تحلیل ساختار فضایی- کالبدی محدوده مرکزی شهر زنجان با رویکرد تفکر راهبردی

شهرها به عنوان مکان اوج تمدن بشری و مراکز شهری به مثابه قلب تپنده شهرها می باشند. مراکز شهری محدوده هایی ویژه در شهرها هستند که سیر تحولات تاریخی شهر را به خود دیده و حاصل پیوندی عمیق بین سرزمین و ساکنان آن محسوب می گردند. پیوندی که انعکاسی از تمامیت جامعه را در خود دارد و تحولات جامعه بشری را به محدوده مرکزی شهر مربوط می سازد. با ورود مدرنیته به ایران، شهر به عنوان مکان مناسب و شهرنشینی به عنوان شیوه مطلوب زیست در آن تبدیل گردیده است. مراکز شهری در ایران نه تنها از تحولات مدرنیته به دور نبوده اند بلکه بیش ترین میزان تحولات و مسائل شهری را به خود دیده اند. شهر زنجان به عنوان شهری که از تحولات اخیر به دور نمانده، نمونه بارزی از تحولات خواسته و ناخواسته در مرکز شهر خود است. عدم انطباق شیوه زندگی جدید با کالبد کهنه و تاریخی مرکز شهر زنجان مسئله ای است که پیامدهای متعدد خود را در فضا و کالبد موجود به شکلی نامطلوب بر جای گذارده است. وجود پیوند و ارتباط در هم تنیده بین مسائل متعدد مرتبط با مرکز شهر به مثابه معمایی است که شاید راه حلی متفاوت از روندهای جاری راه حل واقعی آن باشد. پیوندهای چند سویه بین قابلیت ها و فرصت های این محدوده با نگاهی به وضعیت ناخواسته موجود اندیشه ای است که باز تعریفی از آنچه پیش آمده را به چالش می کشد. در این راستا از رویکرد تفکر راهبردی به عنوان دیدگاهی توانمند با دارا بودن ویژگی خلاقیت و تفکر منطقی در فرایند تدوین راهبرد، برای بازشناسی مسائل و مشکلات پیش آمده بهره گرفته شده است. از میان الگوهای متعددی که در این رویکرد مطرح است، الگوی ایرانی غفاریان و کیانی برای دستیابی به تفکر راهبردی جهت تحلیل ساختار فضایی-کالبدی محدوده مرکزی شهر زنجان مورد استفاده قرارگرفته است. هدف از اتخاذ چنین رویکردی ارزیابی و بازشناسی عوامل موثر در به وجود آوردن مسائل و مشکلات ساختار فضایی- کالبدی محدوده ی مرکزی شهر زنجان است و برای تکمیل فرایند این رویکرد هدف دوم پژوهش ارزیابی و تحلیل رویکرد طرح های تفصیلی، موضوعی- موضعی به ساختار فضایی-کالبدی محدوده مرکزی شهر زنجان در مقایسه با رویکرد تفکر راهبردی تعریف گردیده است. سوالات مطرح شده پژوهش نیز در راستای دستیابی به اهداف مذکور می باشند. پژوهش از نظر هدف کاربردی، از نظر روش پژوهش ارزیابی، و از نظر یافته اندوزی شامل مطالعات کتابخانه و مطالعات پیمایشی و از طریق پرسشنامه است. تعداد نمونه آماری مورد بررسی جهت تکمیل پرسشنامه شامل 153 نفر از شهروندان زنجانی می گردد. تجزیه و تحلیل اطلاعات به دست آمده به روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از روش تحلیل سلسله مراتبی و روش استخوان ماهی انجام یافته است. نتایج پژوهش نشان می دهد عوامل اصلی به وجود آوردن مسائل و مشکلات محدوده مرکزی شهر زنجان با رویکرد تفکر راهبردی به ترتیب اهمیت شامل کمبود سرانه کاربری پارکینگ، وجود ترافیک، کمبود سرانه کاربری های پذیرایی، تفریحی و گذران اوقات فراغت و کمبود سرانه کاربری های فرهنگی می باشند و به لحاظ مرتفع نمودن هر کدام از مسائل و مشکلات مذکور، وجود ترافیک با تأثیرپذیری از سایر مسائل و مشکلات، نیازمند بیش ترین تلاش است. با برطرف شدن مسائل و مشکلات شناسایی شده توسط رویکرد تفکر راهبردی، محدوده مرکزی شهر زنجان از حداکثر منافع حاصل از فرصت های راهبردی شناسایی شده در این محدوده برخوردار خواهد شد. از ارزیابی طرح های مورد بررسی مرتبط با محدوده مرکزی شهر زنجان نتیجه می شود که رویکرد و نحوه برخورد این طرح ها با محدوده مذکور در ارتباط کامل با رفع عوامل به وجود آورنده مسائل و مشکلات محدوده مرکزی شهر زنجان نمی باشد. همچنین نتیجه گردید رویکرد تفکر راهبردی قابلیت های قابل توجهی برای تحلیل ساختار فضایی-کالبدی محدوده مرکزی شهر زنجان دارد.