زمین شناسی و کانه زایی کانسار مس آق کند ، شمال زنجان

رخداد معدنی مس آق کند در زیرپهنه طارم از زون البرز و در فاصله 48 کیلومتری شمال زنجان قرار دارد. سنگ های رخنمون یافته در محدوده مطالعاتی شامل گدازه های بازالت- بازالت آندزیتی، تراکی بازالت و توف های بازیک تیره رنگ (به سن ائوسن)، گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی، پرلیت، پیچستون و ایگنیمبریت (به سن الیگوسن) هستند. گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی دارای بافت های پورفیریتیک، میکرولیتی پورفیری، حفره ای و بادامکی بوده که درشت بلورهای پلاژیوکلاز، بیوتیت و گاه سانیدین در زمینه دانه ریز تا میکرولیتی قرار گرفته اند. پرلیت ها دارای بافت پرلیتی و هیالوفیریک بوده و درشت بلورهای پلاژیوکلاز، سانیدین و بیوتیت در یک زمینه شیشه ای با ترک های مدور قرار گرفته اند. در پیچستون ها ترک های پرلیتی مدور وجود نداشته و جهت یابی مشخص در ترک های شیشه دیده می شود. ایگنیمبریت ها دارای بافت اوتاکسیتی و پورفیرو کلاستیک با حالت جریانی مشخص بوده و متشکل از بلورهای پلاژیوکلاز، سانیدین، کوارتز و کانی های کدر همراه با قطعات خرده سنگی می باشند. قطعات خرده سنگی ایگنیمبریت ها دارای بافت پورفیریتیک و شاردهای شیشه-ای در یک زمینه با حالت جریانی هستند. گدازه های بازالتی- بازالت آندزیتی دارای بافت پورفیریتیک با درشت بلورهای پلاژیوکلاز و کلینوپیروکسن در یک زمینه دانه ریز کلریتی و اپیدوتی می باشند. بررسی های ژئوشیمیایی نمونه های برداشت شده نشان می دهد سنگ های حدواسط و اسیدی هر دو به طور ویژه از عناصر لیتوفیل بزرگ یون (lile) و عناصر نادر خاکی سبک (lree) غنی شدگی و از عناصر با پتانسیل یونی بالا (hfse) تهی شدگی نشان می دهند. این داده های ژئوشیمیایی، بیانگر ویژگی کمان ماگمایی برای مجموعه سنگی منطقه و نشان دهنده نقش سیالات آزادشده از زون فرورانده در غنی سازی این عناصر در ماگما می باشد. کانه زایی مس در منطقه آق کند به صورت رگه ای با طول رخنمون 50 متر و پهنای 2 متر با راستای شمال باختری- جنوب خاوری و شیب نزدیک به 70 درجه به سمت شمال خاوری درون گدازه های بازالتی- بازالت آندزیتی الیگوسن رخ داده است. شش مرحله کانه زایی در رخداد معدنی مس آق کند قابل تشخیص است. این مراحل با رگه- رگچه های فلوئورین (مرحله اول) آغاز و به ترتیب با ته-نشست کوارتز و کالکوپیریت در رگه ها و سیمان گرمابی برش ها (مرحله دوم)، رگه و رگچه های سیلیسی- اولیژیستی (مرحله سوم)، رگچه های منفرد و یا دسته رگچه های نیمه موازی تا متقاطع کوارتز (مرحله چهارم)، کلریت با بافت رگه- رگچه ای و پرکننده فضاهای خالی (مرحله پنجم) و سرانجام تشکیل مالاکیت و اکسیدها و هیدروکسیدهای آهن به صورت رگه- رگچه ای و پرکننده فضاهای خالی (مرحله ششم) ادامه یافته است. دگرسانی در منطقه آق کند از وسعت چندانی برخوردار نبوده و به بخش های سیلیسی و کلریتی شده پهنه های کانه دار محدود می شود. دگرسانی پروپلیتیک در خارج از بخش های کانه دار رخ داده است. کالکوپیریت و به مقدار کمتر اولیژیست کانی شناسی اصلی ماده معدنی را در رخداد معدنی مس آق کند تشکیل می دهند. مالاکیت، گوتیت و لپیدوکروسیت در اثر فرآیندهای هوازدگی و سوپرژن تشکیل شده اند. فلوئورین، کوارتز و کلریت مواد باطله اصلی در این رخداد معدنی هستند. بافت ماده معدنی و مواد باطله بسیار متنوع و شامل انواع بافت های دانه پراکنده، رگه- رگچه ای، خُردشده، برشی، پُرکننده فضای خالی، جانشینی، کوکاد، قشرگون، گل کلمی و پَرمانند است. بررسی تغییرات ژئوشیمیایی عناصر فرعی و کمیاب بهنجار شده به کندریت برای گدازه های آندزیت بازالتی فاقد کانه زایی ائوسن (سنگ میزبان)، گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی الیگوسن و بخش های کانه دار نشان دهنده شباهت الگوی این عناصر در بخش های کانه دار و گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی است. این موضوع می تواند بیانگر ارتباط سیالات کانی ساز با گدازه های ریولیتی- ریوداسیتی الیگوسن و مشتق شدن آنها از این گدازه ها و یا معادل های درونی آنها باشد. هر چند دگرسانی گدازه های آندزیت بازالتی میزبان و شسته شدن عناصر از آنها نیز می تواند در تشکیل کانی-سازی منطقه موثر بوده باشد. مقایسه ویژگی های اصلی رخداد معدنی آق کند با کانسارهای مختلف مس حاکی از آن است که رخداد معدنی مس آق کند از نظر ویژگی های زمین شناسی، دگرسانی و کانه زایی، بیشترین شباهت را با کانسارهای مس تیپ رگه ای- گرمابی دارد. کلید واژه ها: سنگ‎های آتشفشانی، سیالات گرمابی، کانه زایی مس، ، آق کند، زنجان.