چکیده دیابت ملیتوس بیماری مزمنی است که در نتیجه ی کاهش نسبی یا مطلق ترشح انسولین ( دیابت نوع i ) یا مقاومت بافت هدف به این هورمون ( دیابت نوع ii ) و یا به هر دو دلیل ایجاد می شود، دیابت نوع i در اثر تخریب و مرگ سلول های بتا در نتیجه ی التهاب، تولید سیتوکین ها و رادیکال های آزاد ایجاد می شود. از دیرباز گیاهان دارویی در درمان بیماری دیابت بکار رفته اند، امروزه نیز این گیاهان بطور وسیعی مورد استفاده قرار می گیرند. اما بررسی علمی اثربخشی و عوارض احتمالی این گیاهان دارویی از اهمیت زیادی برخوردار است. در این تحقیق اثر تجویز خوراکی مقادیر مختلف عصاره الکلی otostegia persica (گلدر) ( mg/kg 300،200،100 ) بر سطح سرمی گلوکز، انسولین، تری گلیسرید، کلسترول، لیپوپروتئینها، آنزیم های عملکرد کبدی و همچنین سطح سرمی فاکتورهای عملکرد کلیوی ( اوره، اسید اوریک، کراتینین ) در موشهای صحرایی نر مبتلا به دیابت نوع i بررسی شد. خونگیری از سینوس کاورنوزای چشم موش های صحرایی نر ( نژادwistar در محدوده ی وزنی 250- 200 گرم ) در حالت نرمال و ناشتا انجام شد و سپس با تزریق استرپتوزوتوسینkg, i.p.) /mg 70) دیابت نوع i در این موشها القاء شد. 5 روز بعد از تزریق stz نمونه خونی از این موشها در حالت ناشتا جهت اندازه گیری گلوکز و فاکتورهای مورد نظر گرفته شد. موشهایی که گلوکز خونشان بالاتر از mg/dl 250 بود به عنوان دیابتی در نظر گرفته شده و به گروههای مختلف تقسیم شدند که به حیوانات در هر گروه دوز های 100، 200 و 300mg/kg عصاره یا دوز µg/kg600 گلایبن کلامید و یا 5/0 سی سی آب مقطر ( حلال عصاره ) به مدت زمان مشخص ( 3، 6 و 14روز ) به طور جداگانه خورانده شد. در پایان هر دوره زمانی بعد از بیهوشی کامل حیوان، خونگیری از تنه به منظور اندازه گیری فاکتورهای سرمی مورد نظر انجام شد. ضمناً بعد از خونگیری، بلافاصله پانکراس حیوان خارج و در فرمالین 10% قرار گرفت و بعد از آماده سازی و رنگ آمیزی به روش h&e از آنها برای مطالعات بافت شناسی استفاده شد. نتایج این تحقیق نشان داد موشهای صحرایی دیابتی شده با stz دچار افزایش سطح سرمی گلوکز، اوره، اسیداوریک، کراتینین،ast ،alt ،alp ، تری گلیسرید، کلسترول، ldl، vldl و کاهش سطح سرمی انسولین و hdl شدند. مطالعات بافت شناسی هم نشان داد که تعداد و اندازه جزایر پانکراس در موشهای دیابتی دچار کاهش شد و تخریب سلولی وسیعی در پانکراس مشاهده شد. میانگین سطح سرمی گلوکز ناشتا در گروه دریافت کننده دوز mg/kg100 و 200 عصاره به مدت 6 و 14روز و دوز mg/kg300 عصاره به مدت 3، 6 و 14روز نسبت به گروه دیابتی به طور معنی داری کاهش یافته است. میانگین سطح سرمی انسولین ناشتا در گروه دریافت کننده دوز mg/kg 100 عصاره به مدت 14 روز و دوز mg/kg300 عصاره به مدت 6 روز نسبت به گروه دیابتی به طور معنی داری افزایش یافته است. دوز های موثر درکاهش سطح سرمی گلوکز سبب افزایش معنی دار تعداد و قطر جزایر پانکراس نیز شدند. میانگین سطح سرمی تری گلیسرید، کلسترول، کراتینین و ldl ناشتا در گروه دریافت کننده عصاره mg/kg 300 و 200 ،100 به مدت 3، 6 و 14روز، نسبت به گروه دیابتی به طور معنی داری کاهش و hdl افزایش یافت. در این تحقیق تجویز عصاره با دوزmg/kg 200 و 300 به مدت 3، 6 و 14روز، توانسته سطح سرمی alt و دوز mg/kg 100 به مدت 6 روز ، دوزmg/kg 200 به مدت 3 و 6 روز و دوزmg/kg 300 به مدت 3، 6 و 14روز توانسته سطح سرمی ast و همچنین دوزmg/kg 300 به مدت 3، 6 و 14روز ، دوزmg/kg 100و200 به مدت 14روز توانسته سطح سرمی alp را به طور معنی داری در موشهای دیابتی کاهش دهد و آن را به گروه نرمال نزدیک کند. تجویز عصاره با دوز mg/kg 100،200 و 300 به مدت 3 روز توانسته سطح سرمی اوره و دوزmg/kg 200 و 100 به مدت 3، 6 و 14روز ، دوزmg/kg 300 به مدت 3 روز توانسته سطح سرمی اسیداوریک را به طور معنی داری در موشهای دیابتی کاهش دهد. میانگین سطح سرمی vldl ناشتا در گروه دریافت کننده دوز mg/kg 100، 200 به مدت 6 و 14 روز و دوز 300 عصاره به مدت 3، 6 و 14 روز نسبت به گروه دیابتی به طور معنی داری کاهش یافته است. به طور کلی مصرف عصاره در کاهش فاکتورهای ذکر شده و بهبود بافتی پانکراس از گلایبن کلامید موثرتر می باشد. بنابراین عصاره متانولی گلدر از طریق بهبود جزایر پانکراس و افزایش ترشح انسولین و بدون داشتن عوارض جانبی بر کبد و کلیه دارای اثرات هیپولیپیدمیک و هیپوگلایسمیک می باشد. البته شناخت سایر مکانیسم های اثر این گیاه در ایجاد این تغییرات نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.