ارزیابی کیفی تناسب اراضی و تغییرپذیری برخی ویژگی های خاک در منطقه آستانه برای سویا و کلزا

ارزیابی تناسب اراضی، بررسی واحدهای سرزمین و درجه¬بندی تناسب آن¬ها برای انواع کاربری¬های از پیش تعیین شده می¬باشد. این گروه¬بندی با در نظر گرفتن عامل¬های فیزیکی، اقتصادی و اجتماعی در منطقه مورد مطالعه انجام می¬گیرد. از آن¬جایی که در تهیه نقشه¬های تناسب کیفی، نتایج حاصل از پروفیل شاهد به کل واحد نقشه تعمیم داده می¬شود و این در حالی است که به¬دلیل تغییرپذیری مکانی خاک، امکان تغییرات خصوصیات خاک در یک واحد نقشه وجود دارد. هدف از این مطالعه ارزیابی کیفی تناسب بخشی از اراضی منطقه آستانه برای کشت آبی سویا و کلزا، شناسایی و رده¬بندی خاک¬های این اراضی و همچنین بررسی تغییرپذیری برخی خصوصیات خاک، در واحدهای نقشه تناسب کیفی است. منطقه مورد مطالعه به مساحت تقریبی 7000 هکتار در شرق استان گیلان واقع شده است. موقعیت جغرافیایی شش پروفیل خاک به روش نمونه برداری آزاد و با استفاده از نقشه¬های توپوگرافی و دستگاه موقعیت¬یاب جهانی (gps) تعیین گردید. برای بررسی تغییر پذیری خصوصیات خاک در واحد¬های نقشه تناسب کیفی قطعه¬ای به ابعاد 80 در 380 متر انتخاب گردید و جهت نمونه¬برداری خاک شبکه¬بندی به صورت منظم به ابعاد 20 در 20 متر (80 نقطه) توسط gps و متر انجام شد. مراحل اجرای این تحقیق شامل مطالعات صحرایی، آزمایشگاهی و رده¬بندی خاک¬ها بود. در ارزیابی تناسب کیفی، مشخصات اقلیمی، پستی و بلندی و خصوصیات خاک منطقه با نیازهای رویشی هر محصول مقایسه و بسته به میزان تطابق آن¬ها، کلاس تناسب کیفی به روش محدودیت ساده و پارامتریک (استوری و ریشه دوم) تعیین شده و نقشه-های تناسب کیفی اراضی برای محصولات مورد مطالعه تهیه شدند. به¬منظور آنالیز همبستگی مکانی، نیم تغییرنمای ویژگی¬های خاک شامل: درصد شن، رس، سیلت، ماده آلی، ph، ec، کربنات کلسیم معادل توسط نرم افزار gs+ محاسبه شد. پارامترهای نیم تغییرنما با برازش مدل مناسب براساس معیارهای آماری تعیین شد، برای پهنه¬بندی و براساس مدل برازش شده و پارامترهای نیم تغییرنما از روش کریجینگ استفاده گردید و نقشه¬های پهنه¬بندی برای ویژگی¬های مذکور ترسیم شد. نتایج نشان داد، براساس سیستم رده¬بندی آمریکایی، خاک¬های محدوده مورد مطالعه در سه رده انتی¬سول، اینسپتی¬سول و آلفی سول قرار دارند. اقلیم منطقه برای محصولات سویا و کلزا به روش محدودیت ساده و پارامتریک (ریشه دوم)، دارای تناسب مناسب می¬باشد. عوامل محدود کننده تولید برای سویا، زهکشی و ph و برای محصول کلزا، زهکشی و بافت خاک بود. نتایج آنالیز همبستگی مکانی آماری بیانگر این است که از میان متغیرها ph با 03/1 درصد و ec با 35/24 درصد به ترتیب دارای کم¬ترین و بیش¬ترین ضریب تغییرات هستند. دامنه تاثیر تغییرنما از 1/22 متر برای ph تا 120 متر برای ec در نوسان است. به منظور تعیین میزان همبستگی، نسبت و کلاس همبستگی برای متغیرهای مورد بررسی محاسبه شد. براین اساس، نسبت اثر قطعه¬ای به واریانس کل نشان داد که کلاس وابستگی برای شوری، رس و کربنات کلسیم قوی و برای ph، سیلت، شن و ماده آلی متوسط بود. نقشه¬های حاصل از کریجینگ نشان داد که خصوصیات خاک در منطقه مطالعاتی الگوی تصادفی نداشته و دارای پراکنش مکانی می¬باشد. بنابراین تغییرنما و تخمین¬گر کریجینگ می¬تواند به عنوان ابزاری کارآمد برای شناسایی نواحی مدیریتی در کشاورزی دقیق و بهبود کیفیت مطالعات خاک به¬کار رود.