چکیده: برآورد بار رسوب از جمله مسائلی است که در بسیاری از پروژه های مربوط به منابع آب نقش تعیین کننده ای دارد. برای پرداختن به این مهم، تحقیق حاضر دو رویکرد متفاوت روش های هیدرولوژیکی (مانند usbr، fao و متوسط دسته ها) و استفاده از مدل مفهومی swat در برآورد بار معلق رسوب و فرسایش را در حوضه ی آبریز گاماسیاب مورد بررسی قرار داده است. برای واسنجی مدل swat، از داده های اندازه گیری رواناب روزانه و نمونه برداری های رسوب در سه ایستگاه در سطح حوضه استفاده شد که در کارهای قبلی با این مدل، شبیه سازی همزمان سه ایستگاه کمتر به انجام رسیده است. پس از اعتبار سنجی مدل نتایج حاصل با روش های هیدرولوژیکی مقایسه و بهترین همخوانی را با ارقام حاصل از روش های usbr و دسته بندی داده ها نشان داد. رسوب ویژه حوضه با استفاده از مدل swat، 8/2 تن بر هکتار در سال و با روش usbr، 9/4 تن بر هکتار در سال بدست آمد. گزارشات موسسه تحقیقات آبخیزداری و حفاظت خاک نیز رقم 2 تن بر هکتار را حکایت دارد که به برآورد swat نزدیک تر می باشد. در قسمت بعد، به ارزیابی برخی از راهکارهای مدیریتی و حفاظتی با استفاده از مدل swat در سطح حوضه پرداخته شده است. نتایج این بخش نشان داد که راهکار احداث آب بند در سرشاخه های زیرحوضه های رسوب خیز، به تنهایی می تواند تا 16 درصد از بار رسوب سالانه را کاهش دهد. بکارگیری راهکار ترکیبی شامل احداث آب بند، کشت نواری در اراضی زراعی فاریاب و کشت روی خطوط تراز یا تناوب کشت مناسب در اراضی زراعی دیم، در بخش های رسوب خیز حوضه نیز کاهش 35 درصدی بار رسوب سالانه را می تواند نتیجه دهد. علاوه بر موارد فوق، تناوب های مختلف کشت در اراضی زراعی مدل سازی شده و نتیجه ی آنها در میزان فرسایش این مناطق مورد بررسی قرار گرفت که این رویکرد می تواند با توجه به پذیرش کشاورزان منطقه، در پیشنهاد تناوب کشت مناسب به آنها مفید واقع شود.

افزایش جمعیت جهان چالش تأمین منابع آبی برای مصارف گوناگون کشاورزی، شرب، صنعت و غیره در کنار کمبود روز افزون آب، توجه ویژه به بحران آب به منظور دستیابی به راهکارهای کارآمد در جهت مدیریت این منبع ارزشمند را ضروری می سازد. از جمله منابع ارزشمند آبی، آب های سطحی و رواناب حاصل از بارش است. اطلاع از میزان رواناب آینده کمک شایانی به مدیران آب کشور در راستای برنامه ریزی منابع آب در آینده و اتخاذ رویکرد مناسب در خصوص مصرف بهینه آب می نماید. مدل سازی بارش- رواناب ابزاری کارآمد برای پیش بینی و شبیه سازی رواناب در مقیاس حوضه ی آبخیز است و در این تحقیق از مدل swat که یکی از مشهورترین مدل های بارش-رواناب است، استفاده گردید. در این تحقیق، ایستگاه هیدرومتری تمر واقع در خروجی حوضه ی آبخیز تمر در استان گلستان مورد مطالعه قرار گرفته و مدل swat بر مبنای معیار نش- ساتکلیف (ns) و ضریب تبیین (r2) که برای مرحله ی واسنجی به ترتیب 50/0 و 55/0 و برای مرحله ی اعتبارسنجی به ترتیب 52/0 و 56/0 به دست آمدند، با موفقیت کالیبره شد. از آنجا که مقدار رواناب در دوره ی آینده تحت تأثیر تغییر اقلیم قرار خواهد گرفت، لازم است تا پارامترهایی نظیر بارش و دما که به طور مستقیم بر روی رواناب اثر می گذارند برای دوره های آینده شبیه سازی شده و مورد توجه قرار گیرند. در این تحقیق از مدل گردش عمومی جو hadcm3 و سه سناریوی انتشار a1b، a2 و b1 استفاده شد و به کمک روش ریزمقیاس نمایی lars-wg، داده های بارش و دما برای دوره های آینده ی نزدیک، میانی و دور برآورد گردید. با ورود داده ها به مدل واسنجی شده ی swat، رواناب خروجی برای دوره ی آینده برآورد شد. نتایج نشان می دهد که با وجود مشهود بودن حالت افزایش و کاهش مربوط به فصل های مختلف سال در دوره های آینده، اختلاف بین حد بالا و پایین دبی کمتر از دوره ی مشاهداتی است که می تواند ناشی از عدم توانایی مدل ریزمقیاس نمایی در پیش بینی وقایع حدی بارش برای دوره آینده باشد. در دوره ی آینده نزدیک اختلاف رواناب خروجی به دست آمده تحت سناریوهای مختلف ناچیز است که با حرکت به سمت انتهای قرن افزایش می یابد. در دوره ی آینده میانی میزان رواناب ایجاد شده تحت سناریوهای a2 و b1 به ترتیب بیشترین و کمترین مقدار است. این وضعیت در دوره آینده ی دور حالت عکس به خود می گیرد به طوری که رواناب مربوط به سناریوی a2 کاملاً کاهش می یابد. مقدار رواناب تحت دو سناریوی a1b و b1 در دوره های آینده به طور چشمگیری تغییر نخواهد نمود.