اثر عوامل محیطی بر جوانه زنی، سبز شدن و استقرار توده های اسپند(.peganum harmala l)

اسپند یکی از علف های هرز مهاجم و اصلی بویژه در مراتع مناطق استپی شناخته می شود که قابلیت گسترش فراوان در اراضی بایر را دارد. به منظور بررسی تاثیر عوامل محیطی بر جوانه زنی و سبز شدن توده های اسپند، آزمایشاتی در سال 1392 در آزمایشگاه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه بیرجند در قالب طرح کاملا تصادفی و همچنین در گلخانه دانشکده در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی اجرا گردید. آزمایشات آزمایشگاهی شامل دو رژیم نوری (نور/ تاریکی و تاریکی مداوم)، پنج رژیم دمایی (5/15، 10/20، 15/25، 20/30 و 25/35 درجه سانتی گراد)، نه سطح تنش شوری (غلظت های بین صفر تا 24 دسی زیمنس بر متر) و هشت سطح تنش خشکی (پتانسیل های اسمزی بین صفر تا 2/1- مگاپاسکال) و آزمایش گلخانه مربوط به هفت سطح عمق دفن (سطح خاک تا عمق6 سانتی متر) بود. صفات مورد ارزیابی در آزمایشگاه شامل درصد و سرعت جوانه زنی، میانگین جوانه زنی روزانه، طول ریشه چه و ساقه چه و در گلخانه شامل درصد و سرعت سبز شدن بود. براساس نتایج، حداکثر جوانه-زنی (33/97 درصد) در توده بیرجند و سربیشه در دمای 25/35 درجه سانتی گراد و در توده مهموئی در دمای 20/30 درجه سانتی گراد در رژیم نور/ تاریکی بدست آمد. همچنین در هر سه توده، در دمای 5/15 درجه سانتی گراد، حداقل درصد جوانه زنی مشاهده گردید. اگرچه در برخی شرایط علی الخصوص در رژیم های دمایی پایین تر، درصد جوانه زنی در شرایط تاریکی مداوم بیشتر بود، در اکثر موارد، توده-های اسپند در رژیم نور/ تاریکی، درصد جوانه زنی بیشتری داشتند که حاکی از واکنش مناسب تر به این شرایط است. سرعت جوانه زنی در هر سه توده با افزایش دما افزایش یافت و در همه دما ها سرعت جوانه زنی توده مهموئی نسبت به دو توده دیگر بیشتر بود. با توجه به بالا بودن درصد و سرعت جوانه-زنی هر سه توده در دمای بالا، می توان گفت که هر سه توده نیاز حرارتی بالایی برای جوانه زنی دارند و در اواخر فصل بهار و اوایل تابستان طغیان بیشتری خواهند داشت، لذا کنترل و مدیریت آن در این دوره زمانی آسان تر خواهد بود. نتایج آزمایشات تنش شوری و خشکی نشان داد که بذور اسپند در سطوح بالای شوری (24 دسی زیمنس بر متر) و سطوح بالای خشکی (2/1- مگاپاسکال) هم قادر به جوانه زنی بود اما تاثیر شوری و خشکی بر درصد جوانه زنی در توده های مختلف نشان داد که بذور توده سربیشه نسبت به دو توده دیگر مقاومت کمتری در برابر شوری و خشکی در مرحله جوانه زنی دارد که این می تواند حاکی از تاثیر محیط رشد گیاه مادری بر خصوصیات بذر باشد و باید در برنامه های مدیریتی جهت کنترل علف های هرز هر منطقه مورد توجه قرار گیرد. بر اساس نتایج آزمایش عمق دفن، گیاهچه های اسپند در هر سه توده تا عمق 2 سانتی متر سبز شدند و بیشترین درصد سبز شدن گیاهچه در عمق 1 سانتی متری بدست آمد. بنابراین در هر سه منطقه بیرجند، سربیشه و مهموئی، انجام عملیات خاکورزی که بتواند بذور اسپند را به عمق بیشتر از 2 سانتی متر منتقل کند می تواند از سبز شدن اسپند جلوگیری کند.