مطالعه تطبیقی اصل حسن نیت در اجرای قرارداد و آثار آن در حقوق ایران و کانادا

هر چند مفهوم حسن نیت یکی از میراث های حقوق روم است، رابطه ی تنگاتنگ آن با اخلاق باعث شده است جلوه ها و آثار این مفهوم، تقریباً در تمامی نظام های حقوقی، جایگاهی غیر قابل انکار داشته باشد. حسن نیت در معنای تصور اشتباه مربوط به بعد حمایتی این مفهوم می شود که ارتباطی با حقوق قرارداد ها ندارد. اما حسن نیت در معنای صداقت و رعایت راستی و درستی که از آن با عنوان حسن نیت تکلیفی یاد می شود، نقش ها، آثار و کارکردهای مختلفی در مراحل مختلف قراردادی از جمله مرحله اجرای قرارداد دارد. سوال اساسی این است که آیا می توان به اصل حسن نیت به عنوان یک اصل مستقل از اصل لزوم قرارداد ها استناد کرد؟ امروزه در بسیاری از کشورها، حسن نیت به عنوان یک اصل حقوقی مستقل و الزام آور مورد شناسایی و پذیرش قرار گرفته است. بیشترین کارکرد حسن نیت در مرحله اجرای قرارداد است. به گونه ای که در بسیاری از کشورها از جمله فرانسه، آلمان، آمریکا و ایالت کبک کانادا، رعایت حسن نیت در اجرای قرارداد به صراحت مورد حکم قانون گذار قرار گرفته است. در نظام های حقوقی ایران و کانادا، حسن نیت هنوز به عنوان یک اصل حقوقی مستقل و الزام آور مورد پذیرش قرار نگرفته است. با این تفاوت که در حقوق ایران جز در دو مورد، اصطلاح حسن نیت وارد متون قانونی ما نشده و در احکام دادگاه ها و رویه قضایی نیز جز در موارد معدودی آن هم در مقدمه رای، اثری از استناد به حسن نیت وجود ندارد. در حالی که در حقوق کانادا علاوه بر این که حسن نیت در بسیاری از متون قانونی (هرچند بصورت موردی) راه یافته است، احکام قابل توجهی نیز حتی از دادگاه های عالی کانادا صادر شده که در آنها به حسن نیت استناد یا اشاره شده است. باری؛ آثار، جلوه ها و کارکرد های این اصل در قرارداد ها و قوانین مختلف، در حقوق هردو کشور بسیار مشهود و مکرر است. منع سوء استفاده از حق، منع تدلیس و قواعد فقهی احسان، غرور و لاضرر، تعهد به دادن اطلاعات، تعهد به تسلیم توابع مبیع، تسلیم مبیع و عین مستاجره به نحو مطلوب و ... در فقه و حقوق ایران؛ و منع رفتار متناقض، کنترل حقوق و اختیارات قراردادی، بهترین تلاش ها و تکلیف به همکاری، تکلیف به خودداری از گریز از تعهدات قراردادی، الزام به رعایت حسن نیت در قرارداد های فرانشیز، بیمه و ... در حقوق کانادا از این موارد است. و این موضوع حاکی از آنست که اصل حسن نیت با مبانی و منابع حقوقی ایران و کانادا سازگاری داشته و با رویکرد جدید دکترین حقوقی هردو کشور نسبت به حسن نیت، دور از انتظار نخواهد بود که در آینده ای نزدیک، حسن نیت به عنوان یک اصل حقوقی مستقل و الزام آور در تمام مراحل قرارداد از جمله مرحله اجرای قرارداد مورد پذیرش قرار گیرد.در این تحقیق، پس از تبیین مفهوم کلی حسن نیت و بررسی نقش آن در مراحل مختلف قراردادی، به تبیین جایگاه آن در حقوق ایران و کاناداپرداخته خواهد شد. سپس به طور خاص و جزئی تر، نقش آن در مرحله اجرای قرارداد و به صورت تطبیقی در نظام حقوقی دو کشور فوق مورد مطالعه قرار گرفته تا نهایتاً به این پرسش اصلی پاسخ داده شود که آیا میزان الزام آوری این اصل به اندازه ای هست که تخلف از آن موجب مسئولیت قراردادی متعهد شود؟ به عبارتی می توان به اصل حسن نیت در اجرای قرارداد بعنوان اصلی مستقل از اصل لزوم قراردادها تمسک جست؟ پاسخ به این پرسش ها به صورت مجزا در حقوق ایران و کانادا در خلال مباحث مربوطه صورت خواهد گرفت. همچنین به بررسی آثار و جلوه های اصل حسن نیت، به طور خلاصه در مراحل مختلف قراردادی و به طور مفصل تر در مرحله اجرای قرارداد خواهیم پرداخت. در واقع منظور از آثار اصل حسن نیت، جلوه های مختلف آن است که حتی با وجود عدم پذیرش اصل فوق در یک نظام حقوقی ، برای مثال نظام حقوقی ایران و کانادا ، مصادیق ، کارکردها و آثار آن مورد پذیرش قرار گرفته و ردّ پای این اصل در مقرره های مختلف قانونی و آراء قضات پیداست