به منظور بررسی اثرات تراکم کاشت و سطوح مختلف تلقیح با باکتری رایزوبیوم و کاربرد میکروالمنت ها بر عملکرد و اجزای عملکرد، آنالیز رشد، میزان پروتئین دانه و گره زایی نخود (cicer arietinum l.) آزمایشی در سال زراعی 1386 در مزرعه پژوهشی دانشکده کشاورزی دانشگاه محقق اردبیلی به صورت فاکتوریل در قالب طرح پایه بلوک های کامل تصادفی با 4 تکرار انجام شد. تیمارها شامل تراکم در 3 سطح (25، 35 و 45 بوته در متر مربع) و سطوح مختلف تلقیح در 3 سطح (با تلقیح، تلقیح با رایزوبیوم به همراه کاربرد عناصر میکرو و شاهد بدون تلقیح) بود. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر تراکم و سطوح مختلف تلقیح بر اجزای عملکرد به ویژه شاخه های فرعی، نیام در بوته، عملکرد تک بوته، عملکرد در واحد سطح، عملکرد بیولوژیکی و شاخص برداشت معنی دار بود. با افزایش تراکم کاشت، تعداد شاخه فرعی، نیام در بوته، عملکرد دانه تک بوته کاهش یافت. بالاترین شاخص برداشت در کمترین تراکم کاشت به دست آمد. بیشترین شاخه فرعی،تعداد نیام در بوته، تعداد نیام در شاخه فرعی، تعداد دانه در بوته، عملکرد دانه، بیولوژیک و شاخص برداشت هم در تلقیح به تنهایی و هم در تیمار تلقیح + میکروالمنت نسبت به تیمار بدون تلقیح به دست آمد. با این حال، در بین تراکم های کاشت اختلافی از نظر تعداد نیام پوک در بوته وجود نداشت، ولی تلقیح با باکتری رایزوبیوم موجب کاهش تعداد نیام پوک در بوته شد. اثر تراکم کاشت و تلقیح با باکتری رایزوبیوم بر روی ارتفاع بوته معنی دار بود. بیشترین ارتفاع بوته در تراکم 45 بوته در متر و کمترین میزان آن در تراکم 25 بوته در متر مربع به دست آمد. بررسی شاخص های رشد نشان داد که تلقیح بذور با باکتری رایزوبیوم به همراه کاربرد میکروالمنت ها در هر سه تراکم موجب افزایش شاخص سطح برگ، بیوماس کل، سرعت رشد محصول، سرعت رشد نسبی و سرعت جذب خالص شد. به طوری که بیشترین میزان این شاخص ها در تیمار تلقیح به همراه کاربرد میکروالمنت ها و کمترین میزان آن در تیمار بدون تلقیح مشاهده شد. بیشترین درصد پروتیین دانه در تیمار تلقیح با باکتری به همراه کاربرد میکروالمنت ها و کمترین میزان آن در تیمار بدون تلقیح به دست آمد. تجزیه واریانس داده ها نشان داد که اثر تراکم کاشت بر روی تعداد، وزن تر و وزن خشک گره های ریشه ای تثبیت کننده نیتروژن غیر معنی دار، ولی تلقیح با و بدون کاربرد میکروالمنت ها بر روی تعداد، وزن تر و وزن خشک گره ها در سطح احتمال 1 درصد معنی دار شد. بیشترین تعداد، وزن تر و وزن خشک گره ها در تیمار تلقیح با رایزوبیوم به همراه کاربرد میکروالمنت ها به دست آمد. تیمار تلقیح بدون کاربرد میکروالمنت ها نیز دارای تعداد گره، وزن خشک و وزن تر گره بیشتری نسبت به تیمار شاهد بود.