در دهه های اخیر، به دنبال اهمیت یافتن جایگاه محله های مسکونی انسان ساخت در شکل گیری شهرها، رویکردهای متعددی در جهت ساماندهی ظاهری و عملکردی محیط کالبدی محله های مسکونی مطرح گردیده است. برای پاسخگویی به این واکنش ها، برنامه ریزی مشارکتی و از پایین به بالا شکل گرفت. در کشور ما مشارکت مردمی بیشتر به بعد کمک های مالی مردم به شهرداری یا سازمان های مرتبط محدود می شود. به طور معمول در حوزه برنامه ریزی و طراحی شهری خواست های مردم غایب است و برنامه ریزان و طراحان در بسیاری از مواقع بدون در نظر گرفتن نقطه نظرات مردم برای آنها تصمیم گیری می کنند. هدف از این پژوهش، دستیابی به برنامه ها و راهکارهایی برای ساماندهی کالبدی محله ها با رویکردی مشارکتی است و این راهکارها به عنوان پایه های اصلی برای سیاست های ساماندهی کالبدی محدوده های سکونتی به شمار می رود. این پژوهش حاصل تلاشی است که در قالب مطالعات کتابخانه ای، اطلاعات مکانی موجود و نقشه ها و داده های میدانی که از مشاهده، مصاحبه و پرسش نامه به دست آمده، با روش توصیفی-تحلیلی معیارها و شاخص هایی جهت ساماندهی محیط کالبدی محله های مسکونی ارائه دهد وسپس با تجزیه و تحلیل کمی و کیفی بر اساس این معیار و شاخص ها، نوع مداخله و راهبردهای اصلی ساماندهی با روش مشارکتی تعیین گردیده ودر نهایت سیاست های تهیه طرح با توجه به محورهای شهرسازی مشارکتی پیشنهاد می گردد. فرضیه محوری این پژوهش مبین آن است که نابسامانی های کالبدی محله خیام شهر ایلام ریشه در عدم پاسخگویی مناسب در جهت رفع این مشکلات در طرح های مصوب شهری دارد و اینکه رویکرد مشارکتی راه حل مناسبی جهت رفع این معضلات و نابسامانی های کالبدی می باشد. اهم نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که طرح های جامع و تفصیلی شهر ایلام که ملاک تعیین انواع طرح ها و پروژه های شهری است، جوابگوی نیازهای واقعی محله های مسکونی نیست و طرح های شهری با رویکرد مشارکتی و با مقیاس کوچک، هم باعث شناخت بهتر و هم ارائه راهبردهای مناسب با توجه به وضعیت، ضعف ها و پتانسیل های موجود مکان در جهت رفع معضلات و مشکلات شهری می باشد.