چکیده: در این تحقیق تعداد 8 گونه متعلق به 8 جنس و 4 خانواده از فون سوسماران منطقه مطالعاتی جمع آوری و با توجه به صفات مورفومتریک و مورفولوژیک به شرح زیر شناسایی شدند: laudakia nupta, trapelus lessone, cyrtopodion scabrum, carinatogecko heteropholis, ophisops elegans, lacerta media, acanthodactylus boskianous, eumeces schneiderii. در بررسی های آماری انجام شده روی گونه های مذکور مشخص شد که در این ناحیه سوسماران خانواده لاسرتا فراوانترین گروه و خانواده سینسیده کمترین فراوانی را دارند. همچنین این بررسی ها نشان داد که اختلاف معنی داری از نظر صفت طول پوزه تا مخرج در گونه هایophisops elegans ,laudakia nupta, trapelus lessone, cyrtopodion scabrum این منطقه با سایر مناطق مطالعه شده در ایران وجود ندارد. بررسی های انجام شده روی گونه o. elegans از جنبه دیمورفیسم نشان داد که بین جنس نر و ماده در این گونه دیمورفیسم جنسی وجود دارد به طوری که اندازه سر و طول اندام های حرکتی عقبی و جلویی در جنس نر بیشتر از جنس ماده می باشد ولی فاصله بین اندام های حرکتی در جنس ماده افزون تر از جنس نر می باشد. علاوه بر این مطالعاتی که روی انگل های خارجی این گونه انجام شد نشان داد که کنه های جنس haemaphysalis به صورت انگل خارجی بر روی بدن این سوسمار زندگی می کنند. همچنین مطالعات اسکلتوکرونولوژی بر روی استخوان های ران از گونه o. elegans به منظور تعیین سن نمونه های جمعیت این گونه انجام شد. با شمارش و آنالیز خطوط توقف رشد (lag) در نمونه های مختلف این گونه، حداکثر طول عمر برای جنس ماده 5 سال و برای جنس نر 4 سال تخمین زده شد. میانگین سن در جنس ماده 22/2 و در جنس نر 15/2 می باشد. این مطالعات همچنین نشان داد که رابطه مستقیمی بین svl وlag وجود ندارد. از نظر ترکیب جمعیتی، افراد یک ساله بیشترین فراوانی را در جمعیت دارا می باشند و هرچه سن افزایش می یابد فراوانی نمونه ها در جمعیت کاهش پیدا می کند. مطالعات تشریحی و بافت شناسی صورت گرفته بر روی دستگاه ادراری - تناسلی گونه a. boskianous نشان داد که جنس ماده این سوسمار یک گونه تخم گذار لسیتوتروفیک است، تخمدان آن دارای یک بستر زاینده در نزدیکی سطح پشتی تخمدان می باشد و فولیکول ها در مراحل مختلف رشد در استرومای تخمدان پراکنده اند. دو اویداکت در این گونه در ناحیه واژن در همدیگر ادغام می شوند و از طریق یک لوله مشترک در ناحیه اوردئوم به کلواک باز می شوند. در جنس ماده بین دستگاه ادراری و تناسلی ارتباطی دیده نشد. هر میزنای به صورت منفرد به دیواره پشتی اوردئوم نفوذ کرده و در نهایت آن ها از طریق یک کانال مشترک وارد اوردئوم می شوند. در جنس نر و ماده این گونه بین دستگاه ادراری و تناسلی ارتباطی دیده نشد. درون لومن اپیدیدیم گرانول های ترشحی وجود دارد. به نظر می رسد که در این گونه اپیدیدیم در ساختن مایع منی نقش داشته باشد. کلیه در این گونه از نوع متانفریک بوده و نفرون در آن از جسمک کلیوی، لوله پیچیده نزدیک، لوله پیچیده دور، لوله جمع کننده و مجرای جمع کننده تشکیل شده است. در این سوسمار کلواک از سه بخش کاپرودئوم، اوردئوم و پروکتودئوم تشکیل می شود. به موازات کاپرودئوم بخش قدامی اوردئوم قرار می گیرد و بخش انتهایی کاپرودئوم از طریق اسفنگتری به ناحیه قدامی – شکمی اوردئوم باز می شود. اوردئوم در انتها به پروکتودئوم متصل می شود که آن در محل مخرج در تماس با محیط بیرون می باشد. در دیواره پشتی از انتهای اوردئوم و پروکتودئوم غدد ترشحی وجود دارد. این غدد از نوع خوشه ای – لوله ای بوده و دیواره آن ها با سلول های استوانه ای مفروش شده است.