آذربایجان در دوره خوارزمشاهیان(تحولات سیاسی و اجتماعی آذربایجان در دوره خوارزمشاهیان)

چکیده: سرزمین تاریخی آذربایجان در ضلع شمال غربی ایران واقع شده و در دوران باستان موردتوجه پادشاهان ماد، هخامنشی، اشکانی و ساسانی بوده است با ورود اعراب مسلمان بسیاری از قبیله های اعراب در آذربایجان ساکن شدند و حکومت های مستقل و نیمه مستقلی را در این ایالت ایجاد کردند. یکی از برهه های مهم تاریخ ایران دوره حکومت خوارزمشاهیان است که همزمان با آن ها اتابکان در آذربایجان حکومت می کردند. حاکمیت سیاسی اتابکان در آذربایجان، دارای افت وخیز زیادی بود. در زمان شمس الدین ایلدگز قدرت در آذربایجان بنیان گرفت و در دوره جهان پهلوان به اوج اقتدار رسید. بعد از مرگ جهان پهلوان و درگیری ها و کشمکش های جانشینان او، قدرت آن ها رو به ضعف و سستی نهاد. با آن که قدرت آن ها در اوایل قرن هفتم هجری از بین رفت، حیات فرهنگی که در زمان اتابکان رشد یافته بود، کماکان تا بعد از پایان یافتن قدرتشان پابرجا ماند. با روی کارآمدن ایلدگزیان و اهتمام ویژه آن ها در برقراری امنیت، آذربایجان به دوران رونق و شکوفایی خود رسید. در سایه ی این امنیت، علما و دانشمندان و تجار از مناطق مختلف به سوی آذربایجان سرازیر شدند و تحت لوای علاقه و حمایت امراء و حکام آذربایجان به مشایخ و دانشمندان روبه رشد نهادند. این نوشتار با طرح این سوال اصلی که دگرگونی های سیاسی ایران دوره خوارزمشاهی بر حیات سیاسی اجتماعی آذربایجان چه تأثیری داشته است؟ به بررسی حیات اجتماعی و فرهنگی این خطه از سرزمین ایران پرداخته است. دستاوردهای اجتماعی و فرهنگی این تحقیق این است که زمینه های پیشرفت و رونق آذربایجان در ادوار بعدی در این دوران هموارشده است. در این زمان، آذربایجان به اوج رونق سیاسی و فرهنگی خود رسید و در حیات اجتماعی و فرهنگی ایران سهم به سزایی ایفا کرد.