تبیین فرایند تصویرسازی ژئوپلیتیکی؛ نمونه موردی: تصویرسازی ژئوپلیتیکی ایالات متحده از کشورهای اسلامی در دوره پس از جنگ سرد

تصویرسازی ژئوپلیتیکی عبارت است از رقابت قدرت¬ها بر سر شکل¬دهی به ادراک و ذهنیت اشخاص، نهادها و بازیگران سیاسی از موقعیت، ویژگی¬ها و محتوای فضای جغرافیایی بر اساس منافع مورد نظر خود. بر این اساس، پژوهش حاضر در صدد شناخت فرایند تصویرسازی ژئوپلیتیکی است. استدلال تحقیق حاضر بر این است که تصویر ژئوپلیتیکی در چارچوب گفتمان قدرت/دانش شکل گرفته و عمل می¬کند؛ به این معنا که کارگزاران قدرت، معناها و تصورات جغرافیایی لازم را خلق می¬کنند و معنای تولید شده زمینه¬ساز بسط قدرت و تسهیل سلطه¬گری و نهایتاً ساخت و بازساخت فضا، مکان و چشم¬انداز می¬شود. به منظور ارزیابی فرضیه¬ی مزبور ، تصویرسازی ژئوپلیتیکی ایالات متحده آمریکا از کشورهای اسلامی با تاکید بر خاورمیانه در دوره¬ی پساجنگ سرد به عنوان نمونه موردی انتخاب و مورد تحلیل واقع گردید. روش به¬کار¬گرفته شده در این پژوهش جزء روش¬های کیفی شامل روش توصیفی- تحلیلی و تحلیل گفتمان انتقادی به ویژه روش اجتماعی- شناختی ون¬دایک و تحلیل گفتمان انتقادی لاکلاو و موفه است. یافته¬های کتابخانه¬ای تحقیق نشان می¬دهد که تصویرسازی ایالات متحده از کشورهای اسلامی در دوره پساجنگ سرد، طی فرایند تعامل پیچیده¬ی ژئوپلیتیک رسمی، ژئوپلیتیک کاربردی و ژئوپلیتیک عمومی شکل گرفت؛ به این صورت که ژئوپلیتیک رسمی از تعامل میان نظریه¬پردازان دانشگاهی، موسسات استراتژیک و اتاق¬های فکر ایالات متحده، مقبولیتی علمی به تصویر امریکا از کشورهای اسلامی بخشید. ژئوپلیتیک کاربردی از طریق سیاستگذاری دولتمردان امریکایی به ویژه در چارچوب دکترین¬ها و سخنرانی¬ها، دیپلماسی عمومی و دیپلماسی رسانه¬ای به معماری ژئوپلیتیکی کشورهای اسلامی مبادرت ورزید. ژئوپلیتیک عمومی نیز در تعامل با دولتمردان و نظامیان امریکایی با بهره¬گیری از شیوه¬های مختلف پروپاگاندا به ویژه در قالب فیلم¬های سینمایی، تصویر ژئوپلیتیکی ایالات متحده از کشورهای اسلامی را متقاعدپذیر و طبیعی¬شده جلوه می¬دهند. یافته¬های تحلیل گفتمان نیز منجر به شناخت چگونگی مفصل¬بندی گفتمان ژئوپلیتیکی تروریسم در دولت¬های ایالات متحده امریکا در دوره پساجنگ سرد به ویژه در دولت جرج دبلیو بوش شد. بر اساس صورت بندی گفتمانی امریکا از تروریسم، دیگری (ها) که در گفتمان ژئوپلیتیکی مزبور عمدتا شامل کشورهای مسلمان خاورمیانه به ویژه عراق (قبل از 2003) و ایران می¬شوند را دولت های تروریست پروری به تصویر می کشد که همزمان غیرمتمدن، شرور، قانون شکن، سرکوب¬گر، مستبد و عقب¬افتاده نیز می¬باشند.