با توجه به رویکرد تجارت جهانی مبنی بر استفاده از کانتینر در حمل و نقل کالا، افزایش حجم کانتینر ورودی و خروجی در بنادر ایران امری محتمل می نماید. به دلیل کثرت تردد و وجود ترافیک و ازدحام ناشی از ورود و خروج کانتینرهای وارداتی، ترانشیپی و صادراتی، همواره صف های طویلی در مبادی ورودی و خروجی بنادر تشکیل شده و لذا کامیون ها زمان قابل توجهی را در بنادر در انتظار بارگیری و تخلیه کالاهای کانتینری سپری می کنند که مشکلات زیادی را برای بنادر، محوط های شهری و نیز اقتصاد کشور در پی خواهد داشت. متاسفانه تاکنون تلاش های اندکی برای بررسی امر ترافیک و ازدحام کامیون ها در بنادر، صورت گرفته است که مهم ترین دلایل این امر عبارتند از: • هزینه های بسیار پائین دموراج کامیون ها در مقایسه با دموراج کشتی ها. • جدا بودن حیطه کاری پایانه های باربری از بنادر. • توجه به صف های طولانی کامیون ها در مبادی ورودی و خروجی بنادر و تلاش برای کاهش زمان انتظار آن ها. در بنادر پیشگام و موفق عموماً دو روش برای رفع این معضل (ترافیک کامیون ها) اتخاذ شده است: • استفاده از تجهیزات و جرثقیل های بیشتر و یا سریعتر در داخل محوطه ترمینال. • کاهش صف کامیون ها در مبادی ورودی و خروجی ترمینال و به کارگیری روش های نوین گمرکی مانند استفاده از بارنامه های الکترونیکی و اتصال به سیستم تبادل الکترونیکی اطلاعات. هدف دیدگاه اول، بررسی اثرات اقتصادی و بهبود فرآیند عملیات ناشی از افزایش تعداد جرثقیل های بیشتر در محوطه کانتینری بر کاهش ترافیک کامیون ها می باشد. درک جامع و علمی از مزایا و معایب استفاده از جرثقیل های بیشتر برای کاهش ازدحام کامیون ها با روش های آکادمیک، امری کلیدی در اتخاذ تصمیم های استراتژیک برای بسیاری از مدیران بنادر و ترمینال ها می باشد. اساس دیدگاه دوم که با واژه نوبت دهی به کامیون ها (tas) شناخته می شود، بهینه سازی عملیات (گمرکی، توزین، صدور بارنامه و عملیات مشابه) در مبادی ورودی و خروجی ترمینال با هدف کاهش صف کامیون ها می باشد که این امر مورد توجه و استقبال بسیاری از مدیران عملیاتی بنادر و به خصوص ترمینال های کانتینری مدرن دنیا قرار گرفته است. در این تحقیق، با استفاده از روش تصمیم گیری چند شاخصی (madm) و حل آن با روش تحلیل سلسله مراتبی (ahp)، این دو دیدگاه برای ترمینال کانتینری شهید رجایی در دو مرحله مورد بررسی واقع شده اند. با توجه به انواع جرثقیل های متداول در محوطه های عملیاتی ترمینال های کانتینری مدرن دنیا، اساس مرحله اول پیشنهاد کاراترین جرثقیل محوطه ای برای بارگیری و تخلیه کامیون ها در ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی می باشد و مرحله دوم انتخاب کاراترین روش عملیاتی بندری برای کاهش ترافیک کامیون ها در مبادی ورودی و خروجی ترمینال کانتینری بندر شهید رجایی را بررسی می کند. روش پیشنهاد شده و نتایج به دست آمده در این تحقیق، ابزار تصمیم گیری مناسبی برای استراتژیست ها و مدیران بنادر و ترمینال های کانتینری در تدوین سیاست های کلان خواهد بود.

بنادر بعنوان اصلی ترین نقاط مواصلاتی یک کشور از اهمیت اساسی برخوردار می باشند. بیشترین حجم تجارت یک کشور از طریق بنادر جابه جا می شود. اما به هرحال مشکلات گوناگونی بر سر راه عملیات روان هر بندر وجود دارند که سبب می شود بهره وری و کارآیی آن بندر پایین بیاید و در نتیجه تاثیر بسزایی روی سود آوری بنادر خواهد داشت. از آن جمله می توان به ازدحام در مبادی ورودی و خروجی بنادر نام برد که سبب خواهد شد تا ترخیص کالا از بنادر به کندی صورت پذیرد و ظرفیت انبارهای بندر جهت پذیرش کالا کاهش یافته و در نتیجه منجر می شود تا تناژ بار جابه جا شده توسط هر بندر کاهش یابد. در این تحقیق جهت کاهش ترافیک کامیون ها در مبادی ورودی بندر امام خمینی از تئوری صف استفاده شد. زیرا تئوری صف یکی از روش های بسیار موثر جهت کاهش صف و ترافیک می باشد و در بنادر از کاربرد بالایی برخوردار می باشد. بندر امام خمینی بعنوان مورد کاوی این تحقیق مورد استفاده قرار گرفت و داده های لازم جهت بررسی کارآیی مدل صف مورد استفاده از این بندر و به صورت دستی جمع آوری گردید. اما در عمل بنادر هیچ گونه داده ای راجع به زمان ورود کامیون ها و زمان سرویس دهی آنها جمع آوری نمی کنند. بنابراین داده های لازم باید توسط خود محقق و با استفاده از تحقیقات میدانی و مصاحبه با مسوولان و اپراتورهای مربوطه بدست آیند. تحقیقات میدانی گوناگونی از ابتدای آبان ماه 1390 تا انتهای بهمن ماه همین سال صورت پذیرفت که در این تحقیق مورد استفاده قرار گرفتند. با تحلیل آماری داده های بدست آمده و همچنین انجام آزمون های نیکویی برازش کای مربع و کا-اس مدل m/m/m بعنوان مناسب ترین مدل جهت تحلیل سیستم صف کامیون ها در بندر امام خمینی برگزیده شد. پارامترهای ارزیابی سیستم صف این بندر محاسبه گردید و در ادامه جهت کاهش این پارامترها دو راهکار پیشنهاد شد: راهکار اول، افزایش تعداد سرورها از 2عدد به 3، 4، 5 و 6 عدد بود که با انجام محاسبات مشخص گردید که با افزایش سرورها به 3 عدد کاهش چشمگیری در پارامترهای صف این بندر صورت خواهد پذیرفت و ا فزایش تعداد سرورها بیش از این مقدار تغییرات چندانی بوجود نخواهد آورد. اما راهکاردوم، افزایش نرخ ارائه سرویس بود و نرخ های گوناگونی مورد استفاده قرار گرفت که با انجام محاسبات معلوم شد که نرخ 5/1 کامیون در دقیقه بهترین نرخ ارائه سرویس در این بندر خواهد بود که تغییرات اساسی را در پارامترهای ارزیابی سیستم صف این بندر به وجود خواهد آورد.