مدیحه سرایی در غزلیات حافظ

اصولاً حافظ، شاعری غزل¬سرا و عارف مسلک معرفی شده¬است، اما وی غزل مستقل مدحی نیز دارد و گاهی هم ابیات پراکنده ای در غزلیات او با موضوع مدح دیده می¬شود، با این حال بعضی از محققان بر¬آنند که حافظ شاعری مدیحه¬سرا نیست، اما حافظ به گواهی دیوانش، اشعار مدحی نیز سروده ¬است ولی مدح وی از نظر کمّی و کیفی با مدح دیگر شاعران تفاوت اساسی دارد. حافظ در سرودن ابیات مدحی که در لا به لای غزلیات وی آمده است،گاهی اهدافی غیر از شاعران مداح نیز داشته¬است. دستاوردهای این پژوهش روشن می¬سازد که در حدود 150 غزل حافظ، مباحث مدحی – اگر چه کم¬رنگ و مخفی- مطرح شده است. طبیعی است که غزل¬های مستقل مدحی وی، از لحاظ کمیّ، بسیار کمتر از دیگر شاعران است و در دیگر غزل¬های مدحی وی که با کنایه و رمز از ممدوح سخن می¬گوید در اکثر مواقع، یک بیت را به مدح اختصاص داده که تشخیص مدحی بودن آن بیت، نیاز به دقت و تیزبینی خواننده¬ی غزل دارد و بیانگر مهارت حافظ، در گنجاندن هنرمندانه¬ی مضامین مدحی در غزل است، وگاهی نیز این بیت که در ظاهر مدح به نظر می¬رسد در بطن و ژرف ساخت، ذم، شکوه،گلایه و... است. شاه¬ شجاع، شاه¬ منصور و توران ¬شاه از جمله ممدوحانی هستند که برای حافظ اهمیت ویژه¬ای داشته¬اند، تا آنجا که گاهی غزل را به جای نام خود، به نام آنان پایان داده و در این مورد هنجارگریزی و ساختارشکنی کرده¬است. در این میان شاه¬شجاع، با 8 غزل به صراحت و بیش از50 غزل به صورت رمز، بیش¬ترین آمار غزل¬های مدحی را به خود اختصاص داده¬است.