بررسی نهاد خانواده از ابتدای قاجار تا عصر مشروطه

خانواده یک نهاد اجتماعی است که بر اثر سیر تکاملی انسان به وجود آمده و دستخوش تحولات گوناگونی شده است. خانواده در آغاز جنبه ی مادرسالاری داشته و بر قدرت و نفوذ زنان متکی بوده، ولی به تدریج با ورود قبایل به مرحله ی کشاورزی و اسکان یافتگی، زن قدرت فرماندهی خود را از دست داد و مردسالار و فرمانروا شده است. در جامعه ی ایران عصر قاجار، در خانواده نظام پدرسالاری حاکم بود. پدر را رئیس خانواده می دانستند؛ پسر حتی پس از آن که بالیده و سالخورده می شد، در حضور پدر رعایت احترام لازم را می کرد و دیگر اعضای خانواده دربرابر وی فرمان بردار بودند. این پژوهش در هشت فصل تنظیم شده و با روش توصیفی ـ تحلیلی درصدد است تا نهاد خانواده در عصر قاجار را مورد بررسی قرار دهد. ضمن نگرشی تاریخی بر نظام خانواده و نظریه های رایج آن، نهاد خانواده، مراسم و مناسک ازدواج، خانواده و فرزندان، خانواده ی سلطنتی و حرمسرای شاهی، و بازنمایی نقش زن در خانواده و جامعه و بازنمایی آداب؛ خوی و منش خانواده در عصر قاجاریه بررسی و تحلیل شده است. در این پژوهش نشان می دهد که در خانواده ی ایران عصر قاجار، زنان کاملاً تابع شوهران خود بوده اند و بی اجازه ی آنان حق انجام هیچ کاری را نداشتند و بدون رضایت مردان نمی توانستند قدمی بردارند. خانواده گرایش به مستورسازی زن داشت، ولی این مستورسازی زن به معنی حذف او از جامعه نبود بلکه بیشتر ناشی از شکل لباس او می شد. بنابراین می توان به اهمیت نقش زن در کلیه ی فعالیت های اقتصادی جامعه ی ایران عصر قاجار پی برد، درضمن باید توجه داشت که پایگاه اجتماعی زن عصر قاجار با میزان فعالیت اقتصادی او رابطه ی معکوس دارد. به عبارت دیگر زنان قشر پایین جامعه، سهم مهم تر و اساسی تر در تولیدات اقتصادی کشور ایفا کردند تا زنان طبقه ی متوسط و بالا و اشراف. پدر احساس وظیفه و عاطفه ی شدیدی به فرزندان خود داشت و در برابر فرزندان یک خانواده هم برای پدر و مادر خود احترام زیادی قائل بودند. هیچ یک از فرزندان هرگز به انجام کاری جز با اجازه ی پدر و مادر دست نمی زدند. به خصوص درباره ی ازدواج حتماً با نظر مادر خود اقدام به انتخاب همسر می کردند.