جنبه های مختلف زراعی و مدیریت علف های هرز در کشت مخلوط سه گانه ذرت (zea mays l.)، لوبیاچیتی (phaseolus vulgaris l.) و کدوی تخمه کاغذی ((cucurbita pepo l.

به منظور بررسی جنبه¬های مختلف زراعی و مدیریت علف¬های هرز در مخلوط سه¬گانه ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی آزمایش¬هایی در سال زراعی 1391 در رشت و 1392 در رشت و رودسر انجام شد. آزمایش اول در قالب طرح بلوک¬های کامل تصادفی با 18 تیمار در سه تکرار اجرا شد و هدف بررسی کنترل علف¬های هرز، شاخص¬های رقابتی و عملکرد کمی و کیفی علوفه بود.تیمارهای آزمایشی شامل کشت خالص ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه¬کاغذی با نسبت-های 100، 75 و 50 درصد تراکم اپتیمم، مخلوط¬های دوگانه ذرت- لوبیاچیتی و ذرت- کدوی تخمه¬کاغذی به¬ترتیب با نسبت¬های (100+100، 75+75 و 50+50) و سه¬گانه ذرت- لوبیاچیتی- کدوی تخمه¬کاغذی با نسبت¬های (100+100+100، 75+75+75 و 50+50+50) بود. نتایج نشان داد که نه گونه علف¬های هرز متعلق به پنج خانواده در مزرعه وجود داشت که غالبیت با علف¬های هرز پهن برگ بود. کشت¬های مخلوط در کنترل علف¬های هرز موفقتر از کشت-های خالص عمل کردند، به طوریکه بهترین میزان کنترل علف¬های هرز به¬ترتیب در مخلوط¬های سه¬گانه، دوگانه ذرت – کدوی تخمه کاغذی، ذرت – لوبیاچیتی و سپس کشت خالص کدوی تخمه کاغذی مشاهده شد. شاخص¬های غالبیت، رقابت نسبی و ضریب ازدحام نسبی در مخلوط ذرت–لوبیا چیتی نشان¬دهنده غالبیت ذرت و در مخلوط ذرت- کدوی تخمه¬کاغذی بیانگر غالبیت کدوی تخمه¬کاغذی بود. در مخلوط سه¬گانه، رقابت بین ذرت و کدوی تخمه¬کاغذی در حالت تعادل و موازنه بود ولی هر دو بر لوبیاچیتی غالب بودند. نسبت برابری زمین در کلیه تراکم¬ها و مخلوط¬های دوگانه و سه-گانه بیش از یک بود که بیشترین آن به ترتیب در سه¬کشتی، دوکشتی ذرت- لوبیاچیتی و سپس ذرت- کدوی تخمه-کاغذی دیده شد که نشان¬دهنده سودمندی کشت مخلوط این گیاهان بود. بالاترین وزن خشک علوفه کل در مخلوط¬های دوگانه و سه¬گانه وکمترین آن در کشت¬های خالص لوبیاچیتی مشاهده شد. بیشترین و کمترین میزان پروتئین خام به-ترتیب در کشت¬های مخلوط سه¬گانه و کشت خالص ذرت مشاهده شد. بیشترین میزان فیبرهای محلول در شوینده¬های اسیدی (adf) و خنثی (ndf) در کشت خالص ذرت مشاهده شد که در مخلوط¬های سه¬گانه به سبب اختلاط با لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی (به دلیل میزان adf و ndf پایینتر) به¬ترتیب 4/26 و 8/26 درصد کاهش نشان داد. در نتیجه با کاهش adf و ndf در مخلوط¬های دوگانه و سه¬گانه، میزان کل ماده مغذی قابل هضم و ماده خشک مصرفی افزایش یافت و منجر به افزایش کیفیت در مخلوط¬های سه¬گانه شد. نتایج این تحقیق گویای برتری معنی دار سیستم کشت مخلوط سه¬گانه ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی نسبت به سایر سیستم¬های کشت از نظر تولید کمی و کیفی علوفه است. در سال دوم، دو آزمایش مشابه و جداگانه در رشت و رودسر به¬صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک¬های تصادفی با 12 تیمار و سه تکرار اجرا شد و هدف بررسی فرونشانی علف¬های هرز، عملکرد و اجزای عملکرد ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی و شاخص¬های رقابتی و سودمندی در کشت¬های خالص و مخلوط بود. تیمارهای آزمایشی شامل: عامل اول کشت خالص ذرت و لوبیاچیتی (100و 75 درصد تراکم اپتیمم)، کدوی¬تخمه¬کاغذی (75 و 50 درصد تراکم نرمال)، مخلوط دوگانه ذرت- لوبیاچیتی (100+ 100 و 75+75 درصد)، ذرت – کدوی¬تخمه¬کاغذی (100+75 و 75+50 درصد) و مخلوط سه¬گانه ذرت، لوبیاچیتی و کدوی¬تخمه¬کاغذی (100+100+75 و 75+75+50 درصد) و عامل دوم تیمارهای وجین و رقابت بودند. علف¬های هرز موجود در رشت مشابه سال اول و در رودسر شش گونه بود که به چهار خانواده اختصاص داشت. در رودسر غالبیت با علف هرز پهن¬برگ تاج¬خروس بود و در رشت علف¬های هرز باریک برگ مرغ و پنجه¬مرغی غالب بودند.علفهای هرز مشابه ای درسیستم¬های کشت خالص و مخلوط و تیمارهای شاهد وجود داشتند. سیستم¬های مخلوط دوگانه و سه¬گانه منجر به کاهش تراکم و وزن خشک علف¬های هرز شدند که در تیمار وجین واضح تر بود.در رودسر، تیمار وجین نقش برجسته¬ای در کنترل علف¬های هرز ایفا کرد در حالیکه در رشت نقش تیمار وجین به-دلیل وجود علف¬های هرز چند ساله کمرنگ¬تر بود. در رشت، اثر سیستم¬های کشت و تیمارهای رقابتی بر عملکرد و اجزای عملکرد ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی به¬طور جداگانه معنی¬دار بود. بیشترین میزان هر یک از این صفات در تیمار وجین مشاهده شد. به¬طور کلی، در بین سیستم¬های کاشت، بالاترین اجزای عملکرد و عملکرد دانه ذرت، لوبیاچیتی و کدوی تخمه کاغذی در کشت¬های خالص با تراکم بیشتر و کمترین میزان هر یک در مخلوط سه¬گانه با تراکم کمتر حاصل شد. در رودسر، برهمکنش سیستم¬های کشت × تیمارهای رقابت معنی¬دار بود. در تیمار وجین، کشت¬های خالص بر مخلوط برتری داشتند، به¬طوریکه بیشترین عملکرد و اجزای عملکرد دانه هر یک از گونه¬های گیاهی در کشت¬های خالص مشاهده شد. در حالیکه در تیمارهای رقابت، عملکرد سیستم¬های مخلوط بر کشت¬های خالص برتری داشت که به سبب کنترل بهتر علف¬های هرز در مخلوط¬ها بود. در تیمارهای رقابت، عملکرد ذرت و لوبیاچیتی در کشت¬های خالص (به¬ویژه تراکم کمتر) افت بسیار شدیدی نسبت به تیمارهای مشابه خود در شرایط وجین نشان داد که به دلیل حضور و رقابت علف¬های هرز با این گیاهان است. اما در مخلوط¬ها میزان افت عملکرد در شرایط رقابت نسبت به وجین بسیار کمتر بود که حاکی از نقش مثبت مخلوط¬ها در کنترل علف¬ها هرز و ثبات عملکرد در آنها می¬باشد. تیمارهای کنترل علف¬های هرز اثر متفاوتی بر شاخص¬های رقابتی داشتند. به¬طوریکه، ذرت در هر دو مکان و در تیمارهای رقابت و وجین و در مخلوط¬های دوگانه و سه¬گانه بر لوبیاچیتی غالب بود. در حالیکه، کدوی¬تخمه¬کاغذی در رودسر در تیمار وجین، گیاه غالب و در شرایط رقابت مغلوب بود. اما در رشت در هر دو شرایط رقابت و وجین ذرت بر کدوی¬تخمه¬کاغذی غالب شده بود. عملکرد نسبی گونه¬ها در شرایط وجین، کمتر از یک بود که حاکی از برتری کشت¬های خالص بر مخلوط بود و در شرایط رقابت، بیش از یک بود که به مزیت کشت¬های مخلوط به خالص اشاره داشت. در نهایت می¬توان گفت که شرایط محیطی، بافت خاک و علف¬های هرز غالب مزرعه بر نمود کشت¬های خالص و مخلوط اثر متفاوتی داشتند و نسبت برابری زمین بیش از واحد در مخلوط¬های دوگانه و سه¬گانه مزیت این مخلوط¬ها (و به خصوص مخلوط¬های سه¬گانه) را در استفاده بهتر از منابع محیطی در شرایط رقابت و وجین نشان داد.