بررسی منشاء ریزگرد در کویر بزرگ ایران (مطالعه موردی استان سمنان و شمال شرق استان اصفهان (منطقه خور و بیابانک))

چکیده: گرد و غبارتوده ایازذراتجامدریزاستکهدرجوپخششدهودیدافقی رامحدودمی کندوبرایبیمارانتنفسیبسیارزیانآوراست. گسترش گرد و غبارها در کشور به دلیل پدیدهخشکشدنتالاب هاودریاچه ها به مشکلی تبدیل شده که پژوهشدراینزمینهازجایگاهویژه ایبرخورداراست. در این پژوهش دو منطقه استان سمنان و شمال خاوری اصفهان (خور و بیابانک) مورد مطالعه قرار گرفته است. 43 نمونهرسوبسطحیگردآوری شده و جهت انجام آنالیزهای فیزیکو شیمیایی در آزمایشگاه رسوب شناسی سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور و آزمایشگاه رسوب شناسی دانشگاه بوعلی سینا مورد آنالیز قرار گرفتند. در منطقه استان سمنان رسوباتموردمطالعهدر محدودهگلماسه ایقرارگرفته اند وجورشدگیآن هااغلببدوبسیاربدمی باشد. نمونه هایرسوباتمنطقهشمالخاوریاصفهان (خوروبیابانک) درمحدودهماسهوگلقراردارندوجورشدگیآن هااغلبازحدمتوسطتابسیاربدمی باشد. اینواقعیتبیانگرآناستکهرسوباتمنطقهتواناییتولیدگرد و غباررادارد. مهم ترینکانی های سنگینشناساییشده در بخش ماسه ای نمونه ها آمفیبول (هورنبلند)،مگنتیت،هماتیت،ایلمنیت،پیروکسن (اوژیت)،گارنت،روتیل،آپاتیت وبیوتیت می باشد. نتایجحاصلازانجامآنالیزxrdبخشرسینمونه ها حاکیازوجودکانی هایکائولینیت،مونت موریونیت،کلریت،ایلیتوپالی گورسکیتاست. با بررسی نتایج آنالیز xrf در بخش ماسه ای نمونه ها مشخص شد که نسبتعناصرغیرمتحرکبهعناصرمتحرکنمونه هایمنطقهاستانسمناناکثراًدرمحدوده یموقعیتتکتونیکیجزایرقوساقیانوسیودونمونههمدرجزایرقوسقاره ایوحاشیهغیرفعالقاره ایونمونه هایمنطقهشمالخاوریاصفهان (خوروبیابانک) درمحدودهحاشیهقاره ایغیرفعالقرارگرفته اند. برای تعیین خاستگاه رسوبات، آنالیزهای آماری شامل تحلیل مولفه های اصلی (pca)، آنالیز خوشه ای (ca) و آنالیز تعیین ضریب همبستگی انجام شد. در ناحیه استان سمنان عناصرzn, v, ti, sn, sc ,p, ni, mn, cu, cr, co, cd, ba, asدارای ضریب همبستگی بالایی هستند که قرارگیریعناصرمذکوردریکفاکتورمی تواندخاستگاهولکانیک هایمتوسطتابازیکهیالوکلاستیک،آندزیت،بازالتوتوفبرشیواقعدراطرافمنطقهموردمطالعهباشد.درناحیهشمالخاوریاصفهان (خوروبیابانک) عناصرv, ti, sn, sc, pb, p, ni, mn, cu, cr, co, cd, ba, asوznدارایارتباطبالاییبودهکهاحتمالاًبیانگرخاستگاهآن هاازسنگهایالترامافیکدگرسانشده یمنسوببهپروتروزوئیکتاپالئوزوییکپیشینانارک–خورونیزمجموعه هایافیولیتیرخنمونیافتهدرراستایگسلهاییمانندناییندهشیر–بافتوغیرهاست. باتوجهبهزیربنایمنطقهخوروبیابانکوپوشیدهشدنآنبارسوبات کواترنری بسیاریازنواحیآن،یاکانونایجادگرد و غبارندویادرمعرضتبدیلشدنبهکانون هایگرد و غبار قراردارند.