نام پژوهشگر: سعید باقریفام
سعید باقریفام امیر لکزیان
آرسنیک و آنتی موان شبه فلزاتی متعلق به گروه 15 جدول تناوبی عناصر هستند که اغلب در آبهای زیر زمینی و خاک همراه هم یافت می شوند. اطلاعات بسیار اندکی در مورد مقایسه رفتار زیست محیطی این دو عنصر خواهری وجود دارد. آلودگی خاکها و آب به آرسنیک به دلیل کاربردهای صنعتی و فعالیتهای معدنکاری منجر به نگرانیهای جدی زیست محیطی شده است. روشهای مختلفی برای مدیریت زیست محیطی و پالایش خاکهای آلوده استفاده شده است که در بین این روشها گیاه پالایی و تثبیت شیمیایی به عنوان گزینه های موثر و سازگار با محیط زیست مطرح شده اند. به منظور پی بردن به اثرات همزیستی مایکوریزایی و غلظت فسفر بر جذب آرسنیک و آنتی موان از خاکهای آلوده به آرسنیت، آرسنات، آنتیمونیت و آنتیمونات بوسیله گیاه آفتابگردان، مطالعه ای گلخانه ای به صورت کاملا تصادفی در قالب فاکتــــوریل با سه سطح مایــکوریزا (شاهد، glomus intraradices وmosseae glomus)، دو سطح فسفر (0 و 60 میلیگرم بر کیلوگرم) و دو گونه معدنی آرسنیک و آنتی موان (50 میلیگرم بر کیلوگرم آرسنیت، آرسنات، آنتیمونیت یا آنتیمونات) انجام شد. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد همزیستی مایکوریزایی غلظت آرسنیک و آنتی موان در بخش هوایی گیاه را کاهش و افزایش سطح فسفر خاک غلظت آرسنیک در بخش هوایی گیاه آفتابگردان را افزایش می دهد در حالیکه افزایش مقدار فسفر هیچ اثر آماری معنی داری بر غلظت آنتی موان در بخش هوایی نشان نداد. در بخش دوم آزمایشات اثر اکسیدهای طبیعی آهن، آلومینیوم و منگنز و همچنین زئولایت اصلاح شده با آهن، آلومینیوم و منگنز بر ناپویاسازی شیمیایی آرسنیک و آنتی موان در خاک آلوده شده با 50 میلیگرم بر کیلوگرم آرسنیک و آنتی موان بوسیله یک سری آزمایش های عصاره گیری شیمیایی به وسیله dtpa و آزمایش های گلخانه ای با استفاده از گیاه جو به عنوان شاخصی زیستی بررسی گردید. این آزمایش در قالب طرح کاملا تصادفی با آرایش فاکتوریل شامل 6 نوع زئولایت ( زئولایت خام و اصلاح شده با آهن، منگنز، آلومینیوم و ترکیب آهن و منگنز یا آهن و آلومینیوم) و 6 نوع اکسید طبیعی در دوسطح 2 و 5 % از هر کدام از تیمارها صورت پذیرفت. همین طور اثرات بیولوژیکی استفاده از این اصلاحگرهای خاک با اندازه گیری فعالیت آنزیم فسفاتاز و دهیدروژناز در خاک بررسی شد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان داد که بیشتر تیمارهای استفاده شده زیست توده تولیدی را افزایش و غلظت آرسنیک و آنتی موان در گیاه جو و مقدار عنصر عصاره گیری شده با dtpa و روش sbetرا کاهش داد. نتایج نشان داد بیشتر تیمار ها اثر مثبتی بر میزان فعالیت آنزیم دهیدروژناز داشتند در حالی که تنها زئولایت اصلاح شده با آهن و آلومینیوم و اکسید آهن عمدتا حاوی گئوتایت میزان فعالیت آنزیم فسفاتاز را به طور معنی دار افزایش داد. نتایج آزمایشات عصاره گیری دنباله ای نشان دادند آرسنیک و آنتی موان عمدتا با بخش اکسید های آهن آمورف و کریستالی پیوند یافته اند و آنتی موان نسبت به آرسنیک در بخش هایی بافراهمی کمتر در خاک یافت می شود. همینطور نتایج حاصل از عصاره گیری با روش sbetنشان داد دسترسی زیستی آرسنیک بسیار بالاتر از آنتی موان می باشد و بیش از 95 درصد آرسنیک و تمام آنتی موان در محلول گوارشی شبیه سازی شده به شکل آرسنات و آنتیمونات می باشد. بطور کلی تمام نتایج نشان داد آرسنیک نسبت به عنصر خواهری آن آنتی موان زیست فراهمی و دسترسی زیستی بیشتری دارد. نتایج این تحقیق نشان داد در میان اکسیدهای طبیعی و زئولایتهای اصلاح شده، خاک غنی از گئوتایت و زئولایت اصلاح شده با آهن و آلومینیوم بهترین عملکرد را در تثبیت آرسنیک و آنتی موان داشتند .نتایج حاصل از این آزمایش نشان داد استفاده از فن آوری تثبیت گیاهی بوسیله گیاهان اینوکوله شده با مایکوریزا و ناپویاسازی شیمیایی بوسیله اکسیدهای فلزی طبیعی و زئولایت اصلاح شده می توانند به عنوان گزینه هایی موثر در مدیریت زیست محیطی خاکهای آلوده به آرسنیک و آنتی موان مورد استفاده قرار گیرند و خطرات ورود آنها را به چرخه غذایی کاهش دهند .
سعید باقریفام جواد احمدی
اورانیوم فلزی سنگین و پرتوزاست. خاکها در اثر گسترش صنایع هسته ای و استفاده از کودهای فسفری حاوی اورانیوم به این عنصر آلوده شده و غلظت آن به بالاتر از حد مجازمی رسد. به منظور مقایسه جذب اورانیوم در دو گیاه سویا و آفتابگردان و تعیین حد سمیت اورانیوم برای این گیاهان مطالعه ای در قالب طرح کاملاً تصادفی با آرایش فاکتوریل شامل دو نوع گیاه آفتابگردان و سویا، و شش غلظت اورانیوم (0 ، 50، 100، 250، 500 و 1000 میلیگرم بر کیلوگرم) با سه تکرار در شرایط گلخانه انجام شد. گیاهان بعد از یک دوره 40 روزه و قبل از ورود به مرحله زایشی برداشت شدند. نتایج حاصل از جذب اورانیوم توسط گیاهـــان فوق با دو عصــاره گیــــر aaacedta و dtpa مقایسه شد. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که با افزایش مقدار اورانیــــــوم خاک، مقدار اورانیــــوم در آفتابگردان و سویا افزایش پیدا کرد. مقدار اورانیوم در ریشه آفتابگردان و سویا 20 تا 100 برابر مقدار آن در بخش هوایی گیاه بود. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که عصاره گیر های فوق با افزایش غلظت اورانیوم خاک، غلظت بالاتری از اورانیوم را استخراج کردند اما aaacedta در تمام غلظت ها اورانیوم بیشتری را از خاک استخراج کرد. مطالعات همبستگی نشان داد که هر دو عصاره گیر همبستگی خوبی را با مقدار اورانیوم در نمونه های گیاهی داشتند. هم چنین غلظت اورانیوم در نمونه های گیاهی با aaacedta همبستــگی بالاتری را نشان داد.نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که غلظت های مختلف اورانیوم تأثیرات معنی دار و منفی بر روی طول ساقه و ریشه، سطح برگ، زیست توده و غلظت کلروفیل در گیاهان سویا و آفتابگردان داشتند.در بخش دیگری از آزمایش تأثیر غلظت های فوق بر فعالیت آنزیم فسفاتاز در طول زمان 60 روز و تأثیر آن بر و جمعیت های میکروبی خاک در پایان دوره آزمایش بررسی گردید. نتایج حاصل از آزمایش نشان داد که پس از 20 روز از شروع آزمایش، غلظت های 100 تا 1000 میلیگرم بر کیلوگرم اورانیوم فعالیت آنزیم فسفاتاز خاک را به طور معنی داری کاهش دادند. همچنین غلظت های مختلف اورانیوم غلظت باکتری ها، قارچ ها و اکتینومایست ها را به طور معنی داری کاهش دادند.