این پژوهش، به بررسی ساختار «فیلم مستند آرشیوی» می پردازد. علی رغم اهمیت مستندهای آرشیوی، از لحاظ انواع کاربردهای متنوع تلویزیونی، بویژه در شبکه- های مستند و خبری سراسر جهان، به نظر می رسد کمتر آثار قابل اعتنایی به این شیوه در تلویزیون کشور ما تولید می شود. از دلایل این کمبود، فقدان شناخت علمی، حرفه ای و تئوریک در این زمینه است. این پژوهش با روش اسنادی و همچنین مصاحبه با کارشناسان و با هدف شناخت حدود تعریف فیلم مستند آرشیوی، تعیین مواد قابل استفاده در این نوع مستند، روشهای مناسب تحقیق، بررسی زیبایی شناسی عناصر ساختاری، تحلیل محدودیت های ساخت و پیش بینی آینده این شکل مستندسازی انجام شده است. این مستندها بر اساس اسناد آرشیوی و همچنین شیوه ساخت، به انواع مختلفی تقسیم می شوند. مرحله تحقیق و تدوین در آنها نقش مهمی دارد و در بین انواع صداها هم گفتارمتن اهمیت بیشتری دارد. به طور کلی محدودیت های ساخت مستندهای آرشیوی، هزینه بالای پژوهش، عدم دسترسی مستندسازان به برخی اسناد آرشیوی و عدم کیفیت اسناد است.

رساله ی حاضر به مستند اجرایی به عنوان آخرین شیوه از انواع مستند که نیکولز مطرح کرده است، می پردازد. محقق با توجه به نیاز برنامه سازان در سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در خصوص آشنایی با این شیوه‎ی جدید مستند به پژوهش در این خصوص پرداخته است. معرفی مستند اجرایی و ارائه ی ویژگی های آن که قصد دارد شیوه ای ناب از بیان مسائل اجتماعی بیابد و به شکلی متفاوت آنها را به تصویر بکشد، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. معنا در این شیوه از مستند پدیده ای ذهنی است. مستند از طریق تأکید بر ابعاد ذهنی و شناخت عاطفی ما از جهان، بر پیچیدگی این شناخت صحه میگذارد. همچنین مستند اجرایی در پی آن است که مخاطبش را به سوی پیوند با نظرگاه ویژه اش درباره ی جهان سوق دهد. از دید نیکولز تلفیق آزاد امر واقع و تجسم بخشی به آنچه از واقعیت تصور می شود، مشخصه ی مشترک مستندهای اجرایی است. مستندهای اجرایی بیش از آن که ما را با جهان واقعی که با آن سر و کار داریم، آشنا سازند، با بخش ذهنی و عاطفی آن کار دارند. از دید بروتزی مستندهای اجرایی به وجوه اجرایی زبان وابسته اند که از دیدگاه آستین در مورد نقش اجرایی زبان ناشی شده است. دیدگاه های بروتزی را به صورت عملی میتوان در آثار نیک برومفیلد و مایکل مور به عنوان فیلمسازان شاخص مستند اجرایی مشاهده کرد. این پژوهش در پی بررسی و رسیدن به شناخت این مهم با به کارگیری دو روش اسنادی و مشاهده ای و نیز استفاده از روش مصاحبه‎ی عمیق و میدانی به این یافته ها رسیده است که عناصر مستندهای اجرایی عبارتند از: «حضور مولف/ مجری»،«ویژگی ترکیب این گونه‎ی مستند با سایر انواع فیلم»، «ساختن واقعیت»، «ساخت فیلم با اولین برداشتها»، «واقعیت مقدم بر بازی»، «توجه به گروه های حاشیهای»، «تجربه‎ی شخصی فیلمساز» و «اقتدار فیلمساز». همچنین در این مستندها دوربین به مثابه تماشاگر عمل می کند.