امروزه به دلیل بروز مشکلات ناشی از استفاده ی بی رویه سموم شیمیایی در مزارع کشاورزی، گرایش زیادی به استفاده از مواد بیولوژیکی از جمله متابولیت های ثانویه گیاهی جهت کنترل بیماری ها و آفات گیاهی ایجاد شده است. مطالعه ی حاضر با هدف بررسی اثرات ضدقارچی برخی اسانس های گیاهی و قارچکش های شیمیایی به منظور کنترل بیماری پژمردگی فوزاریومی در چند گیاه مختلف انجام گردید. بدین منظور نمونه های نخود ایرانی از استان کردستان، نمونه های گوجه فرنگی از شهرستان مرودشت استان فارس و نمونه های طالبی از شهرستان ساوه استان مرکزی جمع آوری گردید. پس از جداسازی و خالص سازی (به دو روش تک اسپور و نوک ریسه)، آزمون بیماریزایی انجام گردید. برای فرم مخصوص fusarium oxysporum f. sp. lycopersici جدایه های f27 و f37، f. oxysporum f. sp. ciceri جدایه های f3 و f6 و برای f. oxysporum f. sp. melonis جدایه های f12 و f22 برای انجام مراحل بعدی تحقیق انتخاب گردید. اسانس های دارچین (cinnamomum zeylanicum)، زنیان (carum copticum) و زیره ایرانی (bunium persicum) به روش تقطیر با آب و بخار استخراج و ترکیبات اسانس به روش گاز کروماتوگرافی با طیف سنجی جرمی (gc-ms) شناسایی گردید. بر این اساس در ترکیب اسانس دارچین 28 ماده [(51/77%) cinnamaldehyd، (13/11%) ? - linalool]، اسانس زنیان 37 ماده [(95/52%) thymol ، (53/13%) ? - terpinene و (28/11%) p - cymene] و اسانس زیره ایرانی 48 ماده [(02/24%) ? - terpinene ، (1/20%) cuminaldehyde، (09/13%) para - cymene، (01/13%) benzenemethanol,.alpha - propyl] شناسایی گردید. همچنین دو قارچکش شیمیایی بنومیل و رورال تی - اس (اپیرودیون + کاربندازیم) مورد استفاده قرار گرفتند. در مرحله ی بعد اثرات ضدقارچی اسانس های گیاهی و قارچکش های شیمیایی علیه جدایه های انتخاب شده از عامل پژمردگی فوزاریومی گوجه فرنگی، عامل زردی فوزاریومی نخود ایرانی و عامل پژمردگی فوزاریومی طالبی و خربزه به روش اختلاط با محیط کشت در 5 غلظت ( 100، 200، 300، 400 و 500 ppm) بررسی گردید. با توجه به نتایج به دست آمده، در شرایط آزمایشگاه اسانس های مورد مطالعه روی رشد میسلیومی قارچ های مورد مطالعه اثر بازدارندگی نشان دادند اما اسانس دارچین اثر بازدارندگی مناسب تری نسبت به سایر اسانس ها از خود نشان داد و در غلظت های بالاتر از ppm 100 از رشد جدایه های مختلف هر سه قارچ جلوگیری نمود. اسانس زیره ایرانی از بین جدایه های مختلف روی جدایه f22 مربوط به f. oxysporum f. sp. melonis اثر مطلوب تری نسبت به سایر جدایه ها از خود نشان داد. دو قارچکش مورد مطالعه هم اثر بسیار مطلوبی داشته و در غلظت ppm 100 به طور کامل از رشد تمام جدایه های قارچی جلوگیری نمودند. در شرایط گلخانه نیز اسانس دارچین و قارچکش های بنومیل و رورال تی - اس اثرات مناسب تری نسبت به اسانس های زنیان و زیره ایرانی از خود نشان دادند.