین پس از خود را معین نموده و مردم را ملزم می دارد که از وصیت وی پیروی نمایند.

چکیده: با پیشرفت اسلام، مسلمانان تدریجاً با مللی آشنا شدند که نه تنها از لحاظ دینی و مذهبی با آنها فرق داشتند، بلکه ساختار اجتماعی و فرهنگی ایشان نیز از هم متفاوت بود. به همین جهت ضروری می نمود که برای برقراری ارتباط با این جوامع روش خاصی را اتخاذ کنند. بدین ترتیب قراردادهایی را با مفاهیم اسلامی ترتیب دادند که با توسل به آنها بتوانند افراد جوامع را به زیر سلطه خود بکشند. مسلمانان، مردم ملل مفتوحه را بین دو امر پذیرش اسلام و پرداخت جزیه مخیر می گذاشتند؛ اگر مغلوبین مسلمان نمی شدند و بر دین خود باقی می ماندند، باید هزینه حمایت خود از جانب مسلمانان را می پرداختند که همان جزیه است و پرداخت آن را طی قراردادی متعهد می شدند. افزون بر جنبه اقتصادی، طرفین تعهداتی دیگر نیز بهم می دادند، مانند اینکه متعرض هم نشوند و یا اینکه با هم در مسئله ای مشارکت کنند و یا از هم حمایت نمایند. اینگونه مفاد مختص اسلام نبود و قبل از اسلام، سایر کشورها و اقوام و حتی اعراب از آنها استفاده می کردند. پیامبر، خلفای راشدین و اموی هر کدام به نوبه خود بسته به شرایط زمانی، با افراد مختلف قراردادهایی را منعقد نموده اند که گاهی جنبه سیاسی و گاهی جنبه اقتصادی و اجتماعی داشتند. در این بین بیشتر، دغدغه های اقتصادی مد نظر مسلمانان بود، هرچند از ابتدا این، هدف آنها نبود. مسلمانان، هرچقدر از دوره پیامبر فاصله می گرفتند، به همان میزان از سنت پیامبر نیز دور می شدند. این مسئله به وضوح در مکاتبات و همچنین قراردادهای آنان قابل ملاحظه است. رفته رفته با گسترش اسلام، مسلمانان در مناطق مفتوحه با مسایل جدیدی روبرو شدند که هم محتوا و مضامین عهدنامه ها و هم سبک نگارشی آن را تحت تاثیر قرار دادند.

قسمتی از منابع و متون کهن را سنت ها و باورهای فرهنگی همچون اعیاد ملی که برخی از آنها ریشه چند هزار ساله در زندگی مردم داشته و به عنوان یکی از بزرگترین مشخصه های فرهنگی اقوام محسوب می شوند تشکیل می دهند. نوروز، مهرگان و سده به عنوان اعیاد بزرگ باستانی توانستد در دوره های نخستین اسلامی نیز به حیات خود ادامه دهند وحتی نوروز در میان این سه عید توانسته به صورت بسیار پرنگ تا به امروز ادامه یابد و در منابع متعدد تاریخی، ادبی و دینی منعکس گردد. تاریخچه و تقویم اعیاد، سنتها، توصیف و ستایش امیران در نوروز، مهرگان وسده و... از جمله عناصری هستند که در متون متعدد قدیمی عربی بازتاب یافته اند، این پژوهش با روش توصیفی ـ تحلیلی به بیان این عناصر و کتابشناسی جامع آن در موضوعات متعدد تاریخی، ادبی، فقهی، حدیثی، اخلاقی،و... از آغازدوره ی اسلامی تا پایان دوره اول مغول به منظور دسترسی آسان علاقه مندان به پژوهش در این زمینه می پردازد. بررسی های انجام شده نشان می دهد که منابع ادبی دوره ی عباسی بیشترین حجم بازتاب این سنّت فرهنگی را به خود اختصاص داده اند به نحوی که توصیف آن بیشتر در منابع ادبی و تحلیل یا گزاره های مربوط به آن در منابع تاریخی منعکس گشته است.

چکیده: وصیت از ریشه وَصَیَ و جمع آن وصایا به معنای عهد است و در اصطلاح خواستن انجام کاری از وصیّ، بعد از غیبت وصیت کننده و یا پس از مرگ او می باشد.وصیت نامه نویسی به عنوان فنی از فنون خطابه از پیش از اسلام در میان اعراب وجود داشته و پس از آن نیز با توجه به تأکید آیات و احادیث در این زمینه همچنان در میان مسلمانان رواج پیدا کرد و در دوره های اسلامی با توجه به شرایط مختلف سیاسی،اجتماعی،فرهنگی و اقتصادی از تنوع گوناگونی برخوردار گشت.در وصیت نامه های خلفای عصر اول عباسی بسیاری از مسایل سیاسی، اقتصادی، اجتماعی زمان آنها و نیز افکار و آمالشان منعکس شده است. در وصیت نامه های امامان شیعی اثنی عشر این دوره، توصیه های دینی و اخلاقی بیشترین سهم را به خود اختصاص داده اند. وصیت نامه های سیاسی و دینی این دوره از جمله ی وصیت نامه هایی است که ما را در شناخت مسایل گوناگون عصر اول عباسی رهنمون می سازد. اسلوب نگارش وصیت نامه های این دوره با توجه به تغییر نظام حکومتی و به وجود آمدن عصر جدیدی برای ادبیات دچار تغییرات چندی شده است.

موضوع رساله مقایسه ی تطبیقی جنگهای زمان پیامبر (ص) و عصر فتوحات (سال 11 تا 35 ه.ق) است، چرا که جنگ و جهاد از مسائل مهم عصر پیامبر (ص) و خلفای بعد از او می باشد، البته در اسلام شرایطی خاص و با رعایت اصولی اجازه ی جنگ به مسلمانان داده شده است. بنیادی ترین سوال رساله عبارتست از اینکه استراتژی و اهداف نظامی پیامبر (ص) و رهبران دوره ی فتوحات بر پایه ی چه اصولی بود و فرضیه ی اصلی عبارتست از اینکه، استراتژی نظامی پیامبر (ص) طبق هدف اصلی اسلام یعنی فلاح و نجات انسان بر پایه حداقل درگیری نظامی و تلفات جانی بود و در عصر فتوحات عموماً مبتنی بر کشتار و بدست آوردن غنایم بود. روند تحقیق این نتایج را حاصل نمود که در اسلام صلح بر جنگ ارجحیّت دارد، اما در شرایطی که مسلمانان در معرض انواع تهاجمات قرار بگیرند، اجازه جنگ به آنان داده شده است. بررسی جنگهای عصر پیامبر (ص) نشان می دهد که عمده ترین هدف آن حضرت (ص) گسترش اسلام بوده است و با دوره های بعد از خود تفاوتهای عمده دارد. تاکتیکهای نظامی ایشان عبارت بود از: پیشقدم نشدن در جنگ، رعایت حقوق اسرا و زنان در طی جنگ و... . همچنین در عصر پیامبر (ص) رهبران بیشتر از مهاجران و کارگزاران آنان از صحابه انتخاب میشدند، اما در عصر خلفا روند کلی فتوحات نظامی نشان می دهد که سه هدف گسترش اسلام، توسعه ی قلمرو و کسب غنیمت از اهداف مسلمانان بوده است البته و به اصل گسترش اسلام بویژه در دوره ی عثمان توجه کمتری شده است و در مورد کارگزاران خلفا در دوره ی ابوبکر بیشتر کارگزاران همان کارگزاران منتخب دوره ی پیامبر (ص) بودند ولی خلفا ی بعدی آنان را تغییر دادند، بویژه در دوره ی عثمان که بیشتر خویشاوندان خود و بنی امیه را روی کار آورده است.

عباسیان با تشکیل حکومت در سال 132هـ . ق، به مدت پنج قرن توانستند در فضای سیاسی و فرهنگی جهان اسلام، یکی از مقتدرترین حکومت های اسلامی باشند. امویان اندلس هم توانستند با تشکیل حکومت در سال 138هـ . ق در اندلس، حکومت اسلامی ایجاد کنند و البته تا قرن 9 هجری بر حکومت های پس از خود نیز، تأثیرات به سزایی داشتند. از زمان تشکیل حکومت امویان اندلس، مسایل سیاسی و فرهنگی این دو حکومت به هم گره خورده بود. پس از چندی، امویان اندلس توانستند در دوره عبدالرحمن سوم، از لحاظ سیاسی استقلال پیدا کنند و عنوان خلیفه را به خود اختصاص دهند؛ اما از لحاظ فرهنگی هم چنان مابین دو حکومت ارتباط بود. در این پژوهش سعی شده است با روش تحلیلی- توصیفی، مناسبات فرهنگی میان امویان اندلس و عباسیان، در شاخصه های فرهنگی هم چون ادبیات، موسیقی، آداب و رسوم و سایر علوم مورد تحلیل و بررسی قرار گیرد. و هم چنین جایگاه خلفا در این مناسبات فرهنگی روشن شود. این بررسی نشان می دهد، نقش خلفا در این مناسبات فرهنگی بسیار اهمیت دارد؛ به طوری که حکومت عباسیان و امویان اندلس، به واسطه خلفا، دانشمندان، فضای آزاد فکری توانستند، طلایه دار فرهنگ در شرق و غرب محسوب شوند. و باید اشاره داشت، در رابطه فرهنگی مابین عباسیان و امویان اندلس، حکومت اندلس تأثیرات بیش تری را پذیرفت؛ که مهمترین علت آن مرکزیت فرهنگی و علمی بغداد در آن روزگار بود. با این حال در بخش های مختلف فرهنگی و علمی، مناسبات فرهنگی بین عباسیان و امویان اندلس رایج بود.

hemesa یا emesa که امروزه حِمص نامیده می شود یکی از شهرهای مهم شام به شمار می رود، شهر حمص با قدمت سه هزار ساله، از لحاظ موقعیت جغرافیایی و اقلیمی یا نظام سیاسی در طول تاریخ مورد توجه حکومت های مختلف اسلامی و مرکز تجمع افراد و قبایل مختلف بوده است. چنانچه به فاصله کمی پس از فتوحات اسلامی از قلمرو امپراطوری بیزانس جدا شد و ضمیمه قلمرو اسلام گشت. به دلیل اهمیت فوق الذکر، همواره مورد توجه مورخان، جغرافیدانان، و دیگر نویسندگان مسلمان قرار داشته است. در میان اخبار و روایت های مربوط به این خطه از جهان اسلام، گزارش های مربوط به تاریخ سیاسی و اجتماعی آن از جایگاهی ویژه برخوردار است. زیرا ساکنان حمص، سهم موثری در بهره برداری و پیش برد دستاوردهای تمدنی و فرهنگی تمدن اسلامی داشتند و نیز در ادوار مختلف تاریخی در مدیریت نظامی، اداری، مالی و قضایی حضوری فعال داشته اند. لذا این رساله با روش توصیفی و تحلیلی، پس از مروری بر سیمای کلی جغرافیای شام و شهر حمص کوشید، با تکیه بر منابع تاریخی و جغرافیایی؛ تاریخ سیاسی و اجتماعی شهر حمص را در چهار قرن اول اسلامی مورد بررسی قرار دهد، با این تأکید که در تاریخ اجتماعی حمص، به ترکیب نژادی، نظام اقتصادی، طبقات اجتماعی، فرهنگی و مذهبی مورد تحلیل و بررسی قرار گرفت.

شعر کلامی است که تأثیر آن از نثر به مراتب بیشتر است و در قالبهای مختلف شعارهای جنگی، حماسی، مدح و ذم سروده میشد. قبل از ظهور اسلام، اقوام عرب برای شعر اهم?ی?ت خاصی قائل بودند و اشعار عاشقانه، ادبی و حماسی زیادی میسرودند، اما محتوی و مفهوم آنها مربوط به ظواهر دنیا یا درباره دلاوریهای جنگی و امثال آن بود. ام?ا با ظهور اسلام، اشعار عرب جان تازهای گرفت و به سوی معنویت و پند یا مدح اولیای خدا متمایل گشت. در منابع نخستین اسلامی نیز شعر به عنوان سند تأییدکننده مورد توجه نویسندگان مختلف قرار گرفته است. لذا استشهاد به شعر در منابع نخستین اسلامی در کنار استشهاد به قرآن، روایات، احادیث از جایگاه ویژهای برخودار گشت زیرا از طریق استشهاد به شعر میتوانند سند کلام خویش را قوام ببخشند. در این منابع به اشعار طبقات مختلف شاعران و به سرودههای شاعران قبائل گوناگون استشهاد شده است. تحلیل آماری استشهادات منابع مورد بررسی این پژوهش، بیانگر این نکته است که طبقات شاعران م?خَضرم(جاهلی- اسلامی) و جاهلیت بیشترین سهم را در استشهادات داشتهاند و شاعران قبائل تمیم، هذیل، قیس، طی در استشهادات، بیشتر مورد توجه واقع شدهاند.

چکیده : همزمان با رشد و پیشرفت تمدن بشری فرهنگ نام و نام گذاری به وجود آمد که از مهمترین عناصر فرهنگی ملت ها در دوران مختلف تاریخی به شمار می رود . این تنها یک رسم دیرینه میان بشر نمی با شد بلکه این مسئله ، یک سنت الهی نیز است و در پی آن القاب و کنیه ها که زیرشاخه های دیگری از اسم هستند شکل گرفتند . وکم کم بصورت رسمی و غیر رسمی به شکل یک سنت و فرهنگ در میان افراد جامعه اعم ازخلفا و حکام و مردم عادی به وجود آمدند . القاب براساس اوصاف بارز اشخاص انتخاب وگذارده می شدند . و اختلافات سطح اجتماعی و فرهنگی اعضای جامعه در تقسیم بندی القاب و عناوین آن به انواع و اقسام مختلف دخیل و موثر بوده ، که با توجه به کاربرد آنها می توان دسته بندی های مختلفی از جمله القاب عمومی ، خصوصی و القاب سیاسی ، نظامی ، دینی ، اجتماعی ارائه داد . اما کنیه نیزیکی دیگر از زیر شاخه های اسم است که برای احترام و بزرگداشت شخص ، برای فحش و ناسزا گفتن و همچنین به جای اسم به کار می رود . کنیه اسم را می پوشاند و از ترکیب اسم علم و واژه های« اب» و« ام » ساخته می شود. هدف از ارائه این پژوهش که به روش تحقیق و تطبیق می باشد تشخیص و بیان القاب و مقایسه میان القاب و ویژگی های آن است . که مشخص می کند القاب انتخاب شده برای افراد وابسته به خصوصیات و ویژگی آنان می باشد .

شرح حال نگاری که با اندک تفاوتی در مفهوم، با نام های تراجم احوال، سرگذشتنامه¬نویسی، زندگی نامه¬نویسی، علم رجال، موالید و وفیات وغیره نیز شناخته می شود، در میان علوم اسلامی از جمله علوم و فنونی است که دارای پیشینه ای دیرین است و بخشی از علم تاریخ به شمار می¬آید. این علم دارای شاخه¬های متعددی است که یکی از آن¬ها علم شرح¬حال¬نگاری عمومی می¬باشد. پیدایش شرح¬حال¬نگاری و سیر تحوّل و تطوّر شرح¬حال¬نگاری عمومی از قرن سوم هجری قمری تا پایان عصر ممالیک، مجهول است. این رساله درصدد است با روش تحلیلی - توصیفی به تبیین این تحوّل در دوره¬ی عباسی و ممالیک بپردازد. یافته¬های پژوهش حاضر نشان می¬دهد که این علم تحت تأثیر کتب سیرالملوک، علم الانساب، ایام العرب و در دوره¬ی اسلامی فن سیره¬نویسی پیامبر?، صحابه و تابعین بوجود آمد و به روند تکاملی خود ادامه داد به نحوی که در شرح¬حال¬نگاری عمومی عصر عباسی از متون دینی همچون قرآن و احادیث و نیز شعر استفاده می¬شد؛ همچنین بکارگیری امثال و حکم و آرایه-های ادبی از خصوصیات آن به شمار می¬رفت. در عصر ممالیک، این فن با ورود عبارات و کلمات فارسی، ترکی و رومی به آن و آمیخته شدن با سیاست همراه بود و به سمت سبکی نقّادانه و به دور از تکلّف پیش رفت، و ناظر بر مسائل ادبی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آن زمان نیز بود.

عدالت خواهی و انسان دوستی اسلام، به اهل کتاب این امکان را می داد تا بتوانند با انعقاد قراردادی، در قبال عهده دار شدن وظایف و تکالیفی در مقابل حکومت اسلامی، ضمن همزیستی مسالمت آمیز، از حقوق و مزایایی نیز برخوردار شوند. نحوه ی برخورد دولت عباسی با اقلیت های دینی و بررسی حقوق آن ها از موضوعات مهم و قابل بحث در فرهنگ و تمدن اسلامی است، چرا که اقلیت ها در هر نظامی از حقوقی برخوردارند که رعایت آن بر همگان به ویژه حاکمان و نخبگان سیاسی جوامع ضروری است و این حقوق در ارزیابی آن نظام معیار و محک سنجش به شمار می آید. رعایت این حقوق به یکی از مطالبات اساسی اقلیت ها از حکومتی که تحت حاکمیت آن زندگی می کنند تبدیل شده است. اقلیت های دینی ساکن در قلمرو حکومت عباسی نیز این انتظار را از حکومت عباسی داشتند. یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که در نظام سیاسی - اجتماعی عباسیان یک نگاه گزینشی و نخبه گرایانه نسبت به اقلیت¬های دینی وجود داشته است و از جمله سیاست عباسیان در پیشرفت کار خود سازش با اقلیت های دینی و به کار گماشتن آنان بوده است. اما با این وجود باز هم نحوه ی برخورد خلفای عباسی در برخی از دوره ها با این اقلیت ها به خصوص طبقه ی عامه بر حسب نگرش درباریان و مردم دچار دگرگونی می شد و مورد خشونت خلفا واقع می گشتند. در ضمن این نکته را نیز باید یادآور شد که در تطبیق سیاست های خلفای عباسی در رابطه با اقلیت های دینی با سیره ی پیامبر اکرم(ص) اقداماتی از جانب خلفا علیه اقلیت های دینی دیده می شود که حکایت از فاصله گرفتن جامعه ی اسلامی با عصر پیامبر دارد.

مطالعه آثار اولیه ی زبان عربی حاکی از آن است که نخستین مباحث زبانشناسی زبان عربی با انگیزه ی شناخت واژگان قرآن کریم آغاز گردیده و عامل اصلی در پیدایش لغت نامه های عربی، لزوم فهم قـرآن کریم و حدیث با انگیزه خدمت به اسلام بوده است. ضرورت آشنایی با زبان عربی فصیح که زبان اصلی شریعت اسلام یعنی قرآن و حدیث، محسوب می شود؛ به عنوان دانشی که مقدمه ای برای سایر علوم قرآنی و شرعی است و اعتماد علماء، فقها و حکما در آراء و نظریات علمی خود برآن قرار دارد، بر اهمّیت توجّه به معاجم عربی نخستین افزوده و ضرورت روشنگری در باب نقش آفرینی قرآن کریم و احادیث در فرهنگ و ادبیات عرب را آشکارتر می سازد. ظهور کتاب ارزشمند «العین» نخستین لغت نامه عربی، در قرن دوم هجری، سپس پیدایش سایر فرهنگ نامه ها و شکل گیری و توسعه معجم نگاری در میان مسلمانان، موید نقش محوری مصادر والای دین اسلام، در لغت و زبان عربی است. بررسی آماری و تحلیلی این پژوهش نشان می دهد. استشهاد به آیات قرآن کریم و احادیث در معاجم نخستین به صورت وسیع بکار رفته و در قرون بعدی نیز با گسترش دامنه ی لغات، افزایش یافته است. کثرت مباحث لغوی پیرامون واژه های قرآن و حدیث در این معاجم بیانگر آن است که، دانشمندان لغت به قرآن به عنوان مهم ترین مصدر استدلال بر مباحث لغوی می نگریستند و بین قرآن و علم لغت پیوند متقابل وجود داشته است. این تحقیق به بیان حرکت علمی پیدایش و توسعه معجم نگاری عربی، در سایه ی استشهادات قرآنی و حدیثی می پردازد.

درک علل وقوع و نتایج حوادث تأثیرگذار قرن اول هجری بدون شناخت نقش روابط قبیله ای حاکم بر جزیره العرب و همین طور فضای عقیدتی، سیاسی و نظامی امکان پذیر نیست. یکی از قبایل مشهور و موثر در تحولات نخستین دوره اسلامی قبیله بنی مخزوم است که یکی از شاخه های اصلی قبیله قریش می باشد. این رساله به روش توصیفی تحلیلی در جهت تبیین نقش این قبیله در عصر جاهلی و دوره اسلامی (دوره پیامبر و خلفای راشدین) می باشد. همین طور نتایج پژوهش بیانگر آن است که بنی مخزوم در دوره جاهلی دارای جایگاه اشرافی مهمی در مکه بود، به نحوی که اکثر مناصب مهم نظامی بر عهده افراد این قبیله بود. جدا از این، برسر شرف، نسب، ثروت با دیگر قبایل مشهور قریش به رقابت می پرداخت. اکثراین رقابت ها هم به نفع بنی مخزومیان تمام می شد. لذا با ظهور اسلام اشراف این قبیله به سرکردگی ابوجهل در صدر مخالفان پیامبر(ص) قرار گرفته، و در راه مقابله با اسلام به شکنجه تعدادی از مسلمانان پرداختند و انواع آزار و اذیت ها را نسبت به پیامبر(ص) رواداشتند، به نحوی که قریب به اکثریت دشمنان پیامبر(ص) از این قبیله بودند. و ضعفای این قبیله مانند؛ یاسر، سمیه و عمار جزء یاران خاص پیامبر(ص) بودند. در دوره خلفای راشدین این قبیله با حمایت از حاکمیت اسلامی نقش انکار ناپذیری در حوادث مهم از جمله جریان فتوحات داشتند. دو چهره مشهور این قبیله؛ عماریاسر و ام سلمه، در تحولات دوران عثمان و علی الخصوص حکومت امام علی(ع) به ویژه در دو نبرد مشهور زمان آن حضرت(جمل و صفین) نقش بارزی در جهت حمایت از حکومت آن حضرت و اهل بیت(ع) ایفا کردند.

پایان نامه حاضر تحقیقی است پیرامون افسانه های اعراب و بازتابی که این افسانه ها در کتب سیره ابن هشام و مغازی واقدی داشته است. بطورخلاصه می توان گفت همه ملل واقوام دارای افسانه ها و اسطوره هایی بوده اند که در برخی جهات با یکدیگر مشابه و در بعضی متفاوت بوده است ، ملت عرب نیز افسانه ها و اساطیری داشته اند. آنان برای وجود هر چیزی اسطوره و افسانه می ساختند. برای آفرینش کیهان ، ستارگان و ... اساطیری داشتند. اعراب برای شفای بیماریها به افعالی دست می زدند که همگی حکایت از نوعی اسطوره دارد و نیز برای انجام بسیاری از امور روزمره دست به قرعه کشی و فال زنی به شیوه های خاص خود می زدند و در این دو اعتقادی راسخ داشتند. پرستش های اعراب فراوان و گسترده بود ، آنان به جن و غول در حد پرستش اعتقاد داشتندو علاوه بر بتهای متعدد به پرستش درختان ، ستارگان ، ماه ، خورشید و ... نیز می پرداختند. در ادامه تحقیق با بررسی کتابهای سیره ابن هشام و مغازی واقدی ، به ذکر مطالبی از این کتاب ها پرداخته شده که به نظر می رسد جنبه افسانه ای دارد و احتمال می رود تا حدودی ریشه در باورهایی داشته باشد که اعراب در جاهلیت با آن مواجه بودند. روش پژوهش در این پایان نامه توصیفی – تحلیلی بوده و با مراجعه به کتب مختلف از جمله کتاب های تاریخی و تفسیری انجام پذیرفته است. حاصل این پژوهش ، شناخت افسانه های دوران جاهلیت و بررسی میزان تاثیر آن در سیره ابن هشام و مغازی واقدی بوده است.

واژه ی «وصیّت» که صورت عربی آن «وصیّه» و جمع آن «وصایا» است، اسم مصدری است برگرفته شده از «وصّی، یوصِی، توصیه» به معنی «عَهد» است. وصیّت در اصطلاح، خواستن انجام کاری از وصِیّ، بعد از غیبت وصیّت کننده و یا پس از مرگ او است. سنت وصیت نامه نویسی فنی از فنون خطابه است که در طول تاریخ اسلام به چشم می خورد چنان که در عصر دوم عباسی نیز موردتوجه خلفا بود. با توجه به این که وصیت نامه نویسی جز لاینفکی از بافت فرهنگی است و بررسی آن از اوضاع سیاسی، فرهنگی و اجتماعی جامعه ، شناختی نسبی به ما می دهد، وصایای خلفای این دوره از تاریخ خلافت عباسی، گرچه انگشت شمار هستند، اما می توانند نمودی از اوضاع زمان خود باشند، وصایای سیاسی خلفای عصر دوم عباسی بیشترین تعداد وصایا را به خود اختصاص می دهند، وصایای امامان شیعی اثنی عشری موجود در این عصر به مسئله ی تعیین جانشین و توصیه هایی کاربردی برای شیعیان بعد از خود اختصاص دارد. اسلوب نگارش وصایا در این عصر با توجه به دگرگونی در وضعیت مذهبی و سیاسی این دوره دچار تغییراتی شده است.

مال و ثروت در زندگی اجتماعی مانند خون است در بدن انسان. همانطور که بقاء حیات، به گردش خون در تمام بدن بستگی دارد، بقاء حیات اجتماعی هم نیاز به مال دارد جعل الله لکم قیاما؛ منابع مالی اسلام در دوره های نخستین اسلام شامل خمس، زکات، جزیه، خراج و... بودند که به تعداد انگشت شماری در جامعه اسلامی و قوانین آن نمود داشتند. اما چون در هریک از دولت ها تمام سعی دولت مردان این بود که توان مالی دولت را افزایش دهند وبرای هر تغییری در نظام دولت اسلامی، پیروی از قوانین و مقررات حیطه دین اسلام ضرورت دارد. بنابراین در چنین شرایطی رجوع به کتب فقهی اهمیت می یابد. پژوهش حاضر پس از بررسی منابع مالی اسلام براساس منابع فقهی شیعه و کتاب احکام السلطانیه،همچنین بررسی چگونگی روی کارآمدن دولت عباسیان به تبیین منابع مالی عصر دوم عباسی وعلل کاستی ثروت این دولت اسلامی می¬پردازد. هدف از این پژوهش اثبات این فرضیه می¬باشد که به مرور زمان و براساس تغییر دولتها منابع مالی عصر دوم عباسی هم دستخوش تغییر بوده اند.

تنوع فرهنگی یکی از ویژگی های شهرهای ایران است. آشنایی با فرهنگ یک شهر، که شامل آداب و رسوم، طرز تفکر و رفتار افراد می باشد یکی از نیازهای ضروری امروز ما برای شناخت فرهنگ و تمدن ایران است. شهرستان رامهرمز از جمله این شهرهاست، این منطقه از دیرباز زیستگاه قبایل گوناگون از اقوام مختلف بوده است و این قبایل طی سالیان دراز با یکدیگر تعامل داشته و در نتیج? این تعامل، بافت فرهنگی متنوعی به وجود آمده است.