ساخت آوایی فارسی اصفهانی (در چهارچوب واج شناسی زایشی)

همانگونه که در مقدمه آورده شد قدیمی ترین ماخذی که در آن به گویش اصفهان اشاره شده احسن التقاسیم فی معرفه الاقالیم تالیف ابوعبدالله محمدبن احمدالمقدسی متعلق به قرن چهارم هجری است . بطور مسلم زمان مذکور نمی تواند آغاز پیدایش این گویش باشد. از آنجایی که قدیمی ترین مرحله زبان دری قرن پنجم میلادی (قرن یکم هجری) می باشد، می توان چنین نتیجه گیری نمود که اصفهانی و دری پا به پای یکدیگر وجود داشته اند. بعد از اسلام میان فارسی دری متداول در خراسان با فارسی متداول در مناطق مرکزی و جنوبی ایران بعضی تفاوتهای لهجه ای وجود داشته است . در فارسی متداول در خراسان عناصر قرضی پارتی بیشتر بوده و در فارسی مناطق مرکزی و بخصوص جنوبی به پهلوی بیشتر شباهت داشته است (علی اشرف صادقی، تکوین زبان فارسی، ص 139). اصفهانی به دلیل اینکه یکی از لهجه های مرکزی ایران می باشد، تحت تاثیر زبان پهلوی قرار گرفته که از جمله می توان وجود نداشتن واج "ژ" در اصفهانی را نام برد. می توان گفت که اصفهانی گونه محاوره ای از پهلوی بوده که در اصفهان به آن سخن گفته می شده است . از مشخصه های خاص لهجه اصفهانی که در سایر لهجه های آن زمان وجود نداشته می توان از وجود نداشتن واج و جایگاه تولید دو واج و /d3/ را نام برد. نتیجه گیری که در پایان می توان داشت اینست که اصفهان نیز در مقایسه با خراسان، فارس و دیگر مناطق گویش مخصوص به خود داشته که پا به پای دیگر گویشها به حیات خود ادامه داده است . نکته لازم به تذکر اینست که این گویش نیز مانند سایر گویشها تحت تاثیر گونه استاندارد، روز به روز در حال رنگ باختن می باشد. در تحقیق مشاهده گردید که می توان با استفاده از واج شناسی زایشی به توصیفی دقیق از مکانیسم آوایی اصفهانی دست یافت . با استفاده از این نظریه می توان فرآیندهای آوایی آنرا به خوبی نشان داد و آنها را به صورت یک سری تحولات منظم نشان داد. اصفهانی نیز دارای آن پیچیدگیهای برخی از زبانها و گویشهای دیگر نیست و می توان گفت یکی از ساده ترین موارد جهت توصیف براساس این نظریه می باشد.