زبان با مولّفه های گوناگونی چون، دین، مذهب، جنسیت، سن، شغل، محیط، شرایط اجتماعی، تحصیلات و امثال آن در زبان گویندگان پیوند دارد و همین موارد از عوامل ایجاد تیپ های شخصّیتی در افراد هستند. هدف پژوهش حاضر، بررسی کارکرد زبان در تیپ های شخصّیتی داستان های کوتاه سیّدمحمّدعلی جمال زاده است. در این راستا ابتدا تیپ های شخصیّتی داستان و ویژگی های خَلقی و خُلقی هر یک از تیپ ها مشخص گردیده است؛ سپس با توجّه به هدف اصلی مولف داستان ها و شرایط اجتماعی و نیز متغیّرها و مولّفه های موجود، رابطه ی کارکرد های زبانی با تیپ های مورد نظر بررسی شده است و ویژه زبان، واژه ها و عبارات متناسب یا عدم تناسب با تیپ های مورد نظر از لحاظ طبقه ی اجتماعی، شغل، تحصیلات، دین و مذهب و جنسیت، تابو، محیط و مناسبات قدرت شرح داده شده است. پژوهش به شیوه ی توصیفی است و داده ها با استفاده از روش تحلیل محتوا به صورت کتابخانه ای بررسی شده است. نتیجه نشان می دهد که با این پژوهش می توان به درک بهتری از داستان ها و به تبع آن به درک بهتری از داستان های معاصر دست یافت و تصویر روشنی از واقع گرایی نسبی و حقیقت مانندی را در داستان ها به دست داد. نیز نشان می دهد که جمال زاده به عوامل غیر زبانی موثّر در زبان شخصّیت ها با آگاهی و هدف توجّه داشته است و توانسته است با به کارگیری درست متغیّرها به القای بهتر مفاهیم اجتماعی در داستان ها کمک کند. در کل در کتاب «یکی بود و یکی نبود» با توجه به تعداد شخصّیت ها، از متغیّرها بیشتر استفاده کرده است و دو متغیّر دین و مذهب و شغل، بیشترین استفاده را در زبان شخصّیت ها داشته اند.