چکیده: به منظور بررسی اثر مواد آلی، کودهای بیولوژیک و کود شیمیایی بر خصوصیات مورفولوژیکی، عملکرد، اجزاء عملکرد و خصوصیات کیفی شامل قابلیت هضم ومیزان پروتئین گیاه سورگوم علوفه ای آزمایشی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 10 تیمار و 3 تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد در سال زراعی 1387-1386 انجام شد.تیمارهای آزمایش شامل: 1-تلقیح بذور با کود بیولوژیک نیتروکسین (شامل مخلوطی از باکتریهای ازتوباکتر و آزوسپریلوم گونه azospirillum brasilense و 2azotobacter chroococcum- کمپوست به میزان 15 تن در هکتار 3- ورمی کمپوست به میزان 10 تن در هکتار 4-تلقیح بذور با کود بیولوژیک نیتروکسین و کمپوست به میزان 15 تن در هکتار 5- تلقیح بذور با کود بیولوژیک نیتروکسین و ورمی کمپوست به میزان 10 تن در هکتار 6-تلقیح بذور با باکتریهای حل کننده فسفات از جنس (pseudomonas flurescence) 7- تلقیح بذور با کود بیولوژیک نیتروکسین و باکتریهای حل کننده فسفات از جنس(pseudomonas flurescence) 8- تلقیح بذور با باکتریهای حل کننده فسفات از جنس (pseudomonas flurescence) و کمپوست به میزان 15 تن در هکتار 9- کود شیمیایی به میزان 80 کیلوگرم کود ازته و 50 کیلوگرم کود فسفره در هکتار 10-تیمار شاهد (بدون مصرف کود) بود. بیشترین عملکرد علوفه خشک را در هر دو چین تیمار تلفیقی ازتوباکتر و ورمی کمپوست تولید نمود. درصد ماده خشک تولید شده در چین اول تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار گرفت اما در چین دوم این اختلاف معنی دار نبود. در بخش اجزاء عملکرد در چین اول و دوم درصد برگ و درصد ساقه در ماده خشک و نسبت برگ به ساقه تحت تاثیر تیمارهای مختلف قرار نگرفتند. نتایج آزمایش نشان داد که اعمال تیمارهای مختلف بر درصد قابلیت هضم ماده خشک، درصد قابلیت هضم ماده آلی، درصد ارزش هضمی و درصد خاکستر بی تاثیر بود. بیشترین و کمترین قابلیت هضم ماده خشک در چین اول به ترتیب در تیمارهای تلفیقی سودوموناس و کمپوست و تیمار کود شیمیایی بدست آمد. در چین دوم نیز تیمار تلفیقی سودوموناس و کمپوست دارای بیشترین قابلیت هضم ماده خشک بود و کمترین آن در تیمار کود شیمیایی مشاهده شد. میزان پروتئین علوفه (گرم پروتئین در کیلوگرم ماده خشک) به خوبی تحت تاثیر تیمارهای مختلف اعمال شده قرار گرفت. در چین اول بیشترین مقدار پروتئین را تیمار تلفیقی ازتوباکتر و ورمی کمپوست تولید نمود و کمترین میزان پروتئین مربوط به تیمار سودوموناس بود. در چین دوم نیز تیمارهای تلفیقی ازتوباکتر و ورمی کمپوست وشاهد به ترتیب بیشترین و کمترین میزان پروتئین را تولید نمودند. در مجموع نتایج این آزمایش نشان داد که کودهای آلی و بیولوژیک می توانند ترکیبات جایگزین مناسبی برای کودهای شیمیایی باشند. کلمات کلیدی: عملکرد، قابلیت هضم، کودهای بیولوژیک، مواد آلی، میزان پروتئین

زیره سیاه یکی از مهمترین گیاهان دارویی ایران بوده که به علت مدیریت نادرست رویشگاه های طبیعی در معرض انقراض قرار گرفته است. به منظور بررسی اثر تنش‏های خشکی و ماوراء بنفش بر خصوصیات کمی و کیفی زیره سیاه، آزمایشاتی در سالهای 90 و 91 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه فردوسی مشهد طراحی و اجرا شد. دو طرح جداگانه بلوک های کامل تصادفی با 4 تیمار شامل سطوح مختلف تبخیر از تشتک تبخیر (60، 90، 120 و 150 میلیمتر) با 3 تکرار اجرا گردید. زمان اعمال تنشها از مرحله شروع رشد طولی (آزمایش اول) و شروع گلدهی (آزمایش دوم) بود. نتایج به دست آمده حاکی از کاهش عملکرد و اجزاء عملکرد گیاه در پاسخ به افزایش سطح تنش خشکی بود. بین گیاهان تحت تنش در دو مرحله رشدی متفاوت نیز اختلافاتی مشاهده گردید. محتوای اسانس تولید شده نیز تحت تأثیر تیمارهای خشکی قرار گرفت و همراه با افزایش سطح تنش، درصد اسانس افزایش یافت. هرچند که عملکرد اسانس تولیدی به علت کاهش عملکرد دانه در شرایط تنش، روند کاهشی را نشان داد. آنالیز تجزیه اسانس، 26 ترکیب در گیاهان تحت تنش پس از مرحله رشد طولی و 28 ترکیب در گیاهان تحت تنش پس از گلدهی را شناسایی کرد که در هر دو، گاماترپنین دارای بیشترین درصد بود. ارزیابی فعالیت آنتی-اکسیدانی اسانس نیز حاکی از اثرات مثبت خشکی بر شاخصهای آنتی اکسیدانی شامل فعالیت مهارکنندگی رادیکال dpph، میزان مهار پراکسید هیدروژن و پتانسیل احیای کنندگی آهن بود. آزمایش اثرات خشکی و uv-b شامل یک آزمایش فاکتوریل بر پایه طرح بلوک کامل تصادفی با 6 تیمار شامل دو سطح آبیاری (60 و 150 میلیمتر تبخیر از تشتک تبخیر به عنوان شرایط نرمال و تنش خشکی) و سه سطح تابش uv-b (کنترل، 1 و 2 ساعت در روز) با 3 تکرار بود. نتایج نشان دهنده عملکرد بهتر گیاه در شرایط آبی نرمال و 1 ساعت تابش uv-b بود. آنالیز تجزیه اسانس 25 ترکیب را در نمونه های مورد بررسی شناسایی کرد و گاماترپنین دارای بیشترین درصد بود. برخلاف خصوصیات کمّی، خصوصیات کیفی گیاه تحت تأثیر تیمارهای اعمال شده قرار گرفت و تیمار 2 ساعت تابش uv-b در روز، فعالیت آنتی-اکسیدانی اسانس شامل فعالیت مهارکنندگی رادیکال dpph، میزان مهار پراکسید هیدروژن و پتانسیل احیای کنندگی آهن و همچنین محتوای فنول را به طور قابل توجهی بهبود بخشید. به طور کلی نتایج این آزمایش نشان دهنده مقاومت بالای زیره سیاه نسبت به تنش خشکی و اثرات مثبت خشکی بر خصوصیات کیفی گیاه بود. اثرات متقابل بهبود دهنده بین خشکی و uv-b به صورت تلفیقی نیز تا حدودی مشاهده گردید. اجرای آزمایشات بیشتر برای بررسی پاسخ گیاه به سایر تنش‏های محیطی و تسهیل روند کشت و کار زراعی گیاه توصیه می گردد.