آیین حکمرانی در شعر فارسی تا قرن هشتم

ادار? هر جامعه ای چه در داخل آن جامعه و چه در ارتباط با جوامع دیگر، نیازمند تدابیر ویژه و اتّحاد رأی و نظر و نظم لازم است. بدیهی است، جامعه هرچند گسترده تر باشد، ادار? آن نیز سخت تر بوده، نیاز به هم فکری و دقّت بیشتری خواهد داشت. شعر فارسی یکی از غنی ترین گنجینه های علمی در زمینه آیینِ حکمرانی است که می توان با بررسی دقیق ترِ آن، به شیوه ها و چگونگی رفتار پادشاهان در امر کشورداری و آیین حکمرانی و اندیشه های سیاسی و اجتماعی آنان و کارگزارانشان پی برد. این نوشتار، به واقع، بیان گوشه هایی از آیین های حکمرانی و شیوه های حکومتی فرمانروایان است که به نوعی در کلام منظوم شعرا نمود و انعکاس چشمگیری یافته است که در نوع خود می تواند ما را با حکمرانان گذشته و شیوه حکومتی آنان آشنا سازد. برای ره یافت و رسیدن به این هدف، کوشش شده است ابتدا بر اساس آموزه های موجود در شعر فارسی تا قرن هشتم، لزوم تشکیل حکومت و نیاز به حاکم و رهبری واحد در یک کشور، مورد بررسی قرار گیرد و جایگاه و ویژگی های پادشاهان و حکمرانان، پیوند دین و حکومت، جایگاه وزیران و کاردانان حکومتی و اهمیّت خرد و خردورزی در تدبیر اداره کشور، هرکدام با ذکر شواهد شعری مطرح شود. در ضمن آیین ها و رسوم درباری، مانند برگزاری جشن ها و مجالس درباری، جشن های ملّی و اعیاد مذهبی، مراسم سوگواری در دربار و برخی باورها و اعتقادات، دادگری و ظلم و تأثیر آن دو در پیشرفت و بقای حکومت، از دیدگاه شاعران و انگیزه عدالت طلبی و ظلم ستیزی آنان و نیز مسأله امنیّت و تدبیر صلح و جنگ و نظایر آن در آیین حکمرانی بر اساس منابع تحقیق، تبیین و مورد تحلیل قرار گیرد.