به منظور بررسی رابطه بین تراکم بوته و عملکرد دانه ی دو رقم لوبیای بومی استان گیلان، آزمایشی در سال زراعی 89-1388 به صورت کرت های خرد شده فاکتوریل با طرح پایه بلوک های کامل تصادفی در 4 تکرار در دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان اجرا شد. چهار تاریخ کاشت 29 مرداد، 8 شهریور، 18 شهریور و 28 شهریور در کرت های اصلی و دو رقم لوبیای بومی استان گیلان (رگه مشکی و رگه قرمز) و سه تراکم بوته (15، 25 و 35 بوته در متر مربع) به صورت فاکتوریل در کرت های فرعی در نظر گرفته شدند. تجزیه واریانس داده های اندازه گیری شده نشان داد که ویژگی های ارتفاع بوته، تعداد شاخه فرعی، وزن غلاف، وزن صد دانه، عملکرد بیولوژیک، شاخص کلروفیل و غلظت رنگدانه های فتوسنتزی به طور معنی داری تحت تأثیر تاریخ کاشت و تراکم بوته قرار گرفته اند. مقایسه میانگین ها نشان دادند که تأخیر در کاشت باعث کاهش مقدار این ویژگی ها شده است. برهمکنش تاریخ کشت × تراکم بوته فقط در مورد ویژگی های روز تا رسیدگی، تعداد برگ در بوته، سطح برگ، شاخص کلروفیل، تعداد غلاف در بوته، تعداد دانه در غلاف و عملکرد دانه معنی دار شد. مقایسه میانگی ها همچنین نشان دادند که در بیشتر موارد افزایش تراکم توانسته اثرات منفی تأخیر در کاشت را به ویژه در مورد ارتفاع بوته، وزن غلاف، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک در واحد سطح، جبران کند که نشان می دهد انتخاب تراکم مناسب در تاریخ کشت های تأخیری در مقایسه با کشت های زودهنگام حساسیت بیشتری دارد. بیشترین عملکرد دانه در تاریخ کشت 29 مرداد و تراکم 35 بوته و کمترین در تاریخ 28 شهریور و تراکم 15 بوته در متر مربع به دست آمد و از این نظر تفاوتی بین ژنوتی ها مشاهده نشد. گیاهان کشت شده در 29 مرداد با تراکم 35 بوته در متر مربع، بیشترین cgr، rgr و lai داشتند. کمترین این مقادیر در تاریخ کشت 28 شهریور و تراکم 15 بوته در متر مربع به دست آمد. نتایج همچنین، نشان داد که واکنش ژنوتیپ ها از نظر طول غلاف، تعداد غلاف در بوته و وزن غلاف هادر تاریخ کشت های مختلف، متفاوت و معنی دار بوده است. در این آزمایش، همبستگی مثبت و معنی داری بین عملکرد دانه و تعداد شاخه فرعی، سطح برگ گیاه، تعداد غلاف و دانه در بوته، تعداد دانه در غلاف و وزن صد دانه به دست آمد. در کل، با توجه به یافته های به دست آمده از این آزمایش می توان انتظار داشت که افزایش تراکم بوته لوبیا بتواند از افت تولید ناشی از کشت دیرهنگام جلوگیری کرده و یا آن را کاهش دهد. واژه های کلیدی: لوبیا، تراکم مناسب، عملکرد دانه، کاشت تاخیری، توده بومی.