تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران (1357-1376)

موضوع رساله حاضر، تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران است . اساسا، روز تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی ج. ا. ا. سه دوره زمانی متفاوت ، اما در عین حال مرتبط را تحت عناوین رویکرد امنیتی "بسط محور"، رویکرد امنیتی "حفظ محور" و رویکرد امنیتی "رشد محور" طی کرده است . بعبارت دیگر، تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی ج. ا. ا. از حالت ایدئولوژیک و تبلیغات به ابعاد اجتماعی، فرهنگی، ارتباطی و بویژه اقتصادی، متحول شده است . در همین راستا، رویکرد امنیتی در سیاست خارجی ج. ا. ا. در دوره نخست (بسط محور)، بسط امنیت داخلی و ارتباط آن با پایگاه بین المللی انقلاب بود و براین اساس سیاست صدور انقلاب اتخاذ گردید. رویکرد امنیتی حفظ محور در دوره دوم سیاست خارجی ج. ا. ا. (اواسط جنگ تحمیلی تا اواخر جنگ) حفظ نظام و امنیت ملی بود. رویکرد امنیتی رشد محور در دوره سوم سیاست خارجی ج. ا. ا. (پس از پایان جنگ تحمیلی) تقویت سرزمینی و ارزشی تواما مدنظر است و براین اساس ، سعی براین است که به ابعاد مختلف امنیتی (سیاسی، فرهنگی، نظامی و اقتصادی) توجه شود. براین اساس ، تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی ج. ا. ا. تابعی از عوامل داخلی و خارجی بوده است . این تحول در بعد داخلی، تابعی از عامل ایدئولوژیکی ناشی از مبانی عقیدتی اسلام و تحول انقلابی در داخل جامعه، موقعیت جنگی کشور و نیازهای داخلی و همچنین برداشت تصمیم گیران سیاست خارجی از مفهوم امنیت بوده است . تحول جامعه، موقعیت جنگی کشور و نیازهای داخلی و همچنین برداشت تصمیم گیران سیاست خارجی از مفهوم امنیت بوده است . تحول مفهوم در بعد منطقه ای، تابعی از ظهور تحولات جدید در منطقه (روابط ایران با همسایگانش در زمان قبل از انقلاب ، بهم خوردن توازن قواد در منطقه ناشی از خروج ج. ا. ا. از پیمانهای منطقه ای غرب)، تحولات منطقه ای ناشی از اثرات جنگ تحمیلی و حضور قدرتهای خارجی در منطقه، و همچنین تحولات جدید منطقه ای ناشی از فروپاشی شوروی (ظهور کشورهای جدیدالاستقلال در شمال ایران و وقوع بحرانهای جدید منطقه ای قومی و مرزی در حاشیه شمال و جنوب ایران)، بوده است . تحول مفهوم امنیت در بعد بین المللی، تابعی از ظهور شرایط نوین جهانی ناشی از فروپاشی شوروی، جابجایی قدرتها و تغییرات در توزیع قدرت و تغییرات قواعد بازی از نظام بین المللی دو قطبی جنگ سرد به نظام چند قطبی پس از جنگ سرد، بوده است . براین اساس ، در رویکرد امنیتی جدید در سیاست خارجی ج. ا. ا. (رشد محور) که شکل گیری آن پس از پایان جنگ تحمیلی بوده و در حال تثبیت شدن است ، تلاش بر این است که با عبور از آن مرحله گذار و در نهایت به مرحله توسعه پایدار منجر شود تا اگلوی نوینی براساس امنیت سرزمینی و ارزشی به جامعه جهانی ارائه شود. بر همین اساس ، رویکرد امنیتی در سیاست خارجی ج. ا. ا. تک مولفه ای نیست و سعی بر این است که با یک نگرش همه سونگر در سایست خارجی در ابعاد مختلف امنیتی و توسعه ای (سیاسی، فرهنگی و اقتصادی) برنامه ریزی شود. در همین راستا، اتخاذ رویکرد امنیتی براساس ملاحظات اصولی و منطقی، بمنظور تحقق عینی "عزت ، حکمت و مصلحت " در سیاست خارجی نقطه عطفی در تحول مفهوم امنیت در سیاست خارجی ج. ا. ا. بشمار می آید.