چکیده رساله/پایان نامه : یکی از عوامل مهم فروپاشی سکونتگاه های روستایی در کشور به ویژه در دهه های اخیر، سوانح طبیعی چون زلزله، بروز خشکسالی ها ، سیلاب ها و... بوده و بحران های طبیعی و انسانی زیادی را به ویژه در روستاهای کشور ایجاد کرده و موجب تخلیه و امحاء روستاهای زیادی شده است. به نظر می رسد علل افزایش این بحران ها در دهه های اخیر ناشی از رویکردهای برون زا و برنامه های متمرکز بالا به پایین و عدم توجه به رویکردهای درون زا و غیرمتمرکز، محلی، مشارکتی و عدم توجه به دانش و تجربیات بومی مردمان منطقه و مشارکت آنها در پیشگیری، آمادگی و واکنش به سوانح طبیعی و مدیریت بحران ها بوده است. در این راستا روستاهای منطقه جیرفت و به ویژه بخش مرکزی شهرستان جیرفت طی دهه های اخیر اغلب با مخاطراتی همچون سیل و خشکسالی مواجه بوده و در این زمینه آسیب پذیر هستند. این مخاطرات معیشت روستاییان را مخصوصاً در ابعاد اقتصادی- اجتماعی و محیطی تحت تأثیر قرار داده است. از این رو پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر مخاطرات طبیعی و ارزیابی دانش بومی روستاییان جهت کنترل مخاطرات طبیعی و نیز ارزیابی میزان مشارکت مردم و مدیریت محلی (شوراها و دهیاری ها) در کنترل مخاطرات طبیعی و کاهش آسیب پذیری روستاها در بخش مرکزی شهرستان جیرفت، انجام شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و جامعه آماری آن را کلیه ساکنان روستایی بخش مرکزی شهرستان جیرفت تشکیل می دهند. در این میان 12 روستا و 261 سرپرست خانوار به روش تصادفی به عنوان نمونه انتخاب شدند و حجم نمونه به وسیله فرمول کوکران محاسبه گردید. داده های بدست آمده از طریق عملیات میدانی (پرسشنامه) به کمک روش های آماری تحت نرم افزار spss پردازش و تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که خطرات خشکسالی و سیل عمده ترین خطرات طبیعی در محدوده مورد مطالعه هستند و در حد بالایی سبب آسیب پذیری روستاها شده اند. میزان دانش بومی و میزان تأثیرگذاری آن در محدوده مورد مطالعه بالاتر از حد متوسط (3) ارزیابی شد. همچنین میزان دانش بومی رابطه معناداری را با سن و تحصیلات نشان داد، اما با جنسیت و نوع شغل همبستگی نداشت. میزان مشارکت ساکنان محلی و نیز مشارکت نهادهای محلی (شوراها و دهیاری ها) بالاتر از حد متوسط ارزیابی گردید. در کل می توان گفت دانش بومی و در کنار میزان مشارکت مردم و نهادهای محلی در بخش مرکزی شهرستان جیرفت قابل ملاحظه است و می تواند نقش اساسی و سازنده ای در کاهش آسیب پذیری روستاهای منطقه در برابر مخاطرات طبیعی ایفا نماید و به طور چشمگیری در بهبود اوضاع فعالیت و معیشت روستایی به ویژه در بخش کشاورزی (باغداری، زراعت، دامداری و...) و مسکن گزینی و همچنین در بعد محیطی مثمر ثمر واقع گردد.

بلایای طبیعی همواره یکی از مهمترین مسائل جوامع زیستی و مقابله با این مخاطرات و آثار زیانبار آن یکی از اهداف بلند مدت این جوامع بوده است. در این میان پدیده سیل و وقوع آن یکی از مهمترین مخاطرات به ویژه در نواحی سیلخیز می باشد. در واقع مدیریت مخاطرات به ویژه سیلاب، یکی از مباحثی است که بدون داشتن نگاهی جامع و سیستماتیک، به تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی/ نهادی و محیطی تا حدود زیادی مشکل و دور از دستیابی است. در این راستا جوامع روستایی نیز از این فرایند دور نبوده و همیشه در معرض سیل و اثرات آن می باشند و از طرفی دیگر روستاهای منطقه مورد مطالعه(حوزه گرگانرود) ومعیشت و فعالیت ساکنین آن دائما? تحت تاثیر سیل می باشد. از این رو نیاز به الگوی جدیدی از مدیریت دارد که در آن ضمن توجه به مدیریت سازه ای به مدیریت غیرسازه ای نیز توجه گردد. بنابراین رویکرد تلفیقی با مشارکت مردم می تواند کنترل کننده سیل و اثرات مخرب آن باشد. زیرا تجربه ثابت کرده مبارزه با سیل بدون هماهنگی و مشارکت مردم و دولت امکانپذیر نمی باشد و چنین نگرش مشارکتی از الزامات دستیابی به توسعه پایدار است.. بنابراین تحقیق حاضر در صدد امکان سنجی کاهش اثرات بلایای طبیعی با تاکید بر بررسی نگرش مردم روستا و مسئولین نسبت به مشارکت و میزان تاثیر و کارآیی آن در کاهش آثار سوء مخاطره ناشی از سیل می باشد. که در این جهت از سه بعد اقتصادی، اجتماعی و محیطی، مشارکت روستاییان در سه دوره قبل، حین و بعد از وقوع سیل با روش شناسی اسنادی و میدانی با شیوه توصیفی و تحلیلی آماری مد نظر قرار گرفت، نتایج حاصل از تحقیق بیانگر تمایل مردم و مسئولین به مشارکت در مدیریت سیلاب در دوره قبل از وقوع سیل است.