چکیده توسعه روزافزون جوامع بشری، گسترش سریع حمل و نقل هوایی را به دنبال داشته است. امروزه مدیریت ترافیک هوایی به مسئله پیچیده ای تبدیل گردیده که دانشمندان علاقه مند به حل آن می باشند. فشار زیاد کاری مراقبین پرواز، افزایش موقعیت های اضطراری پرواز، هواپیما ربایی، محدودیت فضای آزاد و غیر قابل پیش بینی بودن آن، نیاز به استقلال عمل، خودمختاری، اجازه دادن برای مسیر یابی و پیشگیری از تصادم را در مدیریت ترافیک هوایی دارد. با ورود علم به عصر کامپیوتر، محققان سعی نمودند از این تکنولوژی در جهت کنترل ترافیک هوایی بهره جویند. استفاده از عامل ها و سیستم های چند عامله بعنوان ابزارهایی که دارای خصایصی همچون هوشمندی، خودمختاری، یادگیری، همکاری و... می باشند در صدر تحقیقات دانشمندان قرار گرفته است. اما تاکنون مدل جامعی که تمامی فاکتورهای مورد نظر را در مدیریت ترافیک هوایی شامل گردد ارائه نگردیده است. در این پژوهش سعی بر آن بوده که با توجه به تحقیقات صورت گرفته و در حال انجام و قوانین کنترل ترافیک هوایی بین المللی و محلی و تلفیق آنها مدلی جامع برای مدیریت ترافیک هوایی (atm) مبتنی بر عامل های هوشمند ارائه گردد. در طراحی این مدل سعی بر انعطاف پذیری برای سازگاری با فضاهای ترافیک هوایی ایران، تلفیق قوانین مختلف هوایی کاربردی، ارائه ایده جدیدجهت جداسازی و نحوه مواجهه با پروازهای اضطراری و hijack (هواپیما ربایی) گردیده است. این مدل دارای پنج ماجول اصلی fpl پروازها، atc و ناوبری هوایی، تعیین فضای آزاد هوایی، تعیین اولویتهای پروازی، چیدمان نمودن ترافیک و تصمیم گیری می باشد. به لحاظ تست سیستم پیشنهادی در یک محیط واقعی فضای کنترل ترافیک هوایی فرودگاه مشهد انتخاب گردید، ولی به لحاظ عدم وجود محیط نرم افزاری مناسب و در جهت کاربردی کردن سیستم، برنامه کاربردی طراحی فضاهای ترافیک هوایی ایران در محیط visual stadio.net به زبانc# و به همراه دیتابیس مربوطه پیاده سازی گردید. طراحی و ارزیابی مدل پیشنهادی سیستم چند عامله با کمک ابزارagenttool تحت متدولوژی maseصورت گرفت و سپس پیاده سازی آن با ابزار jade در محیط netbeans صورت پذیرفت که منتج به برنامه کاربردی مشاوره ای atm_m_adviser گردید. همچنین خروجی دو برنامه فوق قابلیت به کار گیری در سیمولاتور سورس آزاد atcsim را دارند که برای تست سیستم به کار رفت. نتایج حاصله از ارزیابی و تست سیستم در محیط واقعی(تیم یک عملیات پرواز فرودگاه مشهد) و شبیه سازی در atcsim و سیمولاتور flightsimulator جمعا نشانگر بهبود نسبی پارامترهای مورد ارزیابی و رضایت کاربران(مراقبین پرواز) و خلبانها را داشته است.