نقش افزایش حلالیت فسفر در تولید و کیفیت بذر سیاهدانه (nigella sativa l.)

کمبود فسفر در دوره تشکیل و پر شدن دانه می تواند شاخص های کیفی بذرهای تولیدی را تحت تاثیر قرار دهد. به منظور افزایش میزان جذب فسفر سیاهدانه در یک خاک آهکی و تاثیر آن بر تولید، بنیه بذر، ترکیب اسیدهای چرب و رشد هتروتروفیک گیاهچه ها، سری آزمایشاتی با چهار تکرار در دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی مشهد انجام شد. آزمایش اول به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با 21 تیمار در شرایط گلخانه ای انجام شد. در این آزمایش منابع اصلاح کننده خاک آهکی (شاهد، 10 تن ورمی کمپوست در هکتار (v)، 20 تن گوگرد در هکتار (s)، v+s، v + باکتری تیوباسیلوس (t)، s+t و v+s+t) و سه سطح کاربرد فسفر (صفر، 30 و 60 کیلوگرم در هکتار) به ترتیب عامل اول و دوم آزمایش بودند. گلدان های دارای خاک آهکی و تحت تیمارهای ذکر شده در یک دوره انکوباسیون 63 روزه قرار گرفته و سپس در پایان این دوره بذرهای سیاهدانه در گلدان ها کشت شدند. سری دوم آزمایش به صورت مزرعه ای در دو سال زراعی 92-1391 و 93-1392 اجرا شد. دوازده تیمار انتخاب شده از آزمایش گلخانه ای به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی مورد مطالعه قرار گرفتند. سه منبع کودی انتخاب شده از آزمایش گلخانه ای (v+t، s+t، v+s+t) همراه با شاهد به عنوان عامل اول و سطوح کاربرد فسفر (صفر، 30 و 60 کیلوگرم در هکتار از منبع فسفات دی آمونیوم) عامل دوم این آزمایش بودند. بر اساس نتایج آزمایش گلخانه ای، تیمارهای v و s+t نقش موثری در افزایش فسفر قابل جذب خاک، درصد سبز شدن، میزان فسفر بوته، عملکرد دانه و بنیه بذرهای تولیدی داشتند. بر اساس نتایج آزمایش دوم، بیشترین عملکرد دانه، عملکرد اسانس و عملکرد روغن سیاهدانه در نتیجه کاربرد v+s+t به دست آمد. منابع اصلاح کننده (v+t، s+t و v+s+t) نقش موثری در افزایش غلظت فسفر و نیتروژن در بوته و نیز شاخص برداشت فسفر داشتند. همبستگی مثبتی بین غلظت فسفر و نیتروژن در بوته مشاهده شد (r2=0.52**). با این وجود بین عملکرد دانه و کارایی مصرف فسفر همبستگی منفی وجود داشت. منابع اصلاح کننده (v+t، s+t و v+s+t) نقش موثری در کاهش معنی دار غلظت فسفر در پوسته بذر و متوسط زمان جوانه زنی داشتند. با این وجود، در نتیجه کاربرد منابع کودی ذکر شده، وزن هزار دانه، بنیه بذر، غلظت فسفر در جنین و نیز در بذر حقیقی به طور معنی داری افزایش یافت. افزایش حلالیت فسفر در خاک نقش معنی داری در کاهش درصد اسید لینولنیک داشت. از سوی دیگر، در بین اسیدهای چرب، اسید لینولنیک بالاترین همبستگی را با بنیه بذر داشت (r2=0.74**). از این رو، به نظر می رسد که درصد اسید لینولنیک می تواند به عنوان یک شاخص جهت ارزیابی بنیه بذر سیاهدانه پیشنهاد گردد. در آخرین مرحله از آزمایشات، تیمارهای انتخاب شده از آزمایش دوم یا آزمایش مزرعه ای (با درصد سبز شدن کمتر از 60 درصد) و پرایمینگ بذر (عدم پرایمینگ، هیدرو پرایمینگ، پرایمینگ فسفر با محلول های 100، 300 و 500 میلی مولار فسفات دی هیدروژن پتاسیم) به ترتیب عامل اول و دوم آزمایش بودند. بر اساس نتایج این آزمایش، با افزایش غلظت پرایمینگ فسفر، تخلیه ذخایر بذر، کارایی استفاده از ذخایر بذر و درصد سبز شدن بذرهای تحت تیمار سیاهدانه به طور معنی داری رو به افزایش گذاشت. علاوه بر این، بین میزان فسفر بذر پویا شده و درصد سبز شدن بذرهای سیاهدانه همبستگی مثبت و معنی داری به دست آمد (r2=0.86**).