چکیده: معماری یکی از شاخه های مهم هنر و تمدن است که از روزگار پیش از تاریخ تاکنون مورد توجه گروه های مختلف انسانی قرارگرفته و سعی وافر در تکامل و گسترش آن به عمل آمده است. باتوجه به نظریه پژوهشگران دینی، ایرانیان قدیمی ترین یکتاپرستان جهان و مذهبی ترین اقوام می باشند. بیش از هفت هزار سال پیشینه ساخت پرستشگاه ها، بناها و آثار مذهبی گواه این مطلب می باشد و در عهد اسلامی نیز ادامه می یابد. بناهای آرامگاهی به طور کلی به دو گروه بناهای مذهبی و غیرمذهبی تقسیم می شوند. تقسیم بندی دیگر بناهای آرامگاهی از لحاظ فرم و ریخت شناسی می باشد که از این دیدگاه به دو گروه بناهای مربع گنبد دار و برج مقبره تقسیم می شوند. معماران ایرانی به یاری آجر و ملات های مناسب و مصالح بوم آورد، بناهایی را به وجود آوردند که کلیه نیروهای فشاری و کششی به آجر و چوب منتقل شده و توانسته اند به خوبی آن را تحمل کنند و بعد از گذشت حدود هزار سال ایستایی بنا محفوظ بماند. در طی این دوران، معماری علاوه بر رفع نیازهای کاربردی، عرصه ای برای ظهور هنرهای مختلف و نمایش شکوه و عظمت صاحبان آن بوده است. حضور تزیینات مختلف ازجمله گچ بری، آجرکاری و کاشی کاری در معماری از دیرباز تاکنون از شاخصه های زیبایی شناسی هنر ایران است که با نقوش مختلفی ازجمله نقوش هندسی (شامل گره چینی و تزیینات هندسی)، نقوش گیاهی (اسلیمی و ختایی) و کتیبه (شامل کتیبه های ثلث و کوفی و نسخ) مزین به آیات قرآن و اشعار، آراسته شده است. در این راستا استان همدان در پهنه غربی کشور، ازجمله مناطقی است که بناهای آرامگاهی نسبتاً زیادی را در دل خود جای داده است. تاکنون مطالعاتی که به طور اختصاصی و با هدف بررسی ویژگی ها و تزیینات این بناها صورت گرفته باشد انجام نشده است. در این پایان نامه پس از بحث و بررسی در زمینه های فرهنگی، اجتماعی و هنری دوران سلاجقه و ایلخانی و تزیینات معماری این دو دوره و ذکر مراحلِ تطور و تحول آرامگاه در گستره فرهنگ ایرانی و خصوصیات و انواع اصلی بناهای آرامگاهی ایرانی، وضعیت فعلی تزیینات نُه بنای آرامگاهی مذهبی و غیرمذهبی دوران سلاجقه و ایلخانی استان همدان مطالعه و بررسی شده و دستاوردهای تزیینی و تکنیکی آنها مورد تطبیق قرار گرفته است. تزیینات دوره سلجوقی اکثراً آجری در کنار آرایه های گچی در بندکشی ها می باشد، در دوره ایلخانان هنر آجرکاری رونق خود را از دست داد و به جای آن عناصر کاشی و گچ با نقوش اسلیمی و ختایی استفاده گردید. واژگان کلیدی: تزیینات معماری، دوران سلجوقی و ایلخانی، استان همدان، بناهای آرامگاهی.