نام پژوهشگر: ایرج خسروانی

بررسی تحولات منطقه ی خشت از زندیه تا انقلاب اسلامی(1133هـ.ش- 1357هـ.ش)
پایان نامه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه اصفهان - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1388
  ایرج خسروانی   لقمان دهقان نیری

شهر خشت که در حال حاضر از توابع شهرستان کازرون در استان فارس است، با قدمت پیش از اسلام خود دارای آثار باستانی و آداب و رسوم کهن و بافت قومی متنوع است. خوانین خشت بعد از مرگ نادر با قیام و بیرون راندن حکام افشاری از منطقه پا به عرصه معادلات سیاسی فارس نهاده، و سپس متحد با کریم خان در جنگ خشت شرکت کرده و بدین ترتیب نقش بارزی در شکل گیری سلسله زندیه ایفا نمودند. با سقوط زندیه و کور شدن زال خان خشتی توسط آقا محمد خان، عصر طلایی نفوذ و قدرت خوانین خشت مبدل به ترس و وحشت از قاجارها شد. خوانین خشت بعد از سپری کردن یک دوره از جنگ و ویرانی عصر قاجاری، با آغاز جنگ جهانی اول مرحله جدیدی از تسلط ونفوذ بیگانگان را در کشور و منطقه تجربه نمودند. خوانین خشت در طول جنگ جهانی اول اگرچه در ابتدا هواخواه انگلیس بودند، اما به هنگام اشغال فارس توسط انگلیسی ها، پشیمان شده و به صفوف مجاهدین پیوستند. اما با این حال احتمالا به علت شیوع بیماری آنفولانزا در منطقه نتوانستند آن جور که شایسته است جلوی انگلیس ها راسد کنند و برعکس خان کمارج، تلفات سنگینی بر قوای بیگانه وارد ساخت. با کودتای 1299هـ.ش و بدنبال آن تاسیس حکومت پهلوی و تشکیل ارتش قوی و منظم در کشور، قدرت و نفوذ خوانین از جمله خشت به خطر افتاد؛ رضاخان در پی سیاست ایجاد حکومتی متمرکز و قدرتمند، در صدد محو حکومت خان خانی در کشور بر آمد، لذا در راستای این هدف، بسیاری از خوانین جنوب و منجمله خان خشت، جان خود را از دست دادند. با فرا رسیدن شهریور 1320 و سقوط رضاخان، خان خشت همگام با خوانین و عشایر فارس بر ضد حکومت مرکزی در نهضت جنوب شرکت کرد. و سرانجام در آستانه انقلاب اسلامی، مردم خشت با فعالیت های ضد رژیم خود موجبات اعلام حکومت نظامی را در خشت فراهم آوردند و با پیروزی انقلاب اسلامی در 22بهمن 57، قدرت و نفوذ خوانین، برای همیشه از منطقه رخت بر بست و مردم با شور و شوق زائد الوصفی برای دفاع از ارزشهای انقلاب در جنگ تحمیلی شرکت کرده و 175 شهید را تقدیم این مرز و بوم کردند.