بررسی تغییرات20 ساله (1392-1372) سطح و شیمی آب زیرزمینی آبخوان دشت دامغان

دشت دامغان با مساحتی در حدود 1373 کیلومتر مربع در امتداد محور ارتباطی تهران- مشهد و در حد فاصل روستاهای قوشه در غرب و قادرآباد در شرق شهر دامغان واقع گردیده است. بررسی داده¬های 20 ساله (1372 تا 1392) سطح آب زیرزمینی در 37 پیزومتر دارای کامل¬ترین آمار و بهترین پراکندگی- از مجموع 64 پیزومتر موجود در این دشت- نشان داد که سطح ایستابی طی این مدت، پیوسته دارای روندی نزولی بوده است. این امر منجر به افت 10/7متری سطح آب آبخوان از تراز 110041 متر در سال 1372 به تراز 1089/71 متر از سطح دریا در سال 1392 و کاهش 734/5میلیون متر مکعب از ذخیرۀ آبخوان گردیده است. بیشترین میزان افت آب زیرزمینی در حاشیۀ شمال شرقی دشت، به میزان 28/30 متر و نیز در مرکز و حاشیۀ جنوب غربی دشت رخ داده است. این افت عمدتاً در نتیجۀ بهره¬برداری بی¬رویه از آبخوان و به میزان کمتری در اثر کاهش بارندگی طی سال¬های اخیر بوده است. حداقل میزان افت در دامنه مخروط افکنه شمال دشت، در مسیر ورودی رودخانه چشمه¬علی به دشت دامغان، به میزان 1/79 متر و نیز درحاشیه ارتفاعات شمال غربی و در منطقه تخلیه در جنوب شرقی دشت رخ داده است. همچنین بررسی داده¬های شیمی آب زیرزمینی در 43 منبع نمونه¬برداری دارای کاملترین آمار و بهترین پراکندگی- از مجموع 85 منبع انتخابی نمونه¬برداری واقع در این دشت- نشان داد که طی سال¬های 1372 تا 1392، میزان هدایت الکتریکی و مجموع یون¬های اصلی آبخوان به ترتیب 23/06 و 25 درصد افزایش یافته در صورتی که مقدار ph آب 6/7درصد کاهش داشته است. افزایش بیش از 50 درصد ec در چاه¬های واقع در حاشیه¬های جنوبی و شرق دشت (خروجی دشت دامغان) و در نتیجۀ نفوذ شورابه-های حاصل از کویر چاه¬جام به درون آبخوان روی داده است. نواحی دارای افزایش اندک و یا حتی کاهش هدایت الکتریکی نیز عمدتاً در نیمه غربی دشت واقع گردیده¬اند. البته به دلیل وسعت زیاد دشت دامغان، تنوع زمین¬شناسی ارتفاعات محصورکننده آن و تعدد عوامل محلی کنترل کننده کیفیت آب، امکان توجیه تغییرات مکانی و زمانی زیاد ec و سایر پارامترهای هیدروشیمیایی آبخوان به راحتی وجود ندارد. از نظر مقدار و درصد تغییرات پارامترهای هیدروژئوشیمیایی، آبخوان دشت دامغان قابل تقسیم به دو بخش شمالی و جنوبی می¬باشد که بخش جنوبی در مرز خروجی آبخوان و در مجاورت با کویر واقع شده است. مقایسه کیفیت آب زیرزمینی در این دو بخش حاکی از مقادیر بالاتر و شدت افزایش بیشتر غلظت یون¬های اصلی و میزان هدایت الکتریکی در بخش جنوبی آبخوان بوده و بیانگر تشدید نفوذ آب شور و تخریب کیفیت آب با گذشت زمان می¬باشد. این مطالعات همچنین نشان داد که میزان هدایت الکتریکی سفرۀ آب زیرزمینی دارای رابطۀ قابل¬توجه معکوسی با کمیت بارش و ارتفاع سطح ایستابی در دشت می¬باشد.