اثرآللوپاتیک گونه های مختلف بومادران بر تعدادی از علف های هرز

امروزه با توجه به مخاطرات زیست محیطی و خطرات ناشی از مبارزه شیمیایی با علف هرز مدیریت پایدار علف های هرز مورد توجه قرار گرفته است. فرایند تداخل گیاهان سال هاست که مورد توجه پژوهشگران است. یکی از جنبه های تداخل گیاهان در رشد و نمو یکدیگر، دگر آسیبی (آللوپاتی) است که می تواند نقش مهمی را در کنترل علف های هرز ایفا نماید. گیاه بومادران جزو گیاهان دارای خاصیت دگر آسیبی است. با توجه به فراوانی گونه های بومادران موجود در ایران، آزمایشی در دانشگاه صنعتی اصفهان در سال های 93-91 بر روی گونه های بومادران موجود در کلکسیون بومادران دانشگاه صنعتی اصفهان در دو آزمایش جداگانه انجام پذیرفت. در آزمایش اول به کمک روش عصاره گیری پتانسیل آللوپاتی هشت گونه بومادران تهیه شده از نقاط مختلف ایران شامل گونه های فیلیپندولینا (اردبیل)، نوبیلیس (خراسان)، نوبیلیس (بروجرد)، پاچیسفالا (گلستان) و (همدان)، میلیفولیم (همدان)، تونوفولیا (اصفهان) و سانتولینا (بروجرد) بر روی علف های هرز تاج خروس، خاکشیر تلخ، گلرنگ وحشی، منداب و خرفه مورد آزمایش قرار گرفت. عصاره با غلظت های 0، 3، 6، 12، 25، 50 و 100 درصد تهیه شد. بذور به مدت یک هفته توسط عصاره های تهیه شده تیمار شد. صفات مورد اندازه گیری عبارت بودند از درصد و سرعت جوانه زنی، طول ساقه چه و ریشه چه، وزن تر ساقه چه و ریشه چه و وزن خشک ساقه چه و ریشه چه گونه های مذکور بود نتایج نشان داد که اثرات گونه، غلظت و اثرات متقابل آن ها در سطح یک درصد معنی دار بود. بدین ترتیب که گونه های بومادران در غلظت های متفاوت اثرات متفاوتی را بر روی صفات مورد نظر داشتند. پونه نوبیلیس بروجرد دارای بالاترین میزان بازداری و گونه پاچیسفالا گلستان دارای کمترین میزان بازداری در صفات یاد شده را دارا بود. عصاره ها در غلظت های بین 3 تا 12 درصد دارای اثر تحریک کننده و در غلظت های 25 تا 100 درصد دارای اثر بازدارندگی بر روی گونه های هدف بودند. در بین علف های هرز تیمار شده خاکشیر تلخ و تاج خروس بیشترین حساسیت و گیاه منداب و گلرنگ وحشی کمترین حساسیت را نشان دادند. آزمایش دوم با استفاده از اسانس گونه های بومادران انجام شد. اسانس گونه های نوبیلیس (خراسان و بروجرد)، فیلیپندولینا، سانتولینا، پاچیسفالا (گلستان و همدان) بر روی علف های هرز تاج خروس، منداب و گیاه گلرنگ اهلی در غلظت های 100،200، 400،600 و 800 میکرولیتر در لیتر مورد آزمایش قرار گرفت. در این آزمایش همانند آزمایش اول صفات یاد شده مورد انداز گیری قرار گرفت؛ و گونه ها و غلظت های مختلف اسانس اثرات متفاوتی بر روی صفات داشتند. نکته قابل توجه در مورد اسانس این بود که گیاه تاج خروس حساسیت بیشتری در مقایسه با گیاه منداب و گلرنگ اهلی نشان داد. که تا حدودی می توان آن را به اثر انتخابی اسانس بومادران در کنترل علف های هرز نسبت داد. در بین گونه ها گونه پاچیسفالا همدان و فیلیپندولینا دارای اثر قوی تری نسبت به دیگر گونه ها بودند. نتیجه این آزمایش در مورد عصاره و اسانس بدین صورت بود که عصاره گونه ها دارای اثر قوی تری نسبت به اسانس در بازدارندگی و تحریک کنندگی نشان داد. در هر دو آزمایش اثر اسانس و عصاره بر روی جوانه زنی اثر تحریک کنندگی در غلظت های پایین و اثر بازدارندگی در غلظت های بالاتر بودند. وجود اثر بازدارندگی و تحریک کنندگی می تواند به عنوان یک ابزار برای مدیریت علف های هرز و جوانه مورد استفاده زنی بذور مورد استفاده قرار گیرد.