بررسی عوامل موثر بر کربن آلی خاک در یک برش اقلیمی در استان کرمانشاه

خاک بزرگ ترین مخزن فعال کربن کره زمین است. میزان کربن ذخیره شده در خاک حاصل تعادل بین دو فرایند مهم زیستی است که باعث تولید مواد آلی از یک سو و تجزیه مواد آلی از سوی دیگر می شود. مهم ترین عوامل کنترل کننده این فریندها، شرایط اقلیمی و خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و کاربری اراضی است. هدف از این پژوهش، بررسی تاثیر عوامل موثر بر مقدار و تغییرات کربن آلی خاک در خاک سطحی در امتداد یک برش اقلیمی در استان کرمانشاه بود. استان کرمانشاه که در غرب کشور واقع ?شده?است به?دلیل وضعیت توپوگرافی، از اقلیم متنوعی برخوردار است. در این منطقه، دما از 6 تا 4/18 درجه سانتی گراد و بارندگی از 273 تا 835 میلی متر تغییر می کند. برای این منظور، 56 نمونه خاک از دو عمق 15- 0 و 30- 15 سانتی متری از موقعیت تخت شیب خاک های تشکیل شده بر روی رسوبات آهکی کرتاسه در کاربری مرتع برداشت شد. بارندگی و دما با ارتفاع به ترتیب همبستگی مثبت و منفی داشتند. از بین ویژگی های خاک، فقط کربنات کلسیم و هدایت الکتریکی با ارتفاع و پارامترهای اقلیمی همبستگی معنی داری داشتند که با افزایش ارتفاع مقدار کربنات کلسیم و هدایت الکتریکی کاهش پیدا می کرد. دامنه تغییرات کربن آلی در عمق های 15-0 و 30- 15 سانتی متری از 16/0 تا 3/2 و از 04/0 تا 61/2 درصد با میانگین 2/1 و 04/1 درصد بود. بین مقدار کربن آلی خاک و پارامترهای اقلیمی ارتباط معنی داری دیده نشد. به نظر می رسد تغییرات اقلیمی در منطقه در حدی نیست که سبب تغییر قابل توجه در مقدار کربن آلی خاک شود. همبستگی مثبت بین کربن آلی خاک با مقدار رس (2/0 r=) و سیلت (33/0 r=) و همبستگی منفی با مقدار شن (32/0-r= )، نشان داد که در این منطقه، تفاوت در توزیع اندازه ذرات خاک، عامل اصلی تغییرات کربن آلی خاک است. تجزیه مولفه های اصلی (pca) نشان داد که کربن آلی خاک با ذرات شن، سیلت و رس در یک مولفه قرار گرفتند که تاییدی بر ارتباط کربن آلی خاک با ذرات خاک است. بخش ریز خاک به ویژه رس خاک از یک سو به دلیل نقش آن در تامین عناصر غذایی باعث تولید بیشتر مواد آلی و از سوی دیگر با تشکیل کمپلکس رس- هوموس، کربن آلی را از تجزیه محافظت می کند.