برآورد ارزش زیست محیطی-اقتصادی رودخانه کارون

منابع محیط زیستی با چالش های رو به رشد مدیریت منابع آب هم زمان با افزایش محدودیت آب ناشی از خشکسالی و تغییرات اقلیمی رو به رو است و این چالش در شرایطی است که رقابت برای استفاده از آب توسط استفاده کنندگان رقیب در یک حوضه ی آبریز رودخانه افزایش یافته است. استان خوزستان با برخورداری از منابع غنی آب و خاک و شرایط اقلیمی خاص که امکان کشت را در 2 تا 3 نوبت در طول سال مهیا نموده از دیرباز مورد توجه بوده است. رودخانه کارون یکی از اکوسیستم های مهم رودخانه ای در ایران محسوب می شود که آب مورد نیاز شرب شهری و روستاهای متعدد، کارخانه های صنعتی و هزاران هکتار اراضی کشاورزی، مراکز پرورش ماهی و کشت و صنعت را تأمین می کند. مطالعات نشان داده است که ارزش گذاری خدمات زیست محیطی داده شده به وسیله ی رودخانه ها به عنوان یک کالای عمومی نقش تعیین کننده ای در یافتن یک راه حل اقتصادی برای ورود یک ارزش زیست محیطی جریان رودخانه در تصمیم گیری ها مربوط به مدیریت جامع منابع آب در حوضه های آبریز دارد. این تحقیق برای دستیابی به میزان ارزش زیست محیطی- اقتصادی رودخانه کارون در سال 1393 انجام گردید. اهداف مورد نظر برای دستیابی در این مطالعه تعیین ارزش آب رودخانه کارون در بخش کشاورزی (زیر بخش زراعت)، صیادی، شرب، تفریحی و حفاظتی بوده است. جهت تعیین ارزش آب برای محصولات عمده ی زراعی شهرستان اهواز شامل گندم آبی، جو آبی و شلتوک از روش تابع تولید (تابع تولید منتخب ترانسندنتال) استفاده شده است. از رودخانه کارون در هر نیم سال ماهی های متفاوتی صید می گردد که انواع ماهی ها برای نیم سال اول عبارتند از: بیاه، کپور و صبور و در نیم سال دوم گتان، کپور، قزل و شیربط. با توجه به میزان صید و قیمت این ماهی ها ارزش صیادی به روش قیمت بازار تعیین گردید. جهت تعیین ارزش آب رودخانه کارون در بخش شرب و حفاظتی از روش ارزشگذاری مشروط با فرمت پرسشنامه ای دوگانه دوبعدی و الگوی رگرسیونی لاجیت استفاده گردید. برای جمع آوری داده ها برای تعیین ارزش شرب و حفاظتی به ترتیب تعداد 222 و 252 پرسشنامه به روش نمونه گیری تصادفی تکمیل شده است. از روش آزمون انتخاب و الگوی رگرسیونی لاجیت شرطی و چند جمله ای جهت تعیین ارزش تفریحی این رودخانه استفاده شده و برای جمع آوری داده های مورد نیاز تعداد 200 پرسشنامه تکمیل شده است. ارزش آب رودخانه کارون برای محصولات گندم آبی، جو آبی و شلتوک به ترتیب 13760، 9440 و 4522 ریال برای هر مترمکعب تعیین شده است و ارزش کل سالانه آب در بخش زراعی معادل 1/16295 میلیارد ریال بدست آمده است. همچنین، ارزش سالانه آب این رودخانه برای بخش صیادی، شرب، حفاظتی و تفریحی به ترتیب معادل 51/5 میلیارد ریال، 99/315 میلیارد ریال، 1/987 میلیارد ریال و 3/647 میلیارد ریال بدست آمده است. در نهایت ارزش کلی آب رودخانه کارون 9/18250 میلیاردریال در سال 93 تعیین شده است. 54/89 درصد کل ارزش ها مربوط به ارزش مصرفی آب در بخش کشاورزی (زیربخش زراعی) می باشد و بخش های حفاظتی و تفریحی با 41/5 و 54/3 درصد در رتبه های بعدی ارزش آب محاسبه شده در این تحقیق قرار دارند. با توجه به ارزش رودخانه کارون در حفظ و حمایت از سیستم های اقتصادی منطقه و کشور و همچنین، اهمیت رودخانه کارون در اکوسیستم منطقه، باید از تخریب و آلودگی آن جلوگیری شده و احیای محیط زیست طبیعی و حیات آبزی آن هر چه زودتر در دستور کار سازمان ها و نهادهای مسئول قرار گیرد.