چکیده رساله حاضر، پژوهشی است که به بررسی نهاد وقف در شهرهای همدان و ملایر در دوره قاجار پرداخته است. در این پژوهش سعی بر آن است تا با توجه به کمیت و کیفیت وقف نامه ها، از یک سوکارکردهای اجتماعی و فرهنگی- مذهبی نهاد وقف و از سوی دیگر تاثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی این دو شهر در نهاد وقف در دوره زمانی مورد بحث تحت بررسی و تحلیل قرار گیرد. وقف نامه های موجود در بایگانی اداره اوقاف شهرهای همدان و ملایر، منابع اصلی مورد استفاده در این پژوهش هستند لذا با مطالعه و دسته بندی وقف نامه ها بر اساس سال، طبقات اجتماعی واقفان و مصارف اجتماعی و فرهنگی موقوفات و همچنین استفاده از منابع و ماخذ تاریخی جهت تکمیل داده های وقف نامه ها، به بررسی، تحلیل و نقد محتوای آن ها پرداخته شده است و نشان داده شده است که نوع موقوفات، کمیت و کیفیت وقف نامه ها و پایگاه اجتماعی واقفان بیانگر تاثیر شرایط اجتماعی و اقتصادی شهرها در نهاد وقف می باشند. نهاد وقف با اختصاص سهمی از منافع موقوفات به امور عمرانی و رفاهی (عام المنفعه) همچون وقف بر ایجاد و تعمیر پل ها، کاروانسراها، دارالشفاء و غیره در شهرها، دارای کارکردی اجتماعی بوده است. از سوی دیگر وقف بر مساجد، مدارس و مراسم مذهبی گویای کارکرد فرهنگی- مذهبی نهاد وقف بوده است. قرار داشتن همدان و ملایر در مسیر جاده مهمی که از یک سو به عتبات عالیات در عراق و از سوی دیگر به مشهد رضوی منتهی می شد و همچنین ساختار مذهبی این دو شهر سبب شده بود تا بخش اعظم موقوفات همدان و ملایر در دوره قاجار به مراسم مذهبی از قبیل تعزیه داری و روضه خوانی ائمه مخصوصاً سیدالشهدا (ع) و رسیدگی به زوار ایشان اختصاص یابد. از سوی دیگر شهر نوپای ملایر، که با موقوفات شیخ الملوک در اوایل دوره قاجار شکل گرفته بود،با موقوفات دیگری توسط حکام پس از وی توسعه یافت. واژه های کلیدی: نهاد وقف، کارکرد اجتماعی، کارکرد فرهنگی، کارکرد مذهبی، همدان، ملایر، قاجار