بررسی روش‏های چندمتغیره پایداری و تعیین ژنوتیپ‏های پایدار خلر (lathyrus sativus l.)در مناطق دیم و نیمه گرمسیری

اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در کلیه موجودات زنده از تک یاخته ها تا موجودات عالی وجود دارد و از اهمیت زیادی در مطالعات کشاورزی، ژنتیک، تکامل و تحقیقات آماری برخوردار است. خلر (lathyrus sativus l.) گیاه مهمی از خانواده حبوبات است که دارای مصارف انسانی، دامی و حتی درمانی می باشد. هدف این مطالعه، بررسی روش های چند متغیره تجزیه پایداری و مطالعه اثر متقابل ژنوتیپ × محیط و در نهایت توصیه ژنوتیپ‏ها برای هرکدام از مکان های مورد بررسی بود. این مطالعه طی چهار سال زراعی 1390-1386 در ایستگاه های تحقیقاتی دیم گچساران، کوهدشت لرستان و ایلام اجرا شد. ده لاین امیدبخش خلر به همراه توده بومی نقده (به عنوان شاهد) در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار برای صفت عملکرد دانه مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مطالعه تجزیه مرکب داده‏ها با استفاده از روش‏های reml، ml و typeiii بررسی شد. نتایج نشان داد روش reml برآوردهای دقیق‏تری دارد در حالی که نتایج روش ml و typeiii دارای اریب بود. روش typeiii برخی اثرات را منفی برآورد کرد. نتایج نشان داد که رویه مختلط بهتر از رویه مدل‏های خطی عمومی می‏تواند مدل را برازش دهد. مدل‏های تجزیه واریانس با اثرات تصادفی، مختلط و ثابت در این مطالعه بررسی شدند. نتایج حاکی از این بود که مدل با اثرات ثابت نسبت به دو مدل دیگر بیشتر باعث معنی‏دار شدن اثرات مختلف شده است. در این تحقیق مفروضات تجزیه واریانس بیشتر مورد توجه قرار گرفتند که با توجه به محاسبات انجام شده روش ammi برای زمانی که اثر متقابل ژنوتیپ × محیط معنی‏شده باشد مناسب‏تر از روش sreg بود. با استفاده از مدل با اثرات ثابت و همچنین روش typeiii امکان مدل‏سازی مدل‏های چند متغیره وجود نداشت. همچنین نتایج نشان داد در برخی سال‏ها نیاز بود واریانس بین ناهمگن در نظر گرفته شود. با توجه به تکرار‏پذیر نبودن نتایج در طی سال‏های مختلف از ترکیب عملکرد و پایداری استفاده شد و بر اساس آن ژنوتیپ‏ها برای مکان‏های مختلف توصیه شدند. برای صفت عملکرد دانه و صفت زیست توده مکان های ایلام و گچساران و برای صفت وزن علوفه تر مکان های کوهدشت و ایلام مناسب تر بودند. برای مکان ایلام برای صفت عملکرد دانه، ژنوتیپ‏های sel.521/b1، s.587، برای صفت وزن علوفه تر sel.b111، sel.290 وsel.587 و برای صفت زیست توده ژنوتیپ sel.290 بهترین ژنوتیپ‏ها بودند. برای مکان گچساران برای صفت عملکرد دانه ژنوتیپ sel.449 برای صفت علوفه تر ژنوتیپ sel.b111 و برای صفت زیست توده sel.299، sel.587، sel.449 بهترین بودند. برای مکان کوهدشت برای صفت عملکرد دانه ژنوتیپ‏ sel.eth1 و برای صفت علوفه تر sel.b111، sel.290، sel.587 و برای صفت زیست توده اکوتیپ نقده و sel.eth1 قابل توصیه بودند. مکان کوهدشت نسبت به مکان ایده‏آل در هر سه صفت بدترین مکان بود.