تحصیلات تکمیلی پایان نامه کارشناسی ارشد در رشته زبان و ادبیات فارسی عنوان: ادبیات عامیانه جیرفت (فولکلور) استاد راهنما: دکتر علی اصغر رستمی ابوسعیدی استاد مشاور: دکتر محمدامیر مشهدی تحقیق و نگارش: مسلم مظفری (این پایان نامه از حمایت مالی معاونت پژوهشی دانشگاه سیستان و بلوچستان بهره مند شده است) تیر 89 باسمه تعالی این پایان نامه با عنوان ادبیات عامیانه جیرفت (فولکلور) برنامه آموزشی دوره کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی توسط دانشجو مسلم مظفری تحت راهنمایی استاد پایان نامه دکترعلی اصغر رستمی ابوسعیدی تهیه شده است. استفاده از مطالب آن به منظور اهداف آموزشی با ذکر مرجع و اطلاع کتبی به حوزه تحصیلات تکمیلی دانشگاه سیستان و بلوچستان مجاز می باشد. مسلم مظفری این پایان نامه............واحد درسی شناخته می شود و در تاریخ ....................... توسط هیئت داوران بررسی ودرجه........... به آن تعلق گرفت. نام و نام خانوادگی امضاء تاریخ استاد راهنما: دکتر علی اصغر رستمی ابوسعیدی استاد راهنما: استاد مشاور: دکتر محمد امیر مشهدی داور 1:دکترعباس نیکبخت داور 2:دکتر احمد رضا کیخای فرزانه نماینده تحصیلات تکمیلی: دکتر کورش صالحی تعهدنامه اصالت اثر اینجانب مسلم مظفری تأیید می کنم که مطالب مندرج در این پایان نامه حاصل کار پژوهشی اینجانب است و به دستاوردهای پژوهشی دیگران که در این نوشته از آن استفاده شده است مطابق مقررات ارجاع گردیده است. این پایان نامه پیش از این برای احراز هیچ مدرک هم سطح یا بالاتر ارائه نشده است. کلیه حقوق مادی و معنوی این اثر متعلق به دانشگاه سیستان و بلوچستان می باشد. نام و نام خانوادگی دانشجو: مسلم مظفری امضاء تقدیم به روح برادر ارجمندم تقدیر و تشکّر سپاس خدای را که بار دیگر داغ بندگی را از میان همهمه های انس و جن بر پیشانی ما دلشکستگان قرار داد تا با قیچی فقر لباس قناعت ببریم و به ناامیدی حرزی از امید ببندیم. از آنجائی که هر انسانی باید سپاسگزار نعمت های خداوند باشد باید در مقابل احسان دیگران نیزمنت پذیر و قدر دان باشد . در این میان ، خاک پای کسانی که زبان قلم را به او می آموزند بیش از همه سرمه ی چشم خویش قرار دهد تا روشنایی چشم وی در دنیا وآخرت قرار گیرد و بنده حقیر به رسم و آیین منت داری و سپاس ، در اول قلم نگاری از استادان گرانقدرم دکتر علی اصغر رستمی ابوسعیدی به عنوان استاد راهنما و دکتر محمدامیر مشهدی به عنوان استاد مشاور ، کمال تشکر را دارم . در ضمن از آاقایان اسدالله شیروانی ،صادق نیک نفس ، علی امیری و حسن اقتداری و پدرم و برادرانم محمد حسن ،محمد حسین ، علیرضا ، غلامرضا ،عبدالرضا ،رستم و میثم و تمام کسانی که سبب فراهم شدن واژه به واژه این سطور شده اند ؛ قدردانی می کنم . در پایان از خانم ها ملایی و طاحونی که در ویرایش و تایپ این رساله ، زحمت بیش از اندازه کشیده اند ؛ سپاسگزاری فراوان می کنم ، امید است در تمام مراحل زندگی موفق و در امورمحوّله پیروز و سربلند باشند. چکیده ادبیات عامیانه در هر منطقه ای نمایانگر و شناسنامه ی هم? احساسات و علایق، نیازها و تحولات فکری و آداب و رسوم مردم آن منطقه است و این چیزی است که مردم هر منطقه بر شرح آنها افتخار می کنند. بی تردید ملتی می تواند پیشرفت فرهنگی داشته باشد که به داشته ها ودانسته های فرهنگی خود آگاه باشد و به تلفیق و تدوین آنها بپردازد تا بدین وسیله تاحدی به غنای فرهنگی برسد. لذا مولف این سطور با انگیز? شدیدی در حفظ و پایداری فرهنگ منطقه ای گام برداشته و سعی بر جمع آوری و تدوین ادبیات عامیان? (فولکلور) جیرفت کرده است؛ تا بدین وسیله، موجبات حفظ و حراست چنین میراث گرانقدری را فراهم آورد و اینکه تا اندازه ای از زوال آن در عصر پیشرفت علم و تکنولوژی جلوگیری نماید. اما آنچه در این پژوهش آمده برده فصل است که عبارتند از : 1- کلیات2- ادبیات عامیانه 3- قصه ها و افسانه های عامیانه 4- ضرب المثل ها 5- باروها و عقاید6- معرفی شاعران و نویسندگان جیرفتی 7- اشعار محلی و ترانه های عامیانه 8- لالایی ها 9- واژگان محلی و معادل فارسی آنان و بحث کنایه 10- طوایف متکلم به لهجه ی محلی 11-نتیجه گیری وپیشنهادات. پیشینه تحقیق : درباره ی ادبیات عامیانه جیرفت تحقیق جامعی صورت نگرفته ، زیرا که این نوع تحقیق شامل : تحقیق میدانی ، کتابخانه ای و تحلیلی است و از حوصله اشخاص بیرون . در بعضی کتب جسته و گریخته ، به فرهنگ عامیانه اشاره شده ؛که از جمله آنها ، سفرنامه ماکوپولو و رساله های مختلف ، در زمینه فرهنگ عامه و مردم شناسی و گویش شناسی به رشته تحریر درآمده ولی مبنای کار ما بیشتر در زمینه ادبیات عامیانه است تا فرهنگ عامیانه . زیرا فرهنگ عامیانه مربوط به جامعه شناسی و مردم شناسی می شود ولی ادبیات عامیانه بیشتر تاکید بر ترانه ها ،اشعار ، ضرب المثل ها ، داستان ها می کند، هر چند که تفکیک کردن این دو از هم غیر ممکن است و ما هم از فرهنگ عامیانه به طور اجمال برای چاشنی رساله مان استفاده می کنیم ، اما هنوز در زمینه ادبیات عامیانه کسی تحقیق جامعی صورت نداده است . اهمیت و ضرورت تحقیق : در کشور پهناور ایران از سال 1310 شمسی به بعد تلاش چشمگیری برای جمع آوری و مکتوب کردن فرهنگ عامه آغاز شده است و در این راستا پس از گذشت چندین سال گوشه ای از یادگارهای فرهنگ عامه ایران ، سینه به سینه در کتابها و نشریات مختلف به ثبت رسیده است. ادبیات شفاهی (فرهنگ عامه) هر منطقه ریشه در تاریخ و روزگار ماقبل آن دارد که سالیان متمادی از نسلی به نسلی دیگر منتقل شده است و اگر این گنجینه گرانبها و ادبیات عامیانه در حال انقراض، به صورت مکتوب در نیاید بی تردید روزی از بین خواهد رفت ؛ و تنها خاکستری از کاروان عظیم فرهنگی و ادبیات گذشته ی ما بر جای خواهد ماند. پس شایسته است برروشنفکران که حافظ و انتقال دهند? فرهنگ منطقه خویش باشند. زیرا زندگی ماشینی و تاثیر فرهنگ غالب و پایتختی بر فرهنگ حوالی باعث از بین رفتن فرهنگ عامیانه و ادبیات آن می گردد پس بهترین راه ضبطِ آثار به صورت مکتوب است و نگارند? این سطور با ثبت و ضبط فرهنگ این خطه ؛ تا حدی موجبات تداوم این فرهنگ را فراهم می آورد و سعی بر بهتر شناساندن تمدن جیرفت برای هموطنانمان و کشورهای دارای تمدن هستند ، می نماید و مطالب این مجموعه علاوه بر تحقیقات کتابخانه ای ، از زبان مردم مسن جیرفت که جزء بازماندگان فرهنگ این منطقه هستند به رشته تحریر درآمده است. هدف تحقیق : از آنجائیکه آداب و رسوم هر ملّتی ، هویت آن ملّت را تشکیل می دهد پس بر متفکران و روشنفکران آن ملت شایسته است که آستین همّت را بالا بزنند و سعی بر ثبت ادبیات عامیانه ی خویش بکنند و به این دلیل که هنوز تحقیق منسجمی در این زمینه(ادبیات عامیانه جیرفت) صورت نگرفته ؛ ما هم برای احترام به اصالت و هویت و فرهنگ ، تلاشی ناچیز برای حفظ این فرهنگ در حال انقراض ، را نمودیم و از خداوند متعال به خاطر توفیق در انجام این کار سپاسگزاریم ، ودرضمن از خوانندگان این رساله به خاطر کاستی ها و لغزش های نوشتاری و گفتاری و تحلیل پوزش می طلبیم. روش تحقیق : از آنجایی که تا کنون هیچ پژوهش جامع و کاملی بویژه راجع به ادبیات عامیانه جیرفت صورت نگرفته و گاهی مطالبی پراکنده درباره این ادبیات دیده می شود ، بنده با استفاده از تحقیقات میدانی و با استفاده از ضبط صوت و دوربین فیلمبرداری و عکاسی سعی نموده تا گوشه ای ازفرهنگ و ادبیات و آداب و رسوم ناشناخته این منطقه را به خوانندگان بشناساند ؛ و بعد از تحقیق میدانی ، رجوع به کتب های مختلف در زمینه ادبیات عامیانه دیگر ملل و حوالی آن شهر نموده و تأثیر پذیری و تأثیر گذاری آنها را در نظر گرفته و گذشته از آن تحلیلی در زمینه زیباشناختی داستان ها (روساخت و زیرساخت) نموده ام. الفبای آوا نگاری خط آوانگار خط فارسی ردیف خط آوانگار خط فارسی ردیف ای 25 p پ 1 e -ِ- 26 b ب 2 a -َ 27 t ت 3 او 28 d د 4 o اُ 29 k ک 5 آ 30 g گ 6 ow اُو 31 q ق 7 ey اِی 32 غ 8 سایر نشانه ها علامت نشانه f ف 90 :( ) اصل ضرب المثل v و 10 ( ) تعریف ضرب المثل یا بیان آن به لهجه دیگر s س 11 / جهت جدا کردن دو مصراع از یکدیگر z ز 12 : نقل قول از دیگران ش 13 ن ک. نگاه کنید به ژ 14 رک. رجوع کنید به خ 15 م.ا: مورد استفاده h ه،ح 16 م.س.ج منطقه سردسیر جیرفت چ 17 مش مثل مشهور j ج 18 ا.ن.د از نقاط دیگروارد شده r ر 19 فاصله بین دو مثل m م 20 n ن 21 l ل 22 y ی 23 عنوان صفحه فصل اول ............................................................................................................... 1-1- کلیات ....................................................................................................................................... 1-2- مقدمه ........................................................................................................................................ 1-3- شهرستان جیرفت و موقعیت جغرافیایی و تاریخی ........................................................... 1-4- وضعیت کشاورزی ................................................................................................................... 1-5- پوشش گیاهی .......................................................................................................................... 1-6- وضعیت دامپروری .................................................................................................................. 1-7- پرندگان و وحوش .................................................................................................................. 1-8- تنوع لهجه ها ......................................................................................................................... فصل دوم: ادبیات عامیانه folkolor .................................................................... الف – اسطوره ............................................................................................................................ ب - باورهای اساطیری جیرفت .......................................................................................... ج - خاصیت توجیهی اسطوره ها .......................................................................................... فصل سوم: قصه ها و افسانه های عامیانه ( folk tales kinds ) ................................................ الف – انواع قصه های عامیانه ............................................................................................... ب – ویژگی های داستانهای عامیانه .................................................................................... ج – داستانهای مافوق طبیعی ............................................................................................... داستان پیرمرد و اژدهای کنار صندل ............................................................................... افسانه عاشقانه صدو و کیا معروف به ( کنارصندل ) ........................................................... قصه حسنی و دیو .................................................................................................................... دختر درونج و پسر شاه ............................................................................................................. قصه پیرزن و دیو ..................................................................................................................... دختری که اژدها بود .............................................................................................................. دختر شاه پریان ....................................................................................................................... داستان فلک تو سر زده ........................................................................................................ شش برادر و خواهر درونج ................................................................................................... فصل چهارم : ضرب المثل ها ............................................................................................................ تقسیم بندی : ......................................................................................................................... الف – ضرب المثل نوع اول : ................................................................................................ حرف (الف) .................................................................................................................. حرف (ب) ........................................................................................................................... حرف (پ) ......................................................................................................................... حرف (ت) ........................................................................................................................ حرف (ج)............................................................................................................................... حرف (چوح)........................................................................................................................ حرف (خ)............................................................................................................................... حرف (د).............................................................................................................................. حرف (ر)............................................................................................................................. حرف (ز)............................................................................................................................... حرف (س)............................................................................................................................... حرف (ش)............................................................................................................................... حرف (ص)............................................................................................................................... حرف (ط).............................................................................................................................. حرف (ع)............................................................................................................................... حرف (ف)............................................................................................................................... حرف (ق).............................................................................................................................. حرف (ک)............................................................................................................................... حرف (گ).............................................................................................................................. حرف (م)............................................................................................................................... حرف (ن).............................................................................................................................. حرف (و)............................................................................................................................... حرف(هـ)............................................................................................................................... حرف (ی).............................................................................................................................. ب- ضرب المثل نوع دوم........................................................................... حرف (الف) ................................................................................................................... حرف (ب)............................................................................................................................... حرف (ت.).............................................................................................................................. حرف (ج)................................................................................................................................ حرف (چ)................................................................................................................................ حرف (خ)................................................................................................................................ حرف (د)............................................................................................................................... حرف (س)............................................................................................................................... حرف (ش)................................................................................................................................ حرف (ص)................................................................................................................................ حرف (ع)................................................................................................................................ حرف (ف)............................................................................................................................... حرف (ک)............................................................................................................................... حرف (گ)............................................................................................................................... حرف (ل)............................................................................................................................... حرف (م)............................................................................................................................... حرف (ن)................................................................................................................................ حرف (و)................................................................................................................................ حرف (هـ)........................................................................................................................... حرف (ی)............................................................................................................................... فصل پنجم :باورها و عقاید .................................................................................................................... الف – باورهای عامیانه به طور کلی ....................................................................................... ب – وردها و شگردهای دعا نویسان مربوط به دسته سوم .............................................. ج – راه حل تعابیر خواب در باورها و اعتقادات عامیانه ................................................... د – موجودات خیالی و موهوم در باورهای مردم جیرفت .................................................. ه – بررسی و تاثیر آداب زردتشت بر روی مردم این منطقه ........................................... و – آداب کفن و دفن زردتشتیان و آثار آنان در گورستانهای قدیمی............................ ز – عید نوروز ........................................................................................................................... ح – جشن سده ........................................................................................................................ فصل ششم : معرفی شاعران و نویسندگان جیرفتی ............................................................. محمد باقر ابوسعیدی ............................................................................................................. نادعلی بختیاری ..................................................................................................................... فروزان ابراهیمی ..................................................................................................................... احمد البرزی ............................................................................................................................. دکتر علی اصغر رستمی ابوسعیدی ...................................................................................... هوشنگ افروز .......................................................................................................................... صادق نیک نفس ..................................................................................................................... مرتضی امیری .......................................................................................................................... عباس پردلی ............................................................................................................................. اسلام نیک نفس ..................................................................................................................... کرامت پیرنیا ............................................................................................................................ حسین محمودی ..................................................................................................................... عباس سیفعلی پور .............................................................................................................. خدابخش دلیری ..................................................................................................................... علیجان سلیمانی ................................................................................................................... جانعلی خاوند .......................................................................................................................... مهدی نظری اسفندقه .......................................................................................................... ذکر نام شاعران جیرفتی به طور مختصر ......................................................................... شاعران گمنام .......................................................................................................................... فصل هفتم : اشعار محلی و ترانه های عامیانه ......................................................................... فصل هشتم : لا لایی ها ..................................................................................................................... 1 - لا لا یی ها که فقط مخصوص کودکان است .......................................................... مرور نوعی لالایی ................................................................................................................... 2 - لالا یی های زنان ومرثیه سرایی برای مردان ........................................................... فصل نهم : واژگان محلی و معادل فارسی آنان و بحث کنایه .............................................. الف- واژگان محلی و معادل فارسی آنان ........................................................................... الف ........................................................................................................................................... ب .............................................................................................................................................. ت .............................................................................................................................................. پ .............................................................................................................................................. ج ............................................................................................................................................... چ ............................................................................................................................................... ح-خ-د ...................................................................................................................................... ر ................................................................................................................................................. ز - س ....................................................................................................................................... ش ............................................................................................................................................ ص- ض- ع - غ ..................................................................................................................... ق – ک ..................................................................................................................................... گ .............................................................................................................................................. ل - م ......................................................................................................................................... ن ............................................................................................................................................... و- ........................................................................................................................................... ه-ی ................................................................................................................................................ ب – کنایه ها .......................................................................................................................... فصل دهم : طوایف متکلم به لهجه ی محلی ......................................................................... فصل یازدهم : نتیجه گیری و پیشنهادات...................................................................................... منابع و مآخذ ........................................................................................................................................... ________________________________________ ذیل نامه همراه با ضمیمه تصاویر ........................................................................................................... ذات جیرفتی .............................................................................................................................................. شجرنامه طایفه مظفری .......................................................................................................................... تصاویر باستانی ......................................................................................................................................... ________________________________________پایان 1 1 2 4 5 6 7 7 8 9 10 10 11 14 15 16 16 17 18 24 28 29 30 32 40 46 49 51 51 52 53 54 55 55 56 56 57 59 59 59 62 62 63 63 64 65 66 69 70 73 73 74 75 75 76 80 81 82 83 83 84 84 85 86 86 87 87 89 91 91 94 96 96 97 99 100 104 105 105 107 107 108 108 110 111 112 114 115 117 125 126 127 128 129 129 130 131 132 133 134 135 136 137 140 151 152 154 159 161 162 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 172 174 175 177 177 178 180 182 192 195 198 199 203 208 موقعیت جغرافیایی شهرستان جیرفت: