الحُطَیئه بین الحکمه والهجاء

نقش شاعر به عنوان واعظ و ناصح جامعه همواره مورد توجه ناقدین و ادب شناسان قدیم بوده است. شاعر گاه در ضمن پند و اندرز و حکمت به ارشاد مردم می?پردازد و گاه به مذمت و هجو ناهنجاری?ها و رذیلت?های اخلاقی روی می?آورد. از این روی می?توان ارتباطی مستقیم بین حکمت و هجو برقرار کرد که هدف در هر دوی آن?ها اصلاح جامعه و دعوت به آراستگی?به فضیلت?های اخلاقی است. حُطَیئه یکی از شاعران مخضرم است که علیرغم شهرتش به هجو، شاهد بارقه?هایی از حکمت نیز در شعر او هستیم. سعی ما در این پایان نامه بر آن است تا با تکیه بر روش?هایی چون برون متنی، درون متنی، و گاه آماری به مطالعه حکمت و هجو در اشعار حُطَیئه بپردازیم. و بر این اساس این پژوهش را به سه فصل تقسیم نموده?ایم. در فصل اول عوامل موثر بر عصر شاعر و زندگی وی را بررسی خواهیم کرد. در فصل دوم به مطالعه مهم?ترین درون?مایه?های حکمت و هجو در اشعار شاعر خواهیم پرداخت. و در فصل سوم به?طور اجمالی سبک شاعر را در بیان مضامین حکمت و هجو بررسی خواهیم کرد. از مهم?ترین نتایجی که در ضمن این پایان نامه به آن دست یافته?ایم این است که عوامل بسیاری در گرایش حُطَیئه به حکمت و هجو نقش داشته?اند. محیط زندگی، شخصیت شاعر، جایگاه اجتماعی، فقر، اوضاع معیشتی، اساتید وی و... همه و همه در رویکرد شاعر به سمت این دو فنّ شعری موثر بوده?اند. شاعر گاه در ضمن حکمت به مهمان نوازی، شجاعت، جود و بخشش و مراعات تقوی می?پردازد و گاه در ضمن هجویاتش به مذمت بخل و ترس و عدم مهمان نوازی روی می?آورد. در نهایت می?بینیم که حُطَیئه برای بیان دیدگاه?های خود، از سبکی ساده و واضح استفاده کرده است. وی از استعاره و تشبیه در حکمتش بهره نبرده چرا که این دو آرایه ادبی حکمت را از سادگی و سهولت دور می?کنند ولی در همین زمان برای نزدیک کردن هجو به صورت?های حسی ملموس از تشبیه و استعاره استفاده می?کند و از کنایه در هر دو فنّ شعری حکمت و هجو بهره برده است چون بر این باور است که به کنایه حرف زدن تأثیری بیشتری در جان مخاطب خواهد داشت. ضمن این?که این آرایه?ها شعر او را از آسانی و وضوح دور نخواهند کرد. وی همچنین در استعمال آرایه?های لفظی و معنوی جانب اعتدال را رعایت کرده و بیشتر بر جناس و طباق تمرکز داشته است. چنان?که غالباً طویل را که یکی از بحر?های رایج عربی است در اشعار حکیمانه و هجویاتش برگزیده است.