نقد و بررسی نظریه اعتباریات شیخ اشراق از دیدگاه صدرا

در این تحقیق به نقد و بررسی نظریه اعتبارات شیخ اشراق از دیدگاه صدرا پرداخته شده است . تقسیم مفاهیم و درک تمایز آنها از دیرباز مورد توجه متفکران بوده است . در فلسفه اسلامی سهروردی بیش از همه به این مسئله توجه کرد و برای پیشگیری از خلط اعتبار و حقیقت ، صفات را به دو دسته تفکیک کرد: 1- صفات عینی ( معقولات اولی ) صفاتی هستندکه مستقیم از خارج گرفتــه شــده و از آن حکـایت می کنند ، مثل : سیاهی . 2- صفات ذهنی ( معقولات ثانی ) صفاتی هستند که بعد از تحقق صفات عینی در ذهن – با توجه به حیثیت های ذهنی آنها – از این صفات گرفته شده و بر آنها – از همین حیث ذهنیت – عارض می شوند ؛ یعنی فقط وجود ذهنی دارند برخلاف صفات عینی که هم وجود خارجی دارند و هم وجود ذهنی دارند . شیخ اشراق مفاهیم فلسفی مثل وجود ، وجوب ، امکان و ... را مانند مفاهیم منطقی ، از معقولات ثانی ( ذهنی صرف ) دانست . او برای تفکیک صفات ذهنی از عینی ، دو معیار را به عنوان قسطاس مطرح کرد : 1- معیار اول : « کل ما حصل من وقوعه التکرر و التسلسل فهو امر ذهنی اعتباری » این قاعده تنها عدم زیادت خارجی معقولات ثانی را اثبات می کند ؛ ولی شیخ اشراق از آن عدم خارجیت معقولات ثانی را نتیجه گرفت . 2- معیار دوم : « کل مایمتنع تاخره عن وجود موصوفه فهو اعتباری » شیخ اشراق ، با استدلال و با کمک این معیارها اعتباری بودن وجود ، امکان ، وجوب، جوهریت و لونیت و ... اثبات کرد. صدرا نیز صفات را به دو قسم عینی و ذهنی تقسیم کرد ، اما صدرا صفات عینی را به عکس شیخ اشراق ، منحصر در صفات انضمامی ندانست ؛ بلکه صفات انتزاعی یعنی مفاهیم فلسفی را نیز از صفات عینی می داند . به نظر صدرا صفات انتزاعی ( معقولات ثانی فلسفی) علی رغم اینکه فاقد فرد خارجی اند ، ولی دارای مصداق خارجی هستند و اشیاء خارجی و ذهنی ، و معقولات اولی اعم از آنکه در خارج یا ذهن باشند به آنها متصف می شوند ، مفاهیم فلسفی بهره و حظی هرچند ضعیف از وجود دارند ، آنها در خارج وجود مستقل ندارند ولی به وجود منشأ انتزاع خود موجود هستند ، و ذهنی صرف نیستند و صدرا بر خلاف شیخ اشراق تنها مفاهیم منطقی را ذهنی صرف دانست . به نظر صدرا ، حقیقت وجود ، اصیل است و متن خارج را پر کرده است . و مفاهیم فلسفی حیثیات انباشته در متن وجودند که با هم تغایر وجودی دارند که تغایر آنها ، اختلاف مراتب وجودی یک وجود واحد است . که هر مرتبه ، از آن حیثیت که در مرتبه خاصی قرار دارد،بهره خاصی از وجود دارد ، که مغایر با دیگری است .