باکتری جنس آزوسپیریلوم از جمله مهمترین باکتری های محرک رشد گیاه می باشد که در ریزوسفر و فضای بین سلولی ریشه غلات و سایر گیاهان مشاهده شده است. از ویژگی های مفید این باکتری می توان به تثبیت نیتروژن، تولید هورمون های محرک رشد گیاه و در نتیجه بهبود جذب آب و عناصر غذایی، افزایش حلالیت فسفات های نامحلول، تولید سیدروفور، تولید ویتامین ها، کنترل عوامل بیماریزا، رابطه سینرژیستی با سایر باکتری های مفید خاکزی، تولید نیتریت، تولید محصولات صنعتی، زیست پالایی فاضلاب و تجزیه بقایای سمی اشاره کرد. در این تحقیق از 32 نمونه ریشه گیاه پنبه از ایستگاه تحقیقات پنبه هاشم آباد و مزرعه نمونه انبار الوم، در استان گلستان، 29 جدایه آزوسپیریلوم جداسازی و ضمن مقایسه ویژگی های محرک رشد، بهترین جدایه ها انتخاب شدند. در ادامه، تأثیر 5 جدایه برتر آزوسپیریلوم در چهار سطح کودی (n0p0)، (n0p75)، (n100p0) و (n100p75) براساس آزمون خاک، به صورت فاکتوریل دو عاملی و در قالب طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار به صورت آزمایش گلدانی اجرا گردید. نتایج جداسازی باکتری آزوسپیریلوم نشان داد که 29 جدایه توانایی تشکیل هاله در محیط nfb نیمه جامد، تولید کلنی قرمز رنگ روی محیط rc و تولید کلنی صورتی رنگ روی محیط pda را داشتند. تمامی جدایه ها گرم منفی، ویبروئیدی شکل، کاتالاز و اکسیداز مثبت بودند. جدایه های مذکور براساس آزمون های تکمیلی شامل توانایی رشد در محیط nfb نیمه جامد حاوی 3 درصد کلرید سدیم، نیازمندی به بیوتین و توان استفاده از گلوکز، به سه گونه منسوب به a. brasilense، lipoferum a. و a. irakense به ترتیب با فراوانی 12، 9 و 8 جدایه تفکیک شدند. نتایج آزمایش های مربوط به ویژگی های محرکی رشد این 29 جدایه نشان داد که بعد از 24 ساعت 1 جدایه در محیط nfb هاله تشکیل دادند. تمام جدایه ها قادر به تولید اکسین پس از 96 ساعت در محیط دارای تریپتوفان بودند، اما میزان تولید اکسین بین جدایه های مختلف متفاوت بود. از 29 جدایه بومی، 24 جدایه توانایی حل فسفات معدنی نامحلول به روش نیمه کمی را دارند. همچنین توانایی حل فسفات معدنی نامحلول بر روی 29 جدایه نشان داد که تمامی جدایه ها توانایی حل فسفات معدنی نامحلول به روش کمی را داشتند. تأثیر تلقیح 5 جدایه آزوسپیریلوم روی برخی پارامترهای رشدی در چهار سطح کودی مذکور در شرایط گلخانه در مقایسه با تیمار شاهد (بدون تلقیح) بررسی شد. نتایج نشان داد که اثر تلقیح باکتری بر روی وزن تر و خشک اندام هوایی در سطح 5 درصد معنی دار نبود. اثر باکتری روی وزن خشک ریشه، در سطح کودی دوم (n0p75)، سوم (n100p0) و چهارم (n100p75) از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنی دار بود. همچنین تأثیر باکتری روی صفت درصد جذب نیتروژن در سطح کودی اول (n0p0) و دوم (n0p75) و بر درصد جذب فسفر در سطح کودی اول (n0p0)، سوم (n100p0) و چهارم (n100p75)، از لحاظ آماری در سطح 5 درصد معنی دار بود